Zamek w Lidzbarku Warmińskim: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
(→Blibliografia) |
|||
| Linia 4: | Linia 4: | ||
==Historia <br>== | ==Historia <br>== | ||
| − | Na terenie dzisiejszego Lidzbarka Warmińskiego istniał obronny gród pruski "Lecbarg". W 1241 r. został zdobyty przez Krzyżaków i przekształcony na strażnicę. Już po roku Prusowie odbili na krótko gród niszcząc strażnicę. | + | Na terenie dzisiejszego Lidzbarka Warmińskiego istniał obronny gród pruski "Lecbarg". W 1241 r. został zdobyty przez Krzyżaków i przekształcony na strażnicę. Już po roku Prusowie odbili na krótko gród, niszcząc strażnicę. W 1251 r., po podziale ziem pruskich na diecezje i wyodrębnieniu z diecezji warmińskiej Warmii jako biskupiego dominium, Lidzbark został przekazany biskupom. W 1260 r. pierwszy biskup Anzelm wydał polecenie odbudowania grodu. Podczas drugiego powstania Prusowie ponownie zajęli gród utrzymując go przez lata 1261-1273. 1308 r., rozwijająca się po zachodniej stronie zamku osada otrzymała od biskupa Eberharda z Nysy prawa miejskie. Przybycie śląskich osadników pozwoliło miastu na rozwój handlu i rzemiosła. Istniał tu tartak, młyn i szlifiernia noży. |
| − | W 1251 r., po podziale diecezji warmińskiej, Lidzbark został przekazany biskupom. W 1260 r. pierwszy biskup Anzelm wydał polecenie odbudowania grodu. Podczas drugiego powstania Prusowie ponownie zajęli gród utrzymując go przez lata 1261-1273. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | Budowę zamku rozpoczął w 1348 r. biskup Herman z Pragi, kontynuował ją Jan z Miśni i już na stałe przeniósł w 1350 r. siedzibę biskupstwa z Ornety do Lidzbarka. Za czasów Jana z Miśni położono zamkowe fundamenty i zbudowano zamkowe mury. Budowę rezydencji biskupiej kontynuowano za czasów biskupa Jana Styprocka (1355–1373) a zakończono za biskupa Henryka Sorboma ( 1373-1401). Ostatni budowniczy przyczynił się do tego, że zamek miał urządzone wnętrza reprezentacyjne, częściowo przeprowadzono założenia podzamcza, doprowadzono wodę, zbudowano dwukondygnacyjne krużganki. | |
| + | Z zamku sprawowano władzę kościelną w diecezji i dominium warmińskim prawie 450 lat zachowując dużą autonomię wobec Zakonu. Jeszcze za biskupa Jana Styprocka i za jego przyczyną głowy diecezji warmińskiej miały prawo do tytułu księcia i podlegały bezpośrednio papieżowi. [[Image: Dziedziniec zamku w lidzbarku.jpg |thumb|right|370px| Dziedziniec zamkowy<br>Źródło: http://garnek.pl]] | ||
| − | W latach 1859-1932 | + | Na zamku prowadzono wiele razy inwestycje budowlane. Brakowało miejsca dla licznych gości i członków biskupiego dworu. Takie przebudowy przeprowadził bratanek króla polskiego Stefana Batorego - biskup Andrzej Batory. W latach 1589-1599 dobudował od północnej strony pokoje kardynalskie i zgromadził cenną bibliotekę (złupioną później przez Szwedów w czasie Potopu). Za czasów biskupa Jana Wydżgi, w latach 1667-1673 przed południowym skrzydłem zamku dobudowano zaś duży pałac w stylu barokowym rozwiązując problem braku dostatecznej ilości pomieszczeń mieszkalnych. |
| + | |||
| + | Słynny biskup Ignacy Krasicki rezydował na zamku w Lidzbarku w latach 1766 -1794 i doprowadził jego siedzibę do rozkwitu. Zgromadzono wówczas w rezydencji kolekcje malarskie, rzeźbiarskie i archeologiczne. O blisko sześć tysięcy pozycji wzbogaciła się zamkowa biblioteka. Powstał teatr, a archiwum uporządkowano. Wokół zamku założono ogrody francuskie z fontannami i rzeźbami. Dramatem dla Warmii , ale i dla zamku stały się wojny szwedzkie (1600-1611). W czasie wojen Szwedzi ograbili rezydencję biskupią z najcenniejszych zbiorów bibliotecznych, wywieziono też 33 portrety biskupów. | ||
| + | |||
| + | Krasicki był ostatnim polskim biskupem Warmii. Po pierwszym rozbiorze Polski (1722) Warmia została anektowana przez Prusy a dobra kościelne stały się własnością króla pruskiego. Po trzecim rozbiorze Polski, opustoszały po wyprowadzce Krasickiego zamek władze pruskie przeznaczyły na szpital polowy, koszary i magazyny. W pałacu biskupa Grabowskiego ( 1741-1766) został umieszczony sąd. Zamek chciano rozebrać, aby pozyskać materiał budowlany. Około 1840 r. zburzono pałac biskupa Wydźgi. | ||
| + | |||
| + | Szczęśliwie dla zamku w latach 1859 -1932 jego wnętrza użytkowała Fundacja św. Józefa, prowadząc szpital i sierociniec. Przeprowadzono wówczas niezbędne prace adaptacyjne. W 1927 r. za przyczyną powszechnego zainteresowania zamkami krzyżackimi w tym czasie, rozpoczęto sześcioletnie kompleksowe badania archeologiczne i prace restauratorskie na zamku, którymi kierował Karl Hanke. Położono nacisk na odtworzenie gotyckiego etapu dziejów lidzbarskiej rezydencji. | ||
Po drugiej wojnie światowej w latach 1946-1952 prowadzono prace zabezpieczające, a od 1953 r. trwające nadal z przerwami kompleksowe prace restauratorskie.[[Image: Wielki refektarz zamku w lidzbarku.jpg |thumb|right|370px| Wielki Refektarz<br>Źródło: http://obiezyswiat.org]] | Po drugiej wojnie światowej w latach 1946-1952 prowadzono prace zabezpieczające, a od 1953 r. trwające nadal z przerwami kompleksowe prace restauratorskie.[[Image: Wielki refektarz zamku w lidzbarku.jpg |thumb|right|370px| Wielki Refektarz<br>Źródło: http://obiezyswiat.org]] | ||
| − | Od 1958 do 1963 roku opiekę nad zamkiem sprawowało Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "Pojezierze", | + | Od 1958 do 1963 roku opiekę nad zamkiem sprawowało Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "Pojezierze", a od 1964 r. zamek powierzono opiece Muzueum Mazurskiemu (dziś Muzeum Warmii i Mazur). Zamek w całości przeznaczony jest na cele muzealne. Znajdują się tu wystawy stałe i czasowe. Zamek jest też miejscem , gdzie reaguje się imprezy kulturalne. |
==Architektura i wnętrza <br>== | ==Architektura i wnętrza <br>== | ||
| − | Zamek usytuowany jest w ujściu rzeki Symsarny do Łyny. Wzmacniało to w okresie średniowiecznym jego walory obronne. Zbudowany (na planie kwadratu o boku 48,5 m ) z cegły, na kamiennej podmurówce, | + | Zamek usytuowany jest w ujściu rzeki Symsarny do Łyny. Wzmacniało to w okresie średniowiecznym jego walory obronne. Zbudowany (na planie kwadratu o boku 48,5 m ) z cegły, na kamiennej podmurówce, wzmocniony potężną wieżą o czternastu kondygnacjach. Posiada cztery skrzydła i wewnętrzny dziedziniec. Składa się z zamku właściwego i oddzielonego suchą fosą przedzamcza południowego. Nie zachowało się przedzamcze północne, na którym stał młyn. W narożach zamku właściwego znajdują się wieżyczki wzniesione po pożarze w 1442 r., w miejscu trójkątnych szczytów. Budynki wieńczą dwuspadowe dachy kryte dachówką. |
| + | |||
| + | Skrzydła zamku posiadają cztery kondygnacje i dwa poziomy piwnic przeznaczonych na magazyny, do których prowadziły trzy wejścia wprost z dziedzińca. W piwnicach tych zachowały się sklepienia krzyżowo-żebrowe i krzyżowe na gurtach. W pomieszczeniach parterowych w skrzydle północnym zamku umieszczono browar, w zachodnim kuchnię i piekarnię, a we wschodnim spiżarnię. | ||
| + | |||
| + | Na piętrze ulokowano miejsca najbardziej reprezentacyjne - we wschodniej części - Wielki Refektarz - o powierzchni blisko dwustu osiemdziesięciu metrów kwadratowych. W części północnej znajduje się sala audiencyjna biskupa z komnatami mieszkalnymi, w południowej zaś kapitularz. Pełniący funkcje kancelarii Mały Refektarz, zwany także Letnim, znajdował się w skrzydle zachodnim wraz z pomieszczeniem pomocniczym jadalni – tzw. kredensem. | ||
| − | + | Reprezentacyjne pomieszczenia zdobiły barwne polichromie , wschodnie skrzydło ceni się ze względu na piękne rozbudowane sklepienia gwiaździste. W XVIII w rokokowy bogaty wystrój uzyskało wnętrze gotyckiej kaplicy.[[Image: Kaplica zamkowa w lidzbarku.jpg|thumb|right|370px| Kaplica zamkowa<br>Źródło: http://dziedzictwo.ekai.pl]] | |
| − | + | Trzecie i czwarte piętra zamku pełniły funkcje magazynowe (spichlerz) i obronne (strzelnicze otwory i chodnik dla straży). Pomieszczenia zamkowe rozmieszczono w zgodzie z zasadami budowy krzyżackiego zamku konwentualnego, a nie komturskiego. | |
| − | Na | + | Na dziedziniec wychodzą zachowane monumentalne dwukondygnacyjne krużganki z ostrołukowymi arkadami , które wspierają granitowe filary z głowicami. Kiedyś kamienne portale ozdabiały wejścia do pomieszczeń. |
| − | + | Do najcenniejszych skarbów zamku lidzbarskiego zaliczyć niezmiennie trzeba Wielki Refektarz z przepięknym wielogwiaździstym sklepieniem oraz malowidłami. Do najstarszych malowideł zaliczamy malowidło przedstawiające Koronację Najświętszej Marii Panny, pochodzące z końca XIV w. Na uwagę zasługuje również znajdująca się w kapitularzu polichromia, która przedstawia Ukrzyżowanie i Deesis oraz Matkę Boską z Dzieciątkiem i oddającym Jej pokłon biskupem. | |
| − | + | Ze względu na dużą wartość artystyczną i historyczną w skali światowej, zamek w Lidzbarku uznany został za pomnik historii i zaliczony do zabytków grupy ,,0”. | |
==Multimedia <br>== | ==Multimedia <br>== | ||
Wersja z 10:31, 11 kwi 2013
Zamek w Lidzbarku Warmińskim (ok. 1348 r. - 1401 r.) - gotycki zamek, siedziba biskupów warmińskich nazywana czasem "Wawelem Północy".
Historia
Na terenie dzisiejszego Lidzbarka Warmińskiego istniał obronny gród pruski "Lecbarg". W 1241 r. został zdobyty przez Krzyżaków i przekształcony na strażnicę. Już po roku Prusowie odbili na krótko gród, niszcząc strażnicę. W 1251 r., po podziale ziem pruskich na diecezje i wyodrębnieniu z diecezji warmińskiej Warmii jako biskupiego dominium, Lidzbark został przekazany biskupom. W 1260 r. pierwszy biskup Anzelm wydał polecenie odbudowania grodu. Podczas drugiego powstania Prusowie ponownie zajęli gród utrzymując go przez lata 1261-1273. 1308 r., rozwijająca się po zachodniej stronie zamku osada otrzymała od biskupa Eberharda z Nysy prawa miejskie. Przybycie śląskich osadników pozwoliło miastu na rozwój handlu i rzemiosła. Istniał tu tartak, młyn i szlifiernia noży.
Budowę zamku rozpoczął w 1348 r. biskup Herman z Pragi, kontynuował ją Jan z Miśni i już na stałe przeniósł w 1350 r. siedzibę biskupstwa z Ornety do Lidzbarka. Za czasów Jana z Miśni położono zamkowe fundamenty i zbudowano zamkowe mury. Budowę rezydencji biskupiej kontynuowano za czasów biskupa Jana Styprocka (1355–1373) a zakończono za biskupa Henryka Sorboma ( 1373-1401). Ostatni budowniczy przyczynił się do tego, że zamek miał urządzone wnętrza reprezentacyjne, częściowo przeprowadzono założenia podzamcza, doprowadzono wodę, zbudowano dwukondygnacyjne krużganki.
Z zamku sprawowano władzę kościelną w diecezji i dominium warmińskim prawie 450 lat zachowując dużą autonomię wobec Zakonu. Jeszcze za biskupa Jana Styprocka i za jego przyczyną głowy diecezji warmińskiej miały prawo do tytułu księcia i podlegały bezpośrednio papieżowi.
Na zamku prowadzono wiele razy inwestycje budowlane. Brakowało miejsca dla licznych gości i członków biskupiego dworu. Takie przebudowy przeprowadził bratanek króla polskiego Stefana Batorego - biskup Andrzej Batory. W latach 1589-1599 dobudował od północnej strony pokoje kardynalskie i zgromadził cenną bibliotekę (złupioną później przez Szwedów w czasie Potopu). Za czasów biskupa Jana Wydżgi, w latach 1667-1673 przed południowym skrzydłem zamku dobudowano zaś duży pałac w stylu barokowym rozwiązując problem braku dostatecznej ilości pomieszczeń mieszkalnych.
Słynny biskup Ignacy Krasicki rezydował na zamku w Lidzbarku w latach 1766 -1794 i doprowadził jego siedzibę do rozkwitu. Zgromadzono wówczas w rezydencji kolekcje malarskie, rzeźbiarskie i archeologiczne. O blisko sześć tysięcy pozycji wzbogaciła się zamkowa biblioteka. Powstał teatr, a archiwum uporządkowano. Wokół zamku założono ogrody francuskie z fontannami i rzeźbami. Dramatem dla Warmii , ale i dla zamku stały się wojny szwedzkie (1600-1611). W czasie wojen Szwedzi ograbili rezydencję biskupią z najcenniejszych zbiorów bibliotecznych, wywieziono też 33 portrety biskupów.
Krasicki był ostatnim polskim biskupem Warmii. Po pierwszym rozbiorze Polski (1722) Warmia została anektowana przez Prusy a dobra kościelne stały się własnością króla pruskiego. Po trzecim rozbiorze Polski, opustoszały po wyprowadzce Krasickiego zamek władze pruskie przeznaczyły na szpital polowy, koszary i magazyny. W pałacu biskupa Grabowskiego ( 1741-1766) został umieszczony sąd. Zamek chciano rozebrać, aby pozyskać materiał budowlany. Około 1840 r. zburzono pałac biskupa Wydźgi.
Szczęśliwie dla zamku w latach 1859 -1932 jego wnętrza użytkowała Fundacja św. Józefa, prowadząc szpital i sierociniec. Przeprowadzono wówczas niezbędne prace adaptacyjne. W 1927 r. za przyczyną powszechnego zainteresowania zamkami krzyżackimi w tym czasie, rozpoczęto sześcioletnie kompleksowe badania archeologiczne i prace restauratorskie na zamku, którymi kierował Karl Hanke. Położono nacisk na odtworzenie gotyckiego etapu dziejów lidzbarskiej rezydencji.
Po drugiej wojnie światowej w latach 1946-1952 prowadzono prace zabezpieczające, a od 1953 r. trwające nadal z przerwami kompleksowe prace restauratorskie.
Od 1958 do 1963 roku opiekę nad zamkiem sprawowało Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "Pojezierze", a od 1964 r. zamek powierzono opiece Muzueum Mazurskiemu (dziś Muzeum Warmii i Mazur). Zamek w całości przeznaczony jest na cele muzealne. Znajdują się tu wystawy stałe i czasowe. Zamek jest też miejscem , gdzie reaguje się imprezy kulturalne.
Architektura i wnętrza
Zamek usytuowany jest w ujściu rzeki Symsarny do Łyny. Wzmacniało to w okresie średniowiecznym jego walory obronne. Zbudowany (na planie kwadratu o boku 48,5 m ) z cegły, na kamiennej podmurówce, wzmocniony potężną wieżą o czternastu kondygnacjach. Posiada cztery skrzydła i wewnętrzny dziedziniec. Składa się z zamku właściwego i oddzielonego suchą fosą przedzamcza południowego. Nie zachowało się przedzamcze północne, na którym stał młyn. W narożach zamku właściwego znajdują się wieżyczki wzniesione po pożarze w 1442 r., w miejscu trójkątnych szczytów. Budynki wieńczą dwuspadowe dachy kryte dachówką.
Skrzydła zamku posiadają cztery kondygnacje i dwa poziomy piwnic przeznaczonych na magazyny, do których prowadziły trzy wejścia wprost z dziedzińca. W piwnicach tych zachowały się sklepienia krzyżowo-żebrowe i krzyżowe na gurtach. W pomieszczeniach parterowych w skrzydle północnym zamku umieszczono browar, w zachodnim kuchnię i piekarnię, a we wschodnim spiżarnię.
Na piętrze ulokowano miejsca najbardziej reprezentacyjne - we wschodniej części - Wielki Refektarz - o powierzchni blisko dwustu osiemdziesięciu metrów kwadratowych. W części północnej znajduje się sala audiencyjna biskupa z komnatami mieszkalnymi, w południowej zaś kapitularz. Pełniący funkcje kancelarii Mały Refektarz, zwany także Letnim, znajdował się w skrzydle zachodnim wraz z pomieszczeniem pomocniczym jadalni – tzw. kredensem.
Reprezentacyjne pomieszczenia zdobiły barwne polichromie , wschodnie skrzydło ceni się ze względu na piękne rozbudowane sklepienia gwiaździste. W XVIII w rokokowy bogaty wystrój uzyskało wnętrze gotyckiej kaplicy.
Trzecie i czwarte piętra zamku pełniły funkcje magazynowe (spichlerz) i obronne (strzelnicze otwory i chodnik dla straży). Pomieszczenia zamkowe rozmieszczono w zgodzie z zasadami budowy krzyżackiego zamku konwentualnego, a nie komturskiego.
Na dziedziniec wychodzą zachowane monumentalne dwukondygnacyjne krużganki z ostrołukowymi arkadami , które wspierają granitowe filary z głowicami. Kiedyś kamienne portale ozdabiały wejścia do pomieszczeń.
Do najcenniejszych skarbów zamku lidzbarskiego zaliczyć niezmiennie trzeba Wielki Refektarz z przepięknym wielogwiaździstym sklepieniem oraz malowidłami. Do najstarszych malowideł zaliczamy malowidło przedstawiające Koronację Najświętszej Marii Panny, pochodzące z końca XIV w. Na uwagę zasługuje również znajdująca się w kapitularzu polichromia, która przedstawia Ukrzyżowanie i Deesis oraz Matkę Boską z Dzieciątkiem i oddającym Jej pokłon biskupem.
Ze względu na dużą wartość artystyczną i historyczną w skali światowej, zamek w Lidzbarku uznany został za pomnik historii i zaliczony do zabytków grupy ,,0”.
Multimedia
Blibliografia
1. http://www.zabytki.mazury.pl/index.php?page=monument&id=23
2. M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Zamki Państwa Krzyżackiego w dawnych Prusach, Wydanie I, Olsztyn 2006.
3. L. Czubiel - Zamki Warmii i Mazur, Olsztyn 1986.
4. http://www.zamkiobronne.pl/zamki-w-polsce-opis-2140.htm
