Gmach loży żydowskiej w Olsztynie

Elewacja frontowa budynku od ul. Kopernika. Fot. A. Romulewicz. 2014 r.

Widok od podwórza. Fot. A. Romulewicz. 2014 r.

Geometryczny dekor w formie pochodni. Fot. A. Romulewicz. 2014 r.

Zabytek architektury wzniesiony w latach 1924-1925 w Olsztynie.

Lokalizacja

Budynek wzniesiono na rogu ulicy Cesarskiej (Kaiserstrasse, dzisiaj ul. Kopernika 13) i ulicy Moltkego (Moltkestrasse, dzisiaj ul. M. Kajki) w Olsztynie. W niedalekim sąsiedztwie znajduje się siedziba loży wolnomularskiej „Kamień nad Łyną” (ul. Kajki 3).

Historia

Dawna siedziba żydowskiej loży „Synowie Związku” (Stowarzyszenie B’nai-B’rith), organizacji wschodniopruskiej wzorującej się na związkach wolnomularskich. Jej projektantem był Thomas August Feddersen (1881-1947), najwybitniejszy architekt międzywojennego Olsztyna, członek loży wolnomularskiej, autor projektu gmachu teatru w Olsztynie, silosu zbożowego przy Partyzantów 33, zabudowy willowej przy ul. Kajki, kościoła i klasztoru Franciszkanów, elementów rozbudowy Szpitala Mariackiego oraz wielu budynków użyteczności publicznej i domów mieszkalnych Olsztyna, jak również kina „Deutsches Theater” w Ostródzie.

Opis

Piętrowy budynek wzniesiono na planie prostokąta. Bo bokach bryły głównej znajdują się parterowe skrzydła. Nakryty jest jednospadowym dachem. Elewację zdobią pilastry kolumnowe oraz na parterze półłukowe blendy okienne, zawierające symbole dawnej loży żydowskiej – zgeometryzowane przestawienia pochodni. Do siedziby wiodą wysokie schody prowadzące do wejścia otoczonego szerokim, otwartym portalem. W części południowej zachowały się ozdobne łukowe okna z dekoracyjnie wygiętymi szprosami.

Charakterystyka

Budynek wzniesiony został w stylu wczesnego modernizmu. Nosi wyraźne znamiona twórczości Augusta Feddersena, czyli monumentalizm formy oraz proste, geometryczne detale architektoniczne, stosowane oszczędnie, zazwyczaj jako jeden lub dwa wyraźne akcenty. Cechy architektoniczne budynku, podobnie jak w przypadku siedziby olsztyńskiego teatru, miały podkreślać jego reprezentacyjną funkcję i znaczenie.

Ciekawostki

Powszechnie wierzono, iż budynek łączy się podziemnym przejściem z pobliską lożą „Stein an der Alle” (Kamień nad Łyną). Wiara ta była tak silna, iż w marcu 1933 roku żołnierze SS przeszukiwali pobliskie ogrody w poszukiwaniu tajemnego korytarza.

Bibliografia

1. Wawrykiewicz, Leszek: Architektura secesji i modernizmu / Leszek Wawrykiewicz // „Renowacje i Zabytki”. – 2013, nr 4, s. 95-96; Tenże: Loże, wille, kamienice… Secesja i modernizm w Olsztynie // „Spotkania z Zabytkami”. – 2012, nr 9-10. s. 4-14.
2. Sommerfeld, A: Juden im Ermland / A. Sommerfeld // W: Zur Geschichte und Kultur der Juden in Ost- und Westpreussen / red. M. Brocke, M. Heitmann, H. Lordick. - Hildesheim 2000. - S. 50.

Zobacz też

• Strona Wirtualny Sztetl www.sztetl.org.pl