Dzwony z kościoła pw. św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim

Źródło: Leihglocken, Warszawa 2011, s. 185.

Zabytki sztuki ludwisarskiej z kościoła pw. św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim, pochodzące z XVI i XVIII wieku.

Historia

Starszy z dzwonów został wykonany przez Andreasa Lange z Gdańska w 1561 roku, o czym świadczy jedna z inskrypcji. Drugi z dzwonów również wykonał ludwisarz gdański - Michael Wittwerck w 1716 roku. Oba dzwony zostały w czasie II wojny światowej wywiezione z Prus Wschodnich do Niemiec, gdzie znajdują się do dziś. Dzwon z XVI wieku należy obecnie do katolickiej gminy pw. św. Piotra i Pawła w Oberstaufen, zaś XVIII-wieczny jest przechowywany w Muzeum Krajowym Prus Wschodnich w Lüneburgu.

Opis

Dzwon XVI-wieczny waży 550 kg, a jego dolna średnica wynosi 117 cm. Dzwon z XVIII wieku jest znacznie cięższy, bo jego waga wynosi 840 kg, przy nieco mniejszej średnicy dolnej – 110 cm. Jego wysokość bez korony wynosi 115 cm. Tom muzyczny pierwszego dzwonu to – dis”, natomiast drugiego – f’+9. Oba dzwony wykonano ze spiżu.

Charakterystyka

• Dzwon z 1561 roku – nie posiada korony, która została zerwana. W zwieńczeniu dzwonu, na czapie znajduje się jeden półwałek, w dolnej części zaś trzy, z czego jeden pogrubiony. Na płaszczu widnieją charakterystyczne dla rzemieślnika gdańskiego inskrypcje i tzw. dywizory (przerywniki). Lange stosował rozety jako znaki początku napisu oraz jako separatory wyrazów. W górnej części płaszcza, w tzw. banderoli umieścił on pierwszą inskrypcję: • meister • andreas • lange • von haftich • czv • danczke • hodt • gegossen • mich • do • man • czaldt • 1561. W kolejnej inskrypcji, z nazwiskiem biskupa Stanisława Hozjusza: STANISLAVS HOSIUS CARDINALIS / ET EPVS VARMIENSIS • F • F • M • D • LXII zastosował on przerywniki w formie punktów. Poniżej znalazł się motyw heraldyczny – herb Hozjusza, a na wieńcu inicjały AH. Dzwon ten wyróżnia się z dwóch powodów:
  • Andreas Lange, jako rzemieślnik, w swojej pracy stosował wyłącznie minuskułę gotycką do zapisu wszelkich inskrypcji. Tymczasem na dzwonie niniejszym umieszczone zostały dodatki renesansowe: data '1561' cyframi arabskimi oraz herb biskupa i kardynała Hozjusza, a nad nim łaciński dwuwiersz w alfabecie renesansowym (kapitałą dwukrotnie niższą niż dominujące pismo gotyckie). Jak podejrzewa się, jest to efekt ustępstwa na jakie poszedł ludwisarz względem fundatora. Do tego celu wykorzystał on wyjątkowo matryce innego artysty. Język inskrypcji - niemiecki i łaciński.
  • Dzwon z Lidzbarka Warmińskiego autorstwa Langego jest ostatnim (najpóźniejszym) przykładem zastosowania na dzwonach minuskuły gotyckiej w regionie.
• Dzwon z 1716 roku – wieńczy go sześcioramienna korona z kluczem, której masywne kabłąki dekorują wizerunki maszkaronów. Na czapie umieszczono dwa półwałki, w dolnej części dzwonu – trzy, na wieńcu natomiast zdobienie perełkowe i wzór z motywem akantu okręconego wokół liny. Na płaszczu widnieją kolejno:
  • fryz z liści akantu
  • inskrypcja: BENEDICAM DOMINUM IN OMNI TEMPORE SEMPER LAUS EIUS IN ORE MEO PSAL XXXIII
  • fryz lambrekinowy z ornamentem groteskowym
  • plakieta z przedstawieniem św. Teodora i napisem D THEODORUS M
  • motyw heraldyczny w otoczeniu inicjałów: T // P / D // G / EP // W / ET // S / T // PP/ SR // IP
  • inskrypcja w kartuszu: DIVINO / AUXILIO / FUDIT ME / MICHAEL / WITTWERCK / GEDANI
  • inskrypcja z datą: ANNO / MDCCXVI.

Napisy wykonano w języku łacińskim, pismem kapitałowym.

Bibligrafia

1. Kowalski, Krzysztof Maciej: Inskrypcje na dzwonach gotyckich w Prusach : studium z epigrafiki kampanologicznej / Krzysztof Maciej Kowalski. – Gdańsk : wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2006.
2. Tureczek, Marceli: Leihglocken : Dzwony z obszaru Polski w granicach po 1945 roku przechowywane na terenie Niemiec = Bells from territories within post-1945 borders of Poland stored in Germany / Marceli Tureczek. – Warszawa : Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Departament Dziedzictwa Kulturowego, 2011. – S. 184.