Leonard Turkowski
(1914-1985) - poeta, prozaik, publicysta, pedagog (pseud. i krypt.: Nadir, Osa, Turek z Bartoszyc, Turkay, tur, L. Tur.)
Spis treści
Biografia
Urodził się 23 września 1914 r. w Poznaniu jako najmłodsze, piąte dziecko w rodzinie Stanisława Kostki - tramwajarza i Magdaleny ze Skorupskich. Przodkowie od stuleci żyli w Wielkopolsce. Po ukończeniu szkoły powszechnej wstąpił do Państwowego Seminarium Nauczycielskiego im. Ewarysta Estkowskiego. Ukończył Wyższy Kurs Dziennikarski przy Wyższej Szkole Handlowej w Poznaniu. W czasie okupacji przebywał m. in. w Krakowie i Warszawie, na dłużej zatrzymał się w Białej Podlaskiej, gdzie pracował w tartaku. Tam też poznał pochodzącą z Dęblina Kunegundę Molencką, absolwentkę puławskiego Państwowego Gimnazjum im. ks. A. J. Czartoryskiego, z którą zawarł związek małżeński.
Przed zakończeniem wojny udał się do Poznania, jednak nie znalazł miejsca dla czteroosobowej już rodziny. W marcu 1945 roku podjął pracę w wiejskiej szkole w Dominowie pow. Środa Wlkp., w 1947 w pobliskich Pławcach. Podjął też studia w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Warszawie, która ukończył w 1953 roku.
Już w 1952 roku, po ukończeniu pierwszego etapu studiów, skierowany został do pracy w Państwowym Liceum Pedagogicznym w Leśnej Podlaskiej. W związku ze zbliżaniem się dzieci do wieku "licealnego" poszukiwał lepszych warunków życia. Trafił w 1954 roku do Państwowego Liceum Pedagogicznego w Bartoszycach jako nauczyciel przedmiotów kierunkowych.
W 1962 roku rozpoczął pracę w redakcji "Głosu Olsztyńskiego", w ślad za czym w 1965 roku przeniósł się wraz z rodziną do Olsztyna, gdzie już mieszkał do śmierci. W latach 1969-73 pełnił obowiązki dyrektora Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Tadeusza Kotarbińskiego, skąd przeszedł na emeryturę, zajmując się do końca pracą twórczą.
Zmarł 19 stycznia 1985 r. Pochowany został w Olsztynie na Cmentarzu Komunalnym przy ul. Poprzecznej.
Działalność
Już w Seminarium Nauczycielskim w Poznaniu publikował w "Nowym Kurjerze" felietony "Kącik uczniowski". Tam też w 1933 roku podjął nieetatową pracę. Nawiązał współpracę z "Wiciami Wielkopolskimi" i wydawnictwem "Ostoja". Jego wiersze i opowiadania ukazywały się w poznańskich gazetach, tygodnikach (m. in. "Ilustracja Polska" a także w poznańskiej rozgłośni Polskiego Radia. Po opublikowaniu drugiego tomiku wierszy, w 1937 roku został członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich. W czasie wojny brał udział w tajnym nauczaniu w Białej Podlaskiej.
Po wojnie, dzięki przedwojennym kontaktom ze środowiskiem poznańskich muzyków organizował w Dominowie koncerty połączone z możliwością zaopatrzenia się muzyków w artykuły żywnościowe (jego szwagier Tadeusz Zygfryd Kassern - pianista i kompozytor, a także dyplomata w 1948 roku odmówił powrotu z Nowego Jorku). Następnie objął kierownictwo szkoły czteroklasowej w Pławcach, którą przekształcił stopniowo w pełną szkołę podstawową. Prócz zwykłej szkolnej pracy prowadził dokształcające kursy dla dorosłych, a także chór działający przy wiejskiej kaplicy. Organizował niedzielne popołudnia radiowe (w szkole było radio jedyne w promieniu kilku kilometrów). Bez biur podróży i autokarów organizował dla uczniów wycieczki do Poznania, Kórnika, Biskupina, do Warszawy, Zakopanego, nad morze,. Przypomnijmy - nie było jeszcze telewizji, to wszystko wiejska młodzież mogła zobaczyć co najwyżej na zdjęciach w marnie drukowanych podręcznikach. Organizował przedstawienia wystawiane również w okolicznych wsiach, kontynuując później tę działalność w liceach pedagogicznych.
W Bartoszycach był współtwórcą gazety "Wiadomości Bartoszyckie", współzałożycielem powiatowego oddziału Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego "Pojezierze". Odmówił jednak udziału w zarządzie Towarzystwa Szkoły Świeckiej uważając, że zorganizowany ateizm to najgorsza religia. Po kolejnych publikacjach książkowych reaktywował przynależność do Związku Literatów Polskich, pełniąc w latach 1960-63 funkcję wiceprezesa, a w latach 1971-81 prezesa olsztyńskiego oddziału Związku. Po zakończeniu ostatniej kadencji zajmował się już wyłącznie pracą twórczą.
Twórczość
Autor dwudziestu książek w tym sześciu tomików poezji a także felietonów, artykułów, audycji radiowych uważał się za pisującego nauczyciela. Pierwszy wiersz piętnastoletniego ucznia zamieszczony został w styczniu 1930 roku w miesięczniku "Życie Radosne" odbijanym na powielaczu Seminarium Nauczycielskiego, do którego uczęszczał. W latach 1930-31 publikował w "Nowym Kurjerze" felietony pod zbiorczym tytułem "Kącik uczniowski" pod pseudonimem "Turkaj" i innymi. Za poważny debiut poetycki uważał wiersz "Zmartwychwstanie dymu" opublikowany w grudniowym numerze "Wici Wielkopolskich" z 1933 roku. Biblioteka Wici Wielkopolskich była też wydawcą pierwszego tomiku wierszy "Krzyż na rozdrożu". Drugi tomik poezji - "Krew ziemi" dedykował matce, której nie zdążył go ofiarować. Przez pewien czas bywał w Środzie, gdzie wiersze zebrane przez wydawcę "Kurjera Średzkiego" złożyły się na tomik "Gdy Środa rym poda". Jest autorem trzech utworów scenicznych wydanych w Poznaniu przez Wydawnictwo Katolickiego Związku Młodzieży Męskiej w ramach serii "Biblioteka Wieczornicowa", dla młodzieżowych teatrzyków Związku Dwa opatrzone są nazwiskiem autora, jeden - pseudonimem Nadir. Jako odrębną całość trzeba uznać ponad sześćdziesiąt krótkich, wierszowanych komentarzy do bieżących wydarzeń, publikowanych w latach 1937-38 w "Kurjerze Poznańskim" pod zbiorczym tytułem "Dnem do góry" i pseudonimem "Osa".
Wraz z wybuchem wojny nastąpiła przerwa w jego twórczości. Wprawdzie wspominał o rękopisach przekazywanych księgarzowi w Białej Podlaskiej, ale ślad po nich zaginął. Pisał też wierszyki dla swoich dzieci.
Twórczość wznowił wkrótce po podjęciu pracy w Bartoszycach, początkowo na użytek imprez w Liceum Pedagogicznym, następnie prasy fachowej. W "Życiu Szkoły" opisywał swoje doświadczenia pedagogiczne. Jako "Turek z Bartoszyc" pisał felietony "Pod prąd" w "Głosie Nauczycielskim". W 1958 następuje "drugi debiut" poetycki - ukazuje się tomik "Na progu doby". Reaktywuje członkostwo Związku Literatów Polskich. Podejmując pracę w "Głosie Olsztyńskim" nie zapomina o swej głównej profesji. Publikuje zbiór opowiadań "Do szkoły". Wiersze coraz częściej ustępują miejsca prozie. Ukazują się powieści, m. in. "Niebo nad sadem" (1964), "Ziemia i niebo" (1971), wspomnieniowa trylogia, którą zaczęła "Księga mojego domu" (1979). Do końca życia publikował felietony w "Ekspressie Poznańskim", "Warmii i Mazurach", tygodniku "Wprost", oczekiwał na druk "Drogi do Sestos" (1989), przygotowywał kolejne powieści
Zbiory wierszy
- Krzyż na rozdrożu (1935)
- Krew ziemi (1937)
- Gdy środa rym poda (1938)
- Na progu doby (1958)
- Dojrzewanie (1961)
- Talerz z jabłkami (1975)
- Krzyż na rozdrożu (1997)
Powieści i zbiory opowiadań
- Do szkoły (1962)
- Niebo nad sadem (1964)
- Kajak (1966)
- Spotkania świąteczne (1968)
- Ziemia i niebo. Powieść o życiu i pracy Mikołaja Kopernika (1971)
- Slnko nezapadá (1973) (wydanie słowackie powieści "Ziemia i niebo")
- Start (1976)
- Księga mojego domu (1979)
- Lipcowy miód (1980)
- Księga mojego miasta (1983)
- Księga Warmii i Mazur (1983)
- Na początku było jezioro (1983)
- Narodziny generała (1984)
- Droga do Sestos (1989)
Utwory sceniczne
- Dookoła Polski (1935)
- Coraz wyżej (pseud. Nadir (1935)
- Forsa stopniała (1938)
Galeria zdjęć
Archiwum Marka Turkowskiego:
Krzyż na rozdrożu, Biblioteka "Wici Wielkopolskich", Września 1935
Krew ziemi, Księgarnia J. Dippel, Poznań 1937
Gdy Środa rym poda, Drukarnia St. Malicki i S-ka, Środa 1938
Na progu doby, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1959
Dojrzewanie, Wydawnictwo "Pojezierze", Olsztyn 1961
Talerz z jabłkami, Wydawnictwo "Pojezierze", Olsztyn 1975
Krzyż na rozdrożu, Wydawnictwo MG, Olsztyn 1997
Do szkoły, Nasza Księgarnia, Warszawa 1962
Niebo nad sadem, Czytelnik, Warszawa 1964
Kajak, Wydawnictwo Łódzkie 1966
Spotkania świąteczne, Wydawnictwo "Pojezierze", Olsztyn 1968
Ziemia i niebo, Wydawnictwo "Pojezierze", Olsztyn 1971
Slnko nezapadá (Ziemia i niebo w jęz. słowackim), Obzor Bratislawa 1973
Start, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1976
Lipcowy miód, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1980
Księga mojego domu, Wydawnictwo "Pojezierze", Olsztyn 1979
Księga mojego miasta, Wydawnictwo Poznańskie 1983
Księga Warmii i Mazur, Wydawnictwo "Pojezierze", Olsztyn 1983
Na początku było jezioro, Wydawnictwo "Pojezierze", Olsztyn 1983
Narodziny generała, Wydawnictwo "Pojezierze", Olsztyn 1984
Droga do Sestos, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1989
Dookoła Polski, Spółka Akcyjna "Ostoja", Poznań 1935
Coraz wyżej, Spółka Akcyjna "Ostoja", Poznań 1935
Forsa stopniała, Spółka Akcyjna "Ostoja", Poznań 1938
Leonard Turkowski - życie i twórczość - bibliografia, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Olsztyn 1997
Druk zaproszenia ze zbiorów WBP w Olsztynie.
Podczas spotkania w Iławie, 1979 r.
Żródło: Ze zbiorów WBP w Olsztynie
Zobacz też
Strona internetowa poświęcona Leonardowi Turkowskiemu
Bibliografia
- Olsztyńskie biografie literackie 1945-1988 / praca zbiorowa pod red. Jana Chłosty. – Olsztyn : Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1991. - S. 101-103.
- Oracki, Tadeusz: Twórcy i działacze kultury w województwie olsztyńskim w latach 1945-1970 / Tadeusz Oracki. – Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1975. - S. 180-181.
- Rojek, Józef Jacek: Literaci & literatura Warmii i Mazur. Przewodnik eseistyczny. – Olsztyn : Fundacja Środowisk Twórczych, 2008. - S. 50-52.
- Współcześni pisarze województwa olsztyńskiego / [red. nauk. Edward Martuszewski ; aut. not biograficznych Jan Burakowski et al. ; aut. bibliogr. Sabina Siemaszko, Tamara Wajsbrot.]. - Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, 1972. - S. 159-162.
- Smołucha Zofia (oprac.) Leonard Turkowski – życie i twórczość – bibliografia – Olsztyn. Bibliografie Osobowe Nauczycieli Województwa Olsztyńskiego nr 3, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego, Olsztyn 1997 s. 1-200.
- Marek Turkowski, strona internetowa www.turkowski.info
