Zamek w Braniewie
Zabytek architektury wzniesiony pod koniec XIII wieku. Jedyny zachowany relikt – wieża bramna.
Spis treści
Lokalizacja
Zamek powstał w ramach średniowiecznego założenia obronnego Braniewa. Wzniesiono go w południowej części starego miasta, na wzniesieniu lewego brzegu i w zakolu rzeki Pasłęki. Obiekt położony był 10 km na północny wschód od Fromborka, na ważnym szlaku komunikacyjno-handlowym z Elbląga do Królewca.
Historia
Pierwsze drewniane umocnienia krzyżackiej strażnicy wzniesiono tu w 1240 roku. Dwa lata później spalili ją Prusowie. Po odbudowie, biskup Anzelm wybrał Braniewo na stolicę diecezji warmińskiej. Pomimo przeniesienia jej w 1278 roku do Fromborka, gród pozostał we władaniu biskupów i był rozbudowywany. Wznoszenie umocnień murowanych rozpoczął w 1280 roku biskup Henryk Fleming. W kolejnym okresie umocniona rezydencja była stale rozbudowywana, głównie w latach 1320-1330. Jej wykańczanie realizowano etapami prawie do końca XIV wieku. Zamek ten był główną siedzibą biskupa warmińskiego do 1340 roku. W wyniku powtarzających się konfliktów z władzami Braniewa, w 1341 roku siedzibę tą przeniesiono do Ornety. Do 1772 roku była to siedziba burgrabiego biskupiego i administratora komornictwa braniewskiego, natomiast po tym czasie – zarządu domeny królewskiej. Na przestrzeni wieków obiekt wielokrotnie przechodził z rąk do rąk. Obsadzany był przez mieszczan – raz zwolenników zwierzchnictwa biskupów warmińskich, kiedy indziej państwa krzyżackiego, stacjonowała tam załoga polska, krzyżacka i w XVII wieku – szwedzka. Zamek i jego obwarowania był też kilkakrotnie uszkadzane bądź niszczone (m.in. w 1396 roku i 1454 roku – ataki mieszczan – zniszczone fortyfikacje od strony miasta, a także w 1807 roku, podczas wojen napoleońskich – uszkodzone południowe skrzydła i wieża zamku), a następnie odbudowywane. Historycy odnotowują, że zamek oblegano w latach: 1454, 1455, 1472, 1478, 1520, 1626. W roku 1811 władze pruskie przeznaczyły zespól zamkowy na cele szkolne. Początkowo powstał tu Instytut Kształcenia Nauczycieli Ludowych, a od 1922 roku państwowe gimnazjum i od 1827 roku seminarium nauczycielskie. W związku z tym zburzono gotycki dom na przedzamczu i w jego miejsce postawiono nowy budynek. Kolejne prace budowlano-adaptacyjne przeprowadzono w latach 1873-1874 roku. Rozebrano wówczas górną partię zamku, zabudowania gospodarcze oraz część fortyfikacji i zbudowano nowy budynek szkolny. Pozostałe części zamku rozebrano w latach 1928-1930 przy budowie nowego skrzydła szkolnego. W 1945 roku budynki szkoły i pozostałości zamku spłonęły. Z dawnych umocnień zachowała się tylko wieża bramna, która stała między zamkiem głównym i przedzamczem. W latach 50-tych XX wieku miejsce po zamku zostało odgruzowane i uporządkowane. Następnie włączono je w obręb terenów zielonych miasta.
Opis
Zamek biskupi wzniesiony został z cegły na kamiennych fundamentach. Był dwuczłonowy i miał kształt prostokąta o wymiarach 55 x 80 m. Składał się z zamku głównego i przedzamcza. Zamek główny w kształcie czworoboku stanowił część wschodnią założenia. Całą stronę południową wypełniało podpiwniczone, trzykondygnacyjne główne skrzydło mieszkalne z przejazdem bramnym w środku. Posiadało prawdopodobnie ozdobne, schodkowe szczyty i piętrowe krużganki komunikacyjne od strony dziedzińca. Przylegało do niego dwukondygnacyjne skrzydło wschodnie, połączone z drugiej strony (północnej) z czworoboczną wysoką wieżą obronną w narożu północno-wschodnim. Kwadratowy dziedziniec zanikowy od północy zamykał mur kurtynowy z furtą miejską, a od zachodu mur w środku z wysoką wieżą bramną prowadzącą na przedzamcze. Do wieży przylegało niewielkie skrzydło zachodnie, styczne od południa z głównym domem biskupim. Nie jest znany układ pomieszczeń w skrzydłach i ich funkcje. W skrzydle południowym mieściły się zapewne komnaty rezydencji biskupa i konwentu oraz kaplica. Skrzydło wschodnie miało charakter gospodarczy, a niewielkie zachodnie, prawdopodobnie mieszkalny. Kryte przejście nadbudowane na murze obwodowym przy fosie było elementem połączenia komunikacyjno-obronnego z zachodnią częścią skrzydła południowego. Wjazd na zamek został szczególnie ufortyfikowany murami przedbramia i półbasztą przy murach obwodowych oraz dalej długą murowaną szyją nad fosą, asekurowaną na końcu basztą. Czworoboczne przedzamcze stanowiło drugą, zachodnią część założenia. Od wschodu przylegało do zamku głównego, skąd prowadził wjazd przez wieżę bramną. Było otoczone murem obronnym od północy i zachodu, a od południa zamknięte dwukondygnacyjnym skrzydłem mieszkalno-gospodarczym. W narożach kurtyny zachodniej usytuowano wysokie, czworoboczne wieże obronne. Przy wieży południowej znajdowała się druga furta do miasta, do kościoła św. Katarzyny. Cały zamek był otoczony fosą wypełnioną wodami rzeki Pasłęki, a od południa dodatkowo miejskimi murami obwodowymi.
Zobacz też
- Zamek w Barcianach
- Zamek w Bezławkach
- Zamek w Działdowie
- Zamek w Elblągu
- Zamek w Giżycku
- Zamek w Kętrzynie
- Zamek w Malborku
- Zamek w Morągu
- Zamek w Nidzicy
- Zamek w Olsztynku
- Zamek w Ostródzie
- Zamek w Rynie
- Zamek w Szczytnie
- Zamek w Węgorzewie
Bibliografia
- Achremczyk, Stanisław: Braniewo / Stanisław Achremczyk, Alojzy Sztorc. – Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1995. – S. 233.
- Bieszk, Janusz: Zamki państwa krzyżackiego w Polsce / Janusz Bieszk. – Warszawa : Bellona, 2010. – S. 215-219.
- Borkowski, Jacek: Zamki państwa krzyżackiego / Jacek Borkowski. – Warszawa : JB-Studio, 1999. – S. 19-20.
- Haftka, Mieczysław: Zamki krzyżackie w Polsce : szkice z dziejów / Mieczysław Haftka. – Malbork : Płock : Muzeum Zamkowe ; Consort, 1999. – S. 48-53.
- Katalog zabytków sztuki. T. 2: Województwo elbląskie. Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Z. 1: tekst / pod red. Mariana Arszyńskiego i Mariana Kutznera. - Warszawa : Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1980. - S. 23-24.
