Zamek w Elblągu

Budynek dawnej słodowni Zamku w Elblągu
Źródło: http://zamki.pl

Zamek w Elblągu (ok. 1240 r. - ok. 1350 r.) - zamek krzyżacki komturski, zniszczony w 1454 r. i nieodbudowany

Historia

W ramach podboju Prus przez Zakon Krzyżacki niezbędne stało się opanowanie terenu Zalewu Wiślanego. Kronikarz zakonny Piotr z Dusburga opisuje wzniesienie strażnicy na wyspie, na rzece Elbląg. Otrzymała ona taką samą nazwę jak rzeka.

Ok. 1240 r. po zniszczeniu przez Prusów tej prowizorycznej fortyfikacji rozpoczęto budowę zamku. Umiejscowiono go na wschodnim brzegu rzeki Elbląg (Ilfing) nieopodal dopływu - rzeki Kumiela. Po północno-wschodniej stronie zamku rozwinęła się osada i otrzymała w 1246 r. prawa miejskie - dokument lokacyjny oparty na prawie lubeckim z rąk Wielkiego Mistrza Zakonu Henryka von Hoheniohe. Powołano w niej komturstwo.

Elbląg wraz z zamkiem miał duże znaczenie gospodarczo-militarne ze względu na swoje położenie (drogi morskie do Inflant i krajów niemieckich oraz dogodny punkt wypadowy na terytorium wrogich Prusów). Już w 1242 r. odparł najazdy pruskie i wojsk księcia gdańskiego Świętopełka.

W 1251 r. powołano w Elblągu siedzibę mistrza krajowego Zakonu, zamek stał się zaś miejscem spotkań kapituły pruskiej. Rola centrum administracyjnego (stolicy zakonnej w Prusach) osłabła już w 1309 r. z powodu przeniesienia stolicy Państwa Krzyżackiego z Wenecji do Malborka i likwidacji stanowiska mistrza krajowego. Nie mniej jednak, zamek był uznawany w państwie krzyżackim za drugi po malborskim pod kątem zarówno walorów militarnych, jak i artystycznych.

Od 1312 r. w Zamku Elbląskim rezydował wielki szpitalnik Zakonu. Pełnił on też funkcję komtura elbląskiego. Na skutek obciążeń fiskalnych i faworyzowania Zakonu Krzyżackiego przy stanowieniu praw, Elbląg stał się ważnym punktem fali sprzeciwu miast pruskich.

W 1440 r. powołano tu Związek Pruski. Konflikt z Krzyżakami zaognił się i doszło do wybuchu powstania. Po pięciu dniach oblężenia zamek elbląski został zdobyty w lutym 1454 r. przez mieszczan. Aby trwale osłabić potęgę Zakonu przystąpiono do zburzenia zamku. Na mocy II pokoju toruńskiego Elbląg znalazł się w granicach państwa polskiego w prowincji Prusy Królewskie. W 1554 r. rozebrano ostatecznie ruiny zamku. Przetrwał tylko budynek dawnej słodowni.

Po pożarze w 1945 r. został odbudowywany w latach 1979-1986 i przeznaczony na cele muzealne. Nigdy nie dokonano gruntownych i kompleksowych badań archeologicznych, które mogłyby ustalić szczegółowy wygląd zamku umożliwiający rekonstrukcję.

Zrekonstruowany fragment muru Zamku w Elblągu
Źródło: http://eksploratorzy.com

Architektura

Częściowe badania archeologiczne i architektoniczne pozwoliły na odtworzenie podstawowych elementów składowych zamku - cztery skrzydła zamku właściwego oraz trzy przedzamcza (w tym jedno mniejsze zachodnie, gdzie znalazł się wjazd na zamek główny). Zamek zbudowano na planie prostokąta wzdłuż wschodniego brzegu rzeki Elbląg.

Na muzealnym dziedzińcu pozostała do dziś pojedyncza kolumna o nieznanym przeznaczeniu. Charakter gospodarczy przedzamcza północnego podkreślały znajdujący się w nim: browar, piekarnia, słodownia i spichlerze. W południowym skrzydle znajdował się szpital (infirmeria) i miejsca pracy rzemieślników, np. kowali, szewców czy bednarzy.

Wnętrza

W zamku właściwym znajdowały się: skarbiec, zbrojownia, kapitularz, refektarz, pomieszczenia mieszkalne dostojników Zakonu oraz dormitoria. W kaplicy zamkowej przechowywano relikwie św. Krzyża. Podarował je cesarz niemiecki Fryderyk II Wielkiemu Mistrzowi Hermanowi von Salza. Przypuszcza się, że w zamku mogła być zainstalowana mennica zakonna.

Bibliografia

1.M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Zamki Państwa Krzyżackiego w dawnych Prusach, Wydanie I, Olsztyn 2006.
2.http://www.rotmanka.com/zamki/index.php?option=com_content&task=view&id=170&Itemid=31
3.http://www.muzeum.elblag.pl/index1.php?id=1&idp=4
4.Stanisław Gierszewski(red.), Historia Elbląga Tom I, Marpress, Gdańsk 1993.