Mikołaj Kopernik

Astronom Kopernik, czyli rozmowa z Bogiem Jan Matejko, 1873 olej na płótnie
Źródło:http://www.torun.webd.pl/kopernik/kopernikd.jpg

strona tytułowa Listów Teofilakta Symokatty z 1509, w przekładzie Kopernika. Na okładce: herby Polski, Litwy,Krakowa
Źródło:http://pl.wikipedia.org/wiki/Teofilakt_Symokatta

(1473 - 1543) - wielki polski astronom - twórca teorii heliocentrycznej, człowiek renesansu - lekarz, matematyk, ekonomista, prawnik, tłumacz poezji, kanonik, kanclerz i administrator warmińskich dóbr kapitulnych

Rodzina

Urodził się 19 lutego 1473 r. w Toruniu, w rodzinie zamożnych mieszczan Mikołaja i Barbary Watzenrode, siostry Łukasza Watzenrode, późniejszego biskupa warmińskiego (1489 r.), z którym znacząco splecie się jego życie. Rodzina Kopernika pochodziła ze Śląska, ojciec, jako kupiec osiadł w Toruniu ok.1455 r., gdzie kilka lat później został ławnikiem. Ojciec zmarł dość wcześnie (1483 r.). Osieroconym Mikołajem(10lat) i jego rodzeństwem (starszy brat Andrzej oraz dwie siostry: Barbara i Katarzyna)zajął się wuj Łukasz Watzenrode.

Studia

Mikołaj po ukończeniu szkoły miejskiej w Toruniu, jesienią 1491 r. trafił wraz z bratem na Akademię Krakowską. Zdobył tam wiedzę z matematyki i nauk przyrodniczych. W latach 1496 - 1501 obaj bracia kontynuowali naukę, studiując prawo w Bolonii. Gruntowne wykształcenie w zakresie prawa kanonicznego miało przygotować ich do planowanej przez wuja kariery kościelnej. Wuj postarał się dla nich o kanonię we Fromborku, dzięki której mogli kształcić się na koszt kapituły. Brat otrzymał ją w 1499 r., Mikołaj w 1497 r. O studiach brata Andrzeja, nie wiemy za wiele, otrzymał w prawdzie w 1501 r. zgodę kapituły na kontynuację nauki we Włoszech, ale niebawem ciężko zachorował i zmarł. Mikołaj prócz prawa uczył się też w Bolonii greki. Nawiązał kontakt z profesorem Dominikiem Marią Nawarą i przeprowadzał z nim obserwacje astronomiczne. W 1500 r. odbył praktykę w kancelarii papieskiej w Rzymie, wygłosił też publiczny wykład z matematyki. W 1501 r., za zgodą kapituły, podjął dwuletnie studia medyczne na Uniwersytecie w Padwie. Dwa lata później przeniósł się do Ferrary,zdobył tytuł doktora prawa kanonicznego i powrócił do Prus Królewskich.

Działalność

Lidzbark Warmiński

W 1504 r., trafił na dwór wuja Łukasza, na zamek w Lidzbarku Warmińskim, jako jego lekarz. Gotycki zamek w Lidzbarku był od połowy XIV w. siedzibą biskupów warmińskich i centrum administracji dominium a miasto należało do największych ośrodków miejskich,tu odbywały się sejmiki stanów warmińskich. Biskup Watzenrode był znaną osobistością nie tylko w Prusach Królewskich, ale i w Polsce. Był senatorem Królestwa Polskiego i doradcą trzech kolejnych królów: Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka oraz Zygmunta Starego. Dzięki pobytowi na zamku Kopernik stał się świadkiem przyjmowania przez Watzenrodego wielu poselstw i z bliska poznawał arkana jego polityki wobec kapituły, stanów pruskich oraz zakonu krzyżackiego i dworu polskiego. Kopernik wspomagał także biskupa w konfliktach granicznych z Gdańskiem i Elblągiem czy Zakonem. Sporządził wówczas kilka map spornych terenów. W latach 1504 -1509 u boku wuja uczestniczył w zjazdach stanów Prus Królewskich w Malborku ( 1506 r.)i Elblągu ( 1507 r.), gdzie rozpatrywano min. sprawę zwalczania rozbojów wspieranych przez Zakon, który dążył do obalenia postanowień traktatu toruńskiego z 1466 r. i odzyskania utraconych wówczas ziem. Kopernik towarzyszył też wujowi w międzynarodowym zjeździe poznańskim (VI-VII 510),poświęconym kolejnej próbie załagodzenia konfliktu polsko - krzyżackiego, niestety zakończonym fiaskiem z powodu nieustępliwości Zakonu. Na zamku w Lidzbarku, około 1509 roku, Kopernik przetłumaczył na łacinę grecki zbiór wierszy bizantyjskiego pisarza Teofilakta Symokatty.Wówczas sformułował też pierwszy zarys swojej teorii budowy świata tzw. "Commentariolus" ("Komentarzyk o hipotezach ruchów niebieskich"), który zadedykował Łukaszowi Watzenrodemu. Była to forma podziękowania wujowi za długoletnią opiekę, ale i pożegnanie.

Frombork - Olsztyn

Mimo starań z wuja strony, aby siostrzeniec zrobił karierę kościelną (marzył o tronie biskupa warmińskiego dla niego) Kopernik opuścił zamek w Lidzbarku i przeniósł się na wzgórze katedralne we Fromborku ( najpóźniej latem 1510 r.). W listopadzie 1510 r. został wybrany kanclerzem kapituły (funkcję tę pełnił nieprzerwanie do 1513 roku) a rok później powierzono mu urząd przełożonego kasy aprowizacyjnej. W 1513 r. kardynałowie soboru lateraneńskiego zaprosili Kopernika do wzięcia udziału w reformie kalendarza juliańskiego. Zaproszenie zobligowało go do urządzenia w ogrodzie stanowiska obserwacyjnego, tzw. pavimentum. Kopernik przeprowadził około 30 zarejestrowanych obserwacji astronomicznych: m.in. Marsa i Saturna,a także cztery obserwacje Słońca. Projekt, któremu Kopernik poświecił kilka lat badań, mimo że był dostarczony do Rzymu nie został odnaleziony do dziś. W końcu 1516 r. Kopernik otrzymał najważniejszy urząd kapitulny - administratora dóbr kapituły warmińskiej. Zamieszkał na zamku w Olsztynie, skąd zarządzał rozległymi majętnościami w komornictwie olsztyńskim i melzackim. Urząd pełnił do 1519 r.W związku z toczącymi się dyskusjami nad reformą monetarną Kopernik sporządził pierwszą redakcję traktatu o monecie i przedłożył ją stanom pruskim. W czasie konfliktu z Zakonem w l. 1520-1521, w chwili palenia Fromborka, kanonicy przenoszą się na zamek w Olsztynie. Kopernik bierze udział w poselstwie do wielkiego mistrza krzyżackiego w sprawie zagarniętego przez Krzyżaków Braniewa, ponownie zostaje administratorem dóbr kapituły i organizuje obronę zamku olsztyńskiego, obleganego przez wojska krzyżackie. Po zawieszeniu działań wojennych Kopernik w czerwcu 1521 r. zostaje komisarzem Warmii (Warmiae commisarius) wraca do Fromborka, aby zatroszczyć się o najbardziej zniszczone w czasie ostatniej wojny posiadłości w komornictwie fromborskim. Tam obejmuje urząd wizytatora. W 1522 r. na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu wygłasza opracowany przez siebie traktat o monetach. Ostateczna wersja powstała w 1528 r., tłumaczona jako Sposób bicia monety. W 1524 r. Kopernik pisze list do Bernarda Wapowskiego polemizujący z poglądami astronoma norymberskiego Jana Wernera, zawartymi w jego traktacie „O ruchu ósmej sfery”. Rezydując we Fromborku i Olsztynie, Kopernik dbał przede wszystkim o finanse i sprawną administrację dóbr kapitulnych. W tych latach, pełnił niemal aż do śmierci, szereg najważniejszych funkcji: kanclerza, posła i wizytatora dóbr kapitulnych, zarządcy kasy aprowizacyjnej, opiekuna stołu kapitulnego, egzekutora testamentów, a nawet generalnego administratora biskupstwa warmińskiego (1523- 1524). W 1537 r. zostaje przedstawiony królowi Zygmuntowi Staremu, jako jeden z czterech kandydatów na biskupa warmińskiego. Na zamku olsztyńskim Kopernik przeprowadzał obserwacje astronomiczne przy pomocy przywiezionych ze sobą instrumentów (triquetrum i astrolabium). Ponadto na tynku ściennym pod krużgankiem zamkowym sporządził (zachowaną do dzisiaj) tablicę astronomiczną, przeznaczoną do pomiaru momentów równonocy. Dał się też poznać, jako dobry medyk, który leczył nie tylko swoich konfratrów i ich krewnych, ale również próbował przeciwdziałać pojawiającym się na Warmii zarazom. W 1531 r. opracował tzw. “Olsztyńską taksę chlebową”, (Ratio panaria Allensteinensis), ustalającą ceny chleba odpowiednio do ceny pszenicy i żyta oraz ciężaru mąki i wypieczonego chleba, przy uwzględnieniu włożonych dodatkowych kosztów. Ta “słuszna cena chleba” obowiązywać miała także w Lidzbarku Warmińskim oraz innych miastach warmińskich.

Frombork - jesień życia i działalności

W 1538 r. na Warmię przybył nowy ordynariusz diecezji warmińskiej Jan Dantyszek. Kopernik zostaje posądzony przez biskupa o pożycie w konkubinacie ze swoja gospodynią Anną Schelling i zmuszony do jej oddalenia. Frombork opuszczają też najbliżsi przyjaciele Kopernika - Tiedemann Giese i Aleksander Sculteti, którzy zachęcali astronoma do opublikowania wyników swoich badań i przemyśleń na temat teorii o ruchu Ziemi. Na szczęście w 1539 r. przybywa do Fromborka, zafascynowany poglądami Kopernika, młody matematyk z Wittenbergii – Jerzy Joachim Retyk. Nakłania astronoma do opublikowania De revolutionibus. Kopernik oddaje rękopis do druku w 1541 r.Dzięki zaangażowaniu Retycka w Wittenberdze, w 1542 r. ukazuje się drukiem książka Mikołaja Kopernika o bokach i kątach trójkątów - De lateribus et angelis triangulorum, która weszła później w skład De revolutionibus. Po wyjeździe Retyka, jesienią 1541 r. przy Koperniku pozostał jedynie Jerzy Doner, przyjęty do kapituły rok wcześniej. To on zawiadomił przyjaciół Kopernika o ciężkiej chorobie astronoma. W grudniu 1542 r. Kopernik doznał udaru mózgu i paraliżu lewego boku. W 1543 r. w Norymberdze wychodzi dzieło Kopernika, opatrzone bez jego zgody nowym tytułem De revolutionibus orbium coelestium. Prawdopodobnie Kopernik już nie odzyskał zdrowia i nie zdołał przeczytać świeżo wydrukowanego własnego dzieła. Po śmierci astronoma, przyjaciele: Tiedemann Giese i Aleksander Sculteti oraz Jerzy Joachim Retyk starali się o utrwalenie jego imienia w pamięci dla potomnych.

Bibliografia

1.Mikołaj Kopernik, czyli paradoksy Renesansu / Stanisław Grzybowski /w: Pisarze Staropolscy, t.1 /red. Stanisław Grzeszczuk. – Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991.– s. 407- 438.
2.Mikołaj Kopernik / Tadeusz Sierotowicz. – Kraków: Wydawnictwo WAM, 2001.
3.Ludzie Olsztyna / Jan Chłosta. – Olsztyn: Posłaniec Warmiński, 2003.
4.Ludzie godni pamięci: warmińsko-mazurscy patroni olsztyńskich ulic / Jan Chłosta.– Olsztyn: Książnica Polska, 1997.
5. http://copernicus.torun.pl/
6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Miko%C5%82aj_Kopernik