Zamek w Ornecie

Źródło: www.nasza-orneta.pl

Zabytek architektury wzniesiony na początku XIV wieku. Obecnie zachowały się jedynie jego relikty.

Lokalizacja

Zamek należący do biskupów warmińskich został wybudowany na wzgórzu, na terenie średniowiecznego założenia obronnego Ornety, w północno-zachodniej części miasta. Od północy i zachodu opływała go Drwęca Warmińska. Od strony południowo-wschodniej graniczył z miastem i był sprzężony z jego fortyfikacjami. Pozostałości po nim – Szkoła Podstawowa nr l, znajdują się przy ulicy Zamkowej.

Historia

Zamek rozpoczęto budować przed 1315 rokiem za czasów biskupa Eberharda z Nysy i rozbudowywano do około 1340 roku. W 1341 roku biskup Herman z Pragi przeniósł tutaj z Braniewa główną siedzibę biskupów warmińskich (rezydencja do 1350 roku, następnie biskup Jan z Miśni przeniósł ją do Lidzbarka Warmińskiego). W późniejszym okresie zamek był siedzibą burgrabiego zarządzającego komornictwem orneckim. W czasie wojen polsko-krzyżackich na przełomie XV i XIV wieku warownia znajdowała się raz pod zwierzchnictwem biskupim, raz pod krzyżackim, kiedy indziej zajęły ją wojska Związku Pruskiego. W latach 1604-1621, podczas urzędowania biskupa Szymona Rudnickiego, podniszczony zamek został wyremontowany i odnowiony. Ponownie był kilkakrotnie zdobywany, niszczony i przechodził z rąk do rąk w czasie wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku. Biskup Teodor Potocki w latach swojego urzędowania (1712-1723) odrestaurował i rozbudował zamek w stylu barokowym. Od strony zachodniej wybudowano wówczas drugie, trzykondygnacyjne skrzydło mieszkalne. Przekształcenie zamku w nowym stylu kontynuował jego następca, biskup Krzysztof Andrzej Jan Szembek w latach 1724-1740. Po 1772 roku zamek przeszedł na własność skarbu pruskiego. W 1806 roku rozebrano część murów obronnych i budynki gospodarcze, a w dawnych skrzydłach zamkowych urządzono szkołę i farbiarnię. W 1890 roku zburzono oba skrzydła mieszkalne, z których zachowano jedynie fragmenty piwnic włączonych do nowopowstałego budynku szkoły. Obecnie w dawnym zamku nadal funkcjonuje szkoła. Przetrwały piwnice skrzydła gotyckiego (ze sklepieniami krzyżowymi), jak również piwnice skrzydła barokowego (sklepione kolebkowo).

Opis

Zamek wzniesiono z cegły na kamiennych fundamentach. Był jednoczłonowy, nieregularny, zbudowany na planie wielokąta. Początkowo posiadał jedno skrzydło (na początku XVIII wieku wzniesiono drugie) z wieżą od strony północnej oraz wokół dziedzińca różne zabudowania gospodarcze, otoczone murem obronnym. Od strony skarpy nadrzecznej (pomocnej i zachodniej) mury były flankowane przez trzy wysunięte baszty obronne. Wjazd bramny na dziedziniec zamkowy został usytuowany w kurtynie południowo--wschodniej, od strony miasta. Prowadziły tu dwie ulice: Zamkowa z rynku i ratusza oraz Kościelna z kościoła św. Jana Chrzciciela. Skrzydło północne było prawdopodobnie podpiwniczone i trzykondygnacyjne. Na reprezentacyjnym piętrze mieściło m.in. kaplicę, izby mieszkalne burgrabiego, refektarz. W piwnicach i przyziemiu znajdowały się zapewne: kuchnia, piekarnia, składy żywności i pomieszczenia gospodarcze. Na najwyższej kondygnacji urządzono magazyny i ganki wartowniczo-obronne ze strzelnicami. Brak jest szczegółowych informacji o wieży obronnej, ale przypuszczalnie pełniła także funkcję mieszkalną. Przy zamku funkcjonował biskupi folwark, młyn, warsztat do obróbki sukna i tartak.

Bibliografia

1. Bieszk, Janusz: Zamki państwa krzyżackiego w Polsce / Janusz Bieszk. – Warszawa : Bellona, 2010. – S. 219-222.
2. Jackiewicz-Garniec, Małgorzata: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach : Powiśle, Warmia, Mazury / Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec. - Olsztyn : Studio Arta, 2006. – S. 310-315.
3. Katalog zabytków sztuki. T. 2: Województwo elbląskie. Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Z. 1: tekst / pod red. Mariana Arszyńskiego i Mariana Kutznera. - Warszawa : Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1980. - S. 159-160.

Zobacz też

• Orneta średniowieczny zamek biskupi (zniszczony), materiał zamieszczony na stronie internetowej http://zamki.res.pl/orneta.htm www.zamki.res.pl] [dostęp 11.02.2014 r.]