Bazylika Współkatedralna Świętego Jakuba Apostoła w Olsztynie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
| (Nie pokazano 21 wersji utworzonych przez 6 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | [[Image: | + | [[Image:Kat oln.jpg|thumb|right|450px| <br>Źródło:commons.wikimedia.org]] |
| + | [[Image:Olsztyn. Katedra pw. św. Jakuba.jpg|thumb|right|450px| <br>Fot. J. Gerszberg rok 2020]] | ||
| − | [[ | + | (1315 - 1380) - Główna świątynia rezydującego w Olsztynie arcybiskupa warmińskiego, jedyna perła wśród obiektów sakralnych Olsztyna okresu średniowiecza, złotego gotyku na [[ewim:Warmia|Warmii]] |
| − | [[Image: Drzwi.jpg |thumb|left|250px| <br>Źródło: | + | ==Historia <br> == |
| − | [[Image: | + | |
| + | Gotycki, halowy kościół farny średniowiecznego [[ewim:Olsztyn|Olsztyna]] zbudowano prawdopodobnie w latach 1370 – 1380 na parceli przylegającej do północno-wschodniego narożnika murów obronnych miasta. Architekt budujący świątynię nie jest znany, w dokumentach nie ma tez wzmianki o historii jej budowy. | ||
| + | W pierwszym okresie wzniesiono korpus nawowy i przyziemie wieży z kaplicami. W XVI w. założono sklepienia, w 1596 r. podwyższono wieżę do 7 kondygnacji (63 m), nakrywając ją dachem namiotowym z renesansową latarnią. | ||
| + | W XVII w, na skutek zubożenia parafii, wnętrze kościoła i jego mury pozostawały zaniedbane. Dopiero w 1721 r. Piotr Olchowski z [[ewim:Reszel|Reszla]] przebudował popadające w ruinę obie kaplice przywieżowe. | ||
| + | |||
| + | Kościół dotkliwie odczuł skutki kwaterowania w 1807r. wojsk napoleońskich. Francuzi zamknęli bowiem w świątyni półtora tysiąca jeńców rosyjskich, a ci, broniąc się przed ostrym mrozem, spalili tu wszystko, co mógł strawić ogień. Wówczas naruszona została konstrukcja kościoła. W 1819 r. runęło sklepienie nad emporą organową. Kościół od lat nieremontowany i grożący zawaleniem zamknięto w 1864 r. | ||
| + | |||
| + | Oddano go do użytku po generalnym remoncie przeprowadzonym w latach 1866-1868, pod kierunkiem pruskiego ministra ochrony zabytków [[ewim:Ferdynand von Quast|Ferdynanda von Quasta]]. Prace nad restauracją wnętrza i nadaniem mu neogotyckiego poloru trwały jeszcze kilkanaście lat. | ||
| + | W 1896 z nieznanych przyczyn wybuchł w kościele kolejny pożar. Spłonął wtedy ołtarz główny. Podczas renowacji w XIX w. wymieniono latarnię wieży, wyburzono kruchtę przy prawej nawie bocznej oraz dodane zostały ośmioboczne kolumienki na skrajach fasady kościoła. W 1899 roku naprawiono dach, wymieniając pokrycie na nowe. Podczas II wojny światowej kościół został uratowany od zagłady przez ks. [[ewim:Jan Hanowski|Jana Hanowskiego]], który uratował olsztyńskie kościoły przed spaleniem przez Rosjan. | ||
| + | |||
| + | W ciągu wieków odwiedzali olsztyński kościół i modlili się w nim wybitni Polacy: [[Jan Dantyszek]], [[Marcin Kromer]] i [[Ignacy Krasicki]], wszyscy trzej piastujący godność [[ewim:Bikskupi warmińscy|biskupów warmińskich]] oraz król Władysław IV (1635). W latach 1898-1900 był tu organistą [[Feliks Nowowiejski]], kompozytor [["Rota"|"Roty"]] i [["Legenda Bałtyku"|"Legendy Bałtyku"]], a w latach 1979-1981 zarządzał stąd diecezją warmińską biskup [[ewim:Józef Glemp|Józef Glemp]], późniejszy prymas Polski. W czerwcu 1991 r. podczas swojego pobytu w Polsce papież Jan Paweł II zawitał do [[ewim:Olsztyn|Olsztyna]] i w katedrze spotkał się z wiernymi i odprawił mszę. Średniowieczne mury świątyni od 1965 r. są miejscem wiecznego spoczynku powojennych biskupów Warmii, których pamięć utrwalają poświęcone im epitafia. | ||
| + | |||
| + | W katedrze pochowani są: [[ewim:Tomasz Wilczyński|Tomasz Wilczyński]], [[ewim:Józef Drzazga|Józef Drzazga]] i [[ewim:Jan Obłąk|Jan Obłąk]]. Po II wojnie bazylika była konkatedrą warmińską, a od 1992 r. archikatedrą. W 2004 r. papież Jan Paweł II podniósł świątynię do godności bazyliki mniejszej. | ||
| + | |||
| + | == Architektura i zabytki wnętrza<br> == | ||
| + | |||
| + | [[Image:Kat nawa.jpg|thumb|right|350px|Nawa główna Katedry.<br>Źródło:commons.wikimedia.org]] | ||
| + | |||
| + | Kościół jest budowlą wzniesiona w stylu gotyckim, ceglaną na kamiennym podmurowaniu. Bryła świątyni składa się z korpusu, wieży, dwóch kaplic przywieżowych i kruchty bocznej. Katedra jest trójnawową, sześcioprzęsłową, bezchórową halą, bez wyodrębnionego prezbiterium. W nawie głównej korpus przykryty jest sklepieniem sieciowym w bocznych nawach kryształowym. Wsporniki sklepień zaprojektowano w formie polichromowanych, brodatych głów męskich, wykonanych z terakoty. | ||
| + | |||
| + | Wejście główne jest gotyckim portalem, zamykane drzwiami z 2001 r. Widnieją na nich sceny z pontyfikatu Jana Pawła II: wybór na papieża 1978, wizyta w Olsztynie 1991, ustanowienie arcybiskupstwa warmińskiego 1992, otwarcie Roku Świętego 2000. Po obu stronach portalu znajduje się epitafium Jana Pawła II oraz inskrypcja Basilica Minor 2004.Wieża bazyliki ma 8 kondygnacji oddzielonych w dolnej partii fryzami ceramicznymi a wyżej tynkowanymi fryzami opaskowymi. | ||
| + | |||
| + | [[Image: Drzwi kat.jpg|thumb|left|250px|Drzwi Katedry wykonane są brązu.<br>Źródło:commons.wikimedia.org]] | ||
| + | |||
| + | W porównaniu z bogactwem swej architektury kościół ma znacznie skromniejsze wyposażenie wnętrza. Średniowieczne wyposażenie świątyni zostało zniszczone w okresie baroku. Potem przez stacjonujące w jej wnętrzu wojska rosyjskie i napoleońskie. Obecny neogotycki wystrój pochodzi z końca XIX wieku. W prezbiterium znajduje się ołtarz główny wykonany w 1896 r. przez firmę Rottermund z Norymbergi. | ||
| + | Trzy ołtarze boczne i emporę organową wykonano w [[ewim:Gietrzwałd|Gietrzwałdzie]]. W nawie głównej na filarach umieszczone zostały neogotyckie figury: świętego Wojciecha, Antoniego Padewskiego, świętego Wincentego, Barbary i Walentego oraz Jana Chrzciciela. W belce tęczowej nawy głównej znajduje się ponadnaturalnej wielkości krucyfiks, wyrzeźbiony w 1680 r. przez Izaaka Rigę z Królewca. W świątyni znajduje się ambona z 1913 r. z warsztatu Splietha z [[ewim:Elbląg|Elbląga]], ozdobiona rzeźbionymi wizerunkami Chrystusa i czterech ewangelistów. | ||
| + | |||
| + | [[Image:Kat org.jpg|thumb|right|350px|Organy i fragment sklepień Katedry.<br>Źródło:commons.wikimedia.org]] | ||
| + | |||
| + | Na emporze widoczne są odrestaurowane w latach 2006-2008 organy Siegfrieda Sauera z Hoexter. Witraże pochodzą z warsztatu Mieczysława i Karola Paczków z Krakowa, wykonane w latach 1974-76 według projektu Hanny Szczypińskiej z Piastowa. Najstarszym zabytkiem bazyliki jest późnogotycki tryptyk szafiasty z początków XVI w., znajdujący się w lewej nawie. W prawej nawie oglądać można tryptyk malowany na desce z 1553 r., pochodzący z nieistniejącego już kościoła Świętego Krzyża, ze scena Ukrzyżowania w szafie środkowej. Zachowały się dwa cenne świeczniki wiszące: z głową jelenia(1598) i podwójna figurą Madonny z dzieciątkiem w mandorli (1609). W kaplicy chrzcielnej stoi chrzcielnica w formie kielicha z czarnego marmuru, pochodząca z początku XVIII wieku. W Bazylice znajdują się również tablice pamiątkowe ks. Teodora Benscha i Jana Hanowskiego oraz popiersie biskupa [[Maksymilian Kaller|Maksymiliana Kallera]]. Z zabytków złotniczych natomiast warta uwagi jest [[Puszka na komunikanty z Bazyliki św. Jakuba Apostoła w Olsztynie|puszka eucharystyczna]] z 1735 roku, dzieło mistrza złotniczego z Olsztyna - [[ewim:Jan Geese|Jana Geese'go]]. | ||
| − | [[ | + | Niegdyś w kościele znajdował się obraz św. Jana Chrzciciela, namalowany i podarowany przez [[ewim:Jan Blank|Jana Blanka]], urodzonego w Olsztynie malarza warszawskiego klasycyzmu. Niestety obraz ten zaginął. |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | + | ==Zobacz też== |
| − | + | *[[Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie]] | |
| − | + | *[[Kościół pw. Świętego Krzyża w Olsztynie]] | |
| − | + | *[[Kościół garnizonowy pw. Matki Bożej Królowej Polski w Olsztynie]] | |
| − | + | *[[Kościół ewangelicko-augsburski pw. Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie]] | |
| − | + | *[[Kościół pw. Chrystusa Króla i św. Franciszka w Olsztynie]] | |
| − | + | *[[Kościół pw. św. Józefa w Olsztynie]] | |
| − | + | *[[ewim:Ferdynand von Quast|Ferdynand von Quast]] | |
| − | + | *[[ewim:Tomasz Wilczyński|Tomasz Wilczyński]] | |
| − | + | *[[ewim:Józef Drzazga|Józef Drzazga]] | |
| − | + | *[[ewim:Jan Obłąk|Jan Obłąk]] | |
| − | + | *[[Jan Dantyszek]] | |
| − | + | *[[Marcin Kromer]] | |
| − | + | *[[Ignacy Krasicki]] | |
| − | + | *[[Feliks Nowowiejski]] | |
| + | *[[ewim:Jan Geese|Jan Geese]] | ||
| + | *[[Kaplica przy Szpitalu Mariackim w Olsztynie]] | ||
| + | *[[Kaplica Jerozolimska pw. Krzyża Świętego w Olsztynie]] | ||
| + | *[[Kaplica pw. św. Jana Nepomucena w Olsztynie]] | ||
| + | *[[Kaplica pw. Matki Bożej Szkaplerznej w Jarotach]] | ||
== Multimedia <br> == | == Multimedia <br> == | ||
| − | <youtube> GH7zFqLRakc | + | <youtube>GH7zFqLRakc</youtube> |
| − | |||
| − | [[Category: | + | == Bibliografia <br> == |
| + | 1.Katedra warmińska. W: Andrzej Rzempołuch: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych | ||
| + | Prus Wschodnich. Agencja Wydawnicza "Remix", 1992. <br> | ||
| + | 2.M. Borzyszkowski, A. Kopiczko, J. Wojtkowski, Słownik biograficzny kapituły | ||
| + | warmińskiej, Olsztyn, 1996. <br> | ||
| + | 3.J. Chłosta, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002. <br> | ||
| + | 4.Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, Tom I Święta Warmia, praca zbiorowa pod | ||
| + | red. ks. Bronisława Magdziarza, Olsztyn 1999.<br> | ||
| + | 5.J.Obłąk, Historia diecezji warmińskiej, Olsztyn 1959. <br> | ||
| + | 6.K.Wróblewska, Malarstwo Warmii i Mazur od XV do XIX wieku, Olsztyn, 1978. <br> | ||
| + | 7.http://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_konkatedralna <br> | ||
| + | 8.http://www.atrakcje.olsztyn.pl/Koscioly/<br> | ||
| + | 9.http://pieknanaszapolskacala.blogspot.com<br> | ||
| + | 10. http://www.fotopolska.eu/<br> | ||
| + | 11.http://www.zabytki.mazury.pl/ <br> | ||
| + | |||
| + | [[Category:Kościoły i kaplice]] | ||
| + | [[Category:Olsztyn]] | ||
| + | [[Category:1301-1400]] | ||
Aktualna wersja na dzień 14:16, 8 sty 2021
(1315 - 1380) - Główna świątynia rezydującego w Olsztynie arcybiskupa warmińskiego, jedyna perła wśród obiektów sakralnych Olsztyna okresu średniowiecza, złotego gotyku na Warmii
Historia
Gotycki, halowy kościół farny średniowiecznego Olsztyna zbudowano prawdopodobnie w latach 1370 – 1380 na parceli przylegającej do północno-wschodniego narożnika murów obronnych miasta. Architekt budujący świątynię nie jest znany, w dokumentach nie ma tez wzmianki o historii jej budowy. W pierwszym okresie wzniesiono korpus nawowy i przyziemie wieży z kaplicami. W XVI w. założono sklepienia, w 1596 r. podwyższono wieżę do 7 kondygnacji (63 m), nakrywając ją dachem namiotowym z renesansową latarnią. W XVII w, na skutek zubożenia parafii, wnętrze kościoła i jego mury pozostawały zaniedbane. Dopiero w 1721 r. Piotr Olchowski z Reszla przebudował popadające w ruinę obie kaplice przywieżowe.
Kościół dotkliwie odczuł skutki kwaterowania w 1807r. wojsk napoleońskich. Francuzi zamknęli bowiem w świątyni półtora tysiąca jeńców rosyjskich, a ci, broniąc się przed ostrym mrozem, spalili tu wszystko, co mógł strawić ogień. Wówczas naruszona została konstrukcja kościoła. W 1819 r. runęło sklepienie nad emporą organową. Kościół od lat nieremontowany i grożący zawaleniem zamknięto w 1864 r.
Oddano go do użytku po generalnym remoncie przeprowadzonym w latach 1866-1868, pod kierunkiem pruskiego ministra ochrony zabytków Ferdynanda von Quasta. Prace nad restauracją wnętrza i nadaniem mu neogotyckiego poloru trwały jeszcze kilkanaście lat. W 1896 z nieznanych przyczyn wybuchł w kościele kolejny pożar. Spłonął wtedy ołtarz główny. Podczas renowacji w XIX w. wymieniono latarnię wieży, wyburzono kruchtę przy prawej nawie bocznej oraz dodane zostały ośmioboczne kolumienki na skrajach fasady kościoła. W 1899 roku naprawiono dach, wymieniając pokrycie na nowe. Podczas II wojny światowej kościół został uratowany od zagłady przez ks. Jana Hanowskiego, który uratował olsztyńskie kościoły przed spaleniem przez Rosjan.
W ciągu wieków odwiedzali olsztyński kościół i modlili się w nim wybitni Polacy: Jan Dantyszek, Marcin Kromer i Ignacy Krasicki, wszyscy trzej piastujący godność biskupów warmińskich oraz król Władysław IV (1635). W latach 1898-1900 był tu organistą Feliks Nowowiejski, kompozytor "Roty" i "Legendy Bałtyku", a w latach 1979-1981 zarządzał stąd diecezją warmińską biskup Józef Glemp, późniejszy prymas Polski. W czerwcu 1991 r. podczas swojego pobytu w Polsce papież Jan Paweł II zawitał do Olsztyna i w katedrze spotkał się z wiernymi i odprawił mszę. Średniowieczne mury świątyni od 1965 r. są miejscem wiecznego spoczynku powojennych biskupów Warmii, których pamięć utrwalają poświęcone im epitafia.
W katedrze pochowani są: Tomasz Wilczyński, Józef Drzazga i Jan Obłąk. Po II wojnie bazylika była konkatedrą warmińską, a od 1992 r. archikatedrą. W 2004 r. papież Jan Paweł II podniósł świątynię do godności bazyliki mniejszej.
Architektura i zabytki wnętrza
Kościół jest budowlą wzniesiona w stylu gotyckim, ceglaną na kamiennym podmurowaniu. Bryła świątyni składa się z korpusu, wieży, dwóch kaplic przywieżowych i kruchty bocznej. Katedra jest trójnawową, sześcioprzęsłową, bezchórową halą, bez wyodrębnionego prezbiterium. W nawie głównej korpus przykryty jest sklepieniem sieciowym w bocznych nawach kryształowym. Wsporniki sklepień zaprojektowano w formie polichromowanych, brodatych głów męskich, wykonanych z terakoty.
Wejście główne jest gotyckim portalem, zamykane drzwiami z 2001 r. Widnieją na nich sceny z pontyfikatu Jana Pawła II: wybór na papieża 1978, wizyta w Olsztynie 1991, ustanowienie arcybiskupstwa warmińskiego 1992, otwarcie Roku Świętego 2000. Po obu stronach portalu znajduje się epitafium Jana Pawła II oraz inskrypcja Basilica Minor 2004.Wieża bazyliki ma 8 kondygnacji oddzielonych w dolnej partii fryzami ceramicznymi a wyżej tynkowanymi fryzami opaskowymi.
W porównaniu z bogactwem swej architektury kościół ma znacznie skromniejsze wyposażenie wnętrza. Średniowieczne wyposażenie świątyni zostało zniszczone w okresie baroku. Potem przez stacjonujące w jej wnętrzu wojska rosyjskie i napoleońskie. Obecny neogotycki wystrój pochodzi z końca XIX wieku. W prezbiterium znajduje się ołtarz główny wykonany w 1896 r. przez firmę Rottermund z Norymbergi. Trzy ołtarze boczne i emporę organową wykonano w Gietrzwałdzie. W nawie głównej na filarach umieszczone zostały neogotyckie figury: świętego Wojciecha, Antoniego Padewskiego, świętego Wincentego, Barbary i Walentego oraz Jana Chrzciciela. W belce tęczowej nawy głównej znajduje się ponadnaturalnej wielkości krucyfiks, wyrzeźbiony w 1680 r. przez Izaaka Rigę z Królewca. W świątyni znajduje się ambona z 1913 r. z warsztatu Splietha z Elbląga, ozdobiona rzeźbionymi wizerunkami Chrystusa i czterech ewangelistów.
Na emporze widoczne są odrestaurowane w latach 2006-2008 organy Siegfrieda Sauera z Hoexter. Witraże pochodzą z warsztatu Mieczysława i Karola Paczków z Krakowa, wykonane w latach 1974-76 według projektu Hanny Szczypińskiej z Piastowa. Najstarszym zabytkiem bazyliki jest późnogotycki tryptyk szafiasty z początków XVI w., znajdujący się w lewej nawie. W prawej nawie oglądać można tryptyk malowany na desce z 1553 r., pochodzący z nieistniejącego już kościoła Świętego Krzyża, ze scena Ukrzyżowania w szafie środkowej. Zachowały się dwa cenne świeczniki wiszące: z głową jelenia(1598) i podwójna figurą Madonny z dzieciątkiem w mandorli (1609). W kaplicy chrzcielnej stoi chrzcielnica w formie kielicha z czarnego marmuru, pochodząca z początku XVIII wieku. W Bazylice znajdują się również tablice pamiątkowe ks. Teodora Benscha i Jana Hanowskiego oraz popiersie biskupa Maksymiliana Kallera. Z zabytków złotniczych natomiast warta uwagi jest puszka eucharystyczna z 1735 roku, dzieło mistrza złotniczego z Olsztyna - Jana Geese'go.
Niegdyś w kościele znajdował się obraz św. Jana Chrzciciela, namalowany i podarowany przez Jana Blanka, urodzonego w Olsztynie malarza warszawskiego klasycyzmu. Niestety obraz ten zaginął.
Zobacz też
- Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Olsztynie
- Kościół pw. Świętego Krzyża w Olsztynie
- Kościół garnizonowy pw. Matki Bożej Królowej Polski w Olsztynie
- Kościół ewangelicko-augsburski pw. Chrystusa Zbawiciela w Olsztynie
- Kościół pw. Chrystusa Króla i św. Franciszka w Olsztynie
- Kościół pw. św. Józefa w Olsztynie
- Ferdynand von Quast
- Tomasz Wilczyński
- Józef Drzazga
- Jan Obłąk
- Jan Dantyszek
- Marcin Kromer
- Ignacy Krasicki
- Feliks Nowowiejski
- Jan Geese
- Kaplica przy Szpitalu Mariackim w Olsztynie
- Kaplica Jerozolimska pw. Krzyża Świętego w Olsztynie
- Kaplica pw. św. Jana Nepomucena w Olsztynie
- Kaplica pw. Matki Bożej Szkaplerznej w Jarotach
Multimedia
Bibliografia
1.Katedra warmińska. W: Andrzej Rzempołuch: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych
Prus Wschodnich. Agencja Wydawnicza "Remix", 1992.
2.M. Borzyszkowski, A. Kopiczko, J. Wojtkowski, Słownik biograficzny kapituły
warmińskiej, Olsztyn, 1996.
3.J. Chłosta, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002.
4.Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, Tom I Święta Warmia, praca zbiorowa pod
red. ks. Bronisława Magdziarza, Olsztyn 1999.
5.J.Obłąk, Historia diecezji warmińskiej, Olsztyn 1959.
6.K.Wróblewska, Malarstwo Warmii i Mazur od XV do XIX wieku, Olsztyn, 1978.
7.http://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_konkatedralna
8.http://www.atrakcje.olsztyn.pl/Koscioly/
9.http://pieknanaszapolskacala.blogspot.com
10. http://www.fotopolska.eu/
11.http://www.zabytki.mazury.pl/
