Jan z Łajs
(1310–1388) – założyciel i pierwszy burmistrz Olsztyna
Spis treści
Rodzina
Jan z Łajs (Johannes von Laissen) pochodził ze znanej rodziny sołeckiej, mającej ogromne zasługi w kolonizacji południowej Warmii. Jego dziadek Martin, jako wolny chłop, w 1304 roku przybył do Prus z hrabstwa Mark w Westfalii. Był zasadźcą i założycielem, a następnie sołtysem wsi Łajsy (koło Pieniężna). Geriko - ojciec Jana, piastował urząd sołtysa po swym ojcu. Brat Jana, Henryk z Łajs, był zasadźcą Barczewa i wsi Skajboty.
Działalność
31 października 1353 r. otrzymał przywilej lokacyjny wydany przez warmińską kapitułę. Został powołany na zasadźcę oraz pierwszego burmistrza Olsztyna. Dzięki niemu powstał plan miasta z siecią ulic i centralnie położonym rynkiem. Olsztyn został zaludniony, zabudowany i obwarowany.Jan zasiedlił miasto osadnikami z Niemiec oraz Mazowsza. Postawił pierwszy murowany dom w tym mieście. Za jego rządów wzniesiono mury obronne z bramami, rozpoczęto budowę olsztyńskiej katedry. Jan z Łajs założył też wsie Różnowo i Praslity.
W 1372 r. za swe zasługi został wyniesiony do stanu szlacheckiego, wcześniej będąc wolnym chłopem i mieszczaninem. Mając wysoką pozycję społeczną wystąpił wówczas w roli rozjemcy w sporze o Puszczę Galindzką pomiędzy biskupem warmińskim Janem Styprockiem a mistrzem krzyżackim Winrychem von Kniprode.
W 1378 r., dzięki temu, że Olsztyn dobrze prosperował, Jan z Łajs uzyskał zgodę na poszerzenie zakresu granic miasta o część północną (wówczas był to Targ Rybny z przyległościami).W 1388 r., za czasów biskupa Henryka Sorboma, ustalił granicę między dobrami biskupimi a kapitułą warmińską.
Upamiętnienie
W 1921 r. podobizna Jana z Łajs została umieszczona na banknotach wydawanych w Olsztynie w czasach kryzysu. Jego portret, autorstwa Teodora Nowaka z Grudziądza, od końca 1987 r. zdobi salę posiedzeń olsztyńskiego ratusza. Dom, w którym mieszkał, znajdujący się pod arkadami przy wschodniej ścianie rynku Starego Miasta, nazywany jest do dziś domem burmistrza. Od 2003 r. widnieje na nim tablica pamiątkowa, projektu Andrzeja Matyki i wykonawstwa Zbigniewa Kowalewicza.
Bibliografia
1.Słownik Warmii /Jan Chłosta. – Olsztyn : Littera,2002.
2.Ludzie Olsztyna / Jan Chłosta. – Olsztyn : Posłaniec Warmiński,2003.
3.Stary ratusz w Olsztynie na tle dziejów miasta / Jerzy Sikorski. – Olsztyn: WBP i PTC,1999.
4.Ludzie godni pamięci: warmińsko-mazurscy patroni olsztyńskich ulic / Jan Chłosta. – Olsztyn: Książnica Polska,1997.
