Jan Maria Gisges

Z LEKSYKON KULTURY WARMII I MAZUR
Skocz do: nawigacja, szukaj
Jeden z tomików poety wydany w 1984 roku
(1914-1983) – poeta, prozaik, dramatopisarz. Pełna forma nazwiska: Gisges-Gawroński, krypt.: J.M.G.

Biografia

Urodził się 15 stycznia 1914 r. w Nisku nad Sanem. Studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim (1934-1939). W czasie wojny pracował jako robotnik, brał czynny udział w walce z okupantem. Więziony w hitlerowskich obozach koncentracyjnych: Birkenau, Buchenwald, Ohrdruf, Flossenbűrg. Po wojnie wrócił do kraju. W 1945 r. zamieszkał w Kielcach, pracował w Wydziale Kultury Urzędu Wojewódzkiego. W 1949 r. przeniesiony do Warszawy na stanowisko Naczelnika Wydziału Literatury Ministerstwa Kultury i Sztuki. W latach 1957-1960 należał do zespołu redakcyjnego tygodnika „Orka”. Zmarł 17 grudnia 1983 r. w Warszawie.

Działalność

Od 1945 r. należał do Stronnictwa Ludowego i Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. W 1946 r. organizował życie kulturalne i literackie w Kielcach. Był współzałożycielem Kieleckiego Klubu Literackiego. Redaktor naczelny pisma „Cychry”. Należał do Związku Zawodowego Literatów Polskich, od 1949 r. Związku Literatów Polskich. Był sekretarzem prezydium Zarządu Głównego ZLP (1951-1974), wiceprezesem Zarządu Głównego ZLP (od 1983 r.). Członek rady redakcyjnej Ludowej Spółdzielni Wydawniczej. Działał w Łomżyńskim Towarzystwie Naukowym im. Wagów. Należał do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W związku z działalnością społeczną i polityczną wyjeżdżał za granicę do: Moskwy, Mongolii, Jugosławii, Czechosłowacji, Słowacji, Bułgarii, Uzbekistanu, Kazachstanu.

Twórczość

Pierwsze utwory publikował w gimnazjalnym pisemku szkolnym. W 1940 r. opublikował kilka opowiadań w „Gońcu Krakowskim”. Po wojnie publikował wiersze, opowiadania, artykuły i recenzje literackie w pismach: „Wieś”, „Twórczość”, „Żołnierz Polski”, „Życie Literackie”, „Nowa Kultura”, „Tygodnik Kulturalny”, „Nadodrze”, „Poezja”, „Profile”, „Fakty”, „Literatura”, „Dziennik Ludowy”. Jego twórczość była tłumaczona na język bułgarski i serbo-chorwacki. Autor utworu dramatycznego Prometeusz, wystawionego w Teatrze w Bielsku-Białej (1971) oraz Antologii współczesnej liryki świętokrzyskiej (Kielce, 1947).
Gisges często bywał na Warmii i Mazurach, wiele wierszy poświęcił miejscom i ludziom. Między innymi jest autorem wierszy: Nad grobem Michała Kajki, Krótka rzecz o Michale Lengowskim. W 1984 Wydawnictwo "Pojezierze" opublikowało tomik poetycki Wieczory nad jeziorami w serii Warmia i Mazury w poezji i grafice z ilustracjami Bożeny Jankowskiej. Autor książek:

  • Więzień i chłop. Poezje. (Kielce, 1946)
  • Opowieści krajobrazu. Poemat partyzancki. (Kielce, 1948)
  • Spór o zbiór. Komedia w 3 aktach. (Kielce, 1949)
  • Pierwsza miłość. [Wiersze]. (Warszawa, 1951)
  • Zielone gałęzie. Obraz historyczny. (Warszawa, 1953)
  • Idącym naprzód. [Wiersze]. (Warszawa, 1954)
  • Najbliższa sercu. [Wiersze]. (Warszawa, 1955)
  • Pora dojrzewania. [Wiersze]. (Warszawa, 1956)
  • Modrzewie. [Wiersze]. (Warszawa, 1959)
  • Jezioro ślad wygładza. [Utwór dramatyczny]. (Poznań, 1960)
  • Kamienni ludzie. [Dramat w 2 aktach]. (Warszawa, 1961)
  • Osaczeni. [Powieść]. (Warszawa, 1962)
  • Rzeczy najmniejsze. [Wiersze]. (Warszawa, 1963)
  • Brudne śniegi. [Opowiadania]. (Warszawa, 1964)
  • Osty. [Powieść]. (Warszawa, 1966)
  • Dzień spokojnego słońca. [Wiersze]. (Łódź, 1967)
  • Pamięć serca. [Powieść]. (Warszawa, 1968)
  • Spadek. [Powieść]. (Warszawa, 1968, 1973)
  • Przeczuwanie. [Wiersze]. (Warszawa, 1970)
  • Śmiech czyli Kronika zacna i nieoszacowana uczynków wielce poczciwego ćwika statecznego. [Powieść]. (Warszawa, 1970, 1971, 1974)
  • Wyklęty. [Powieść]. (Warszawa, 1970, 1973)
  • Lamus. Wybór pism publicystycznych, wspomnień i esejów. (Łódź, 1971)
  • Borelowski. [Powieść]. (Warszawa, 1972)
  • Pieśni o Zamku Królewskim. (Warszawa, 1972)
  • Przebij cień. [Powieść]. (Warszawa, 1974)
  • Czerwony pułkownik. 1829-1863. Rzecz o Marcinie Borelowskim „Lelewelu” . (Warszawa, 1975)
  • Samotność w bieli śniegów. [Powieść]. (Warszawa, 1975)
  • Złote godziny. Opowiadania. (Warszawa, 1976)
  • Czas słyszany po latach.[Powieść]. (Warszawa, 1977)
  • Lasowiacy. Wyd. 2. (Warszawa, 1978) (Wydanie łącznie: Śmiech, Przebij cień, Samotność w bieli śniegów)
  • Marmury i dmuchawce. [Wiersze]. (Warszawa, 1978)
  • Wywoływanie duchów. [Dziennik 15 V-21 XII 1982]. (Warszawa, 1985)
  • Portret pięknej sekretarki. [Powieść]. (Warszawa, 1985)
  • Ptaki, ptaki… [Powieść]. (Warszawa, 1981)
  • Moje prywatne miniatury. [Felietony literackie]. (Warszawa, 1982)
  • A po człowieku dzwoni dzwon. [O J. Iwaszkiewiczu]. (Rzeszów, 1985)
  • Drzazgi. Wybór wierszy z lat 1943-1978. (Warszawa, 1984)
  • Wieczory nad jeziorami . [Wybór wierszy]. (Olsztyn, 1984)

Nagrody i odznaczenia

  • 1956 – Złoty Krzyż Zasługi
  • 1963 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
  • 1966 – Order Sztandaru Pracy II klasy
  • 1971 – Nagroda literacka CRZZ za powieść Śmiech
  • 1973 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
  • 1976 – Nagroda literacka im. J. Przybosia za całokształt pracy literackiej
  • 1982 – Order Sztandaru Pracy I klasy

Bibliografia

  1. E.G.: Gisges Jan Maria 1914-1983 / E.G. // W : Współcześni polscy pisarze i badacze literatury : słownik biobibliograficzny. T. 3, G-J / oprac. zespół pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. – Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1994. – S. 50-52.
  2. Rojek Józef Jacek: Literaci & literatura Warmii i Mazur : przewodnik eseistyczny / Józef Jacek Rojek. – Olsztyn : Fundacja Środowisk Twórczych, 2008. – S. 296-297.