Tekst źródłowy strony Bazylika Mniejsza św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim

[[Image: Bazylika.jpg ‎|thumb|right|350px| Bazylika Mniejsza św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim <br>Źródło:http://www.globtroter.pl]]

Bazylika Mniejsza św. Tomasza Apostoła w [[ewim:Nowe Miasto Lubawskie|Nowym Mieście Lubawskim]] ( XIV w)

==Historia <br>  ==
[[Image: Luk.jpg|thumb|left|300px| Łuk Triumfalny ufundowany w latach 1712-13 przez ks. Jana Ewertowskiego za ustanie dżumy w okolicy i mieście <br>Źródło: http://www.globtroter.pl]]

Nowe Miasto Lubawskiego zostało założone przez [[ewim:Otto von Lutterberg|Otto von Lutterberga]], komtura Ziemi Chełmińskiej w 1325 roku. Około tego roku została erygowana parafia. Przystąpiono do budowy murowanego kościoła, który otrzymał wezwanie św. Tomasza Apostoła. W 1330 r. ukończono budowę prezbiterium. W II połowie XIV w. wzniesiono nawy. Niestety, nie mamy zbyt wielu informacji o średniowiecznej parafii. Pierwszym znanym plebanem nowomiejskiej parafii był Bernard Gram, wymieniony w dokumencie z 20 VI 1490 r.

Na mocy papieskiej bulli „Cum ecclesiae Culmensi" z 1601 r. formalnie włączono Nowe Miasto i okoliczne parafie do diecezji chełmińskiej. 
W 1545 r. do Nowego Miasta dotarła reformacja zapoczątkowana przez Marcina Lutra w Wittemberdze i zyskała wielu zwolenników. Luteranizm przyjęło wielu mieszkańców i rada miejska. Wpływy protestantów były tak duże, że udało im się przejąć pod koniec XVI w. na pewien okres kościół parafialny. Największe sukcesy w walce z protestantyzmem odniósł ks. [[ewim:Jan Ewertowski|Jan Ewertowski]], proboszcz nowomiejski w latach 1689-1740. Za wszelką cenę dążył do pomniejszenia ich roli i znaczenia w Nowym Mieście.

W 1628 r. na ziemi lubawskiej pojawili się Szwedzi. Podczas ataku szwedzkich żołnierzy na Nowe Miasto, w 1629 r. został zniszczony Klasztor o.o Reformatów, sprowadzonych do miasta przez Pawła Działyńskiego ok. 1624 r. Około  1631 r. o.o Reformatorzy zostali przeniesieni do Łąk, gdzie dotychczas znajdowała się kaplica z cudowną figurą Matki Bożej -  tu pobudowali nowy klasztor. 

W okresie międzywojennym życie religijne mieszkańców skupiało się wokół kościoła parafialnego pw. św. Tomasza Apostoła.   W czasie II wojny światowej represje hitlerowskie nie ominęły także kościoła katolickiego. Na początku 1940 r. ustanowiono urząd komisarza biskupiego, na który została powołana osoba narodowości niemieckiej. 22 IV 1940 r. na komisarza biskupiego dla powiatu nowomiejskiego wyznaczony został ksiądz Franciszek Manthey, proboszcz Nowe Miasta Lubawskiego. Po nim komisarzem był jego brat ks. dr Jan Manthey. 

7 września 1967 r.proboszcz nowomiejski A. Mechlin gościł w budynku parafialnym na noclegu Kardynała Karola Wojtyłę - późniejszego Papieża Jana Pawła II. Wczesnym rankiem 8 września ks. kardynał w towarzystwie biskupa zwiedzał nowomiejską bazylikę.
Od dziewiątego września 1971 r., mocą dekretu „Sacra Congregatio pro Cultu Divino”, kościół pw. św. Tomasza Apostoła został podniesiony przez Ojca Św. Pawła VI, do rangi Bazyliki Mniejszej. Obecnie parafia w Nowym Mieście Lubawskim jest siedzibą dziekana dekanatu nowomiejskiego.

==Architektura i wnętrze <br>  ==
[[Image: Malowidla.jpg‎|thumb|right|450px|Cenne malowidła na ścianach<br>Źródło:http:// www.urokliwe.flog.pl]]
[[Image: Swieci_JPG.JPG‎| thumb|right|450px| Fragment malowideł w prezbiterium. Jest to wyobrażenie trzynastu postaci świętych - prawdopodobnie apostołów <br> http://www.kolumber.pll]]

Gotycka, trójnawowa bazylika św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim wznoszona była przez Zakon Krzyżacki, który posiadał prawo patronatu i finansował budowę - etapami - od XIV do XV w. , niektóre elementy nawet w XVI w. Przypuszczalnie najstarsza część prezbiterium powstała ok. 1330 r. - dobudowana do drewnianego kościoła. Jest to część dzisiejszego budynku przylegająca bezpośrednio do południowej ściany zakrystii.

Mury miejskie są zbudowane z analogicznej cegły jak najstarsza część prezbiterium, natomiast bramy miejskie posiadają cegłę identyczną z murami naw kościoła. Po 1325 r. wzniesiono dwa zachodnie przęsła prezbiterium, a do połowy wieku XIV etapowo bazylikowy korpus o niskich ośmiobocznych filarach i profilowanych arkadach międzynawowych.

Bazylika to kościół gotycki - wysokość nawy głównej wynosi 17,7 m, naw bocznych - 7,7 m. Kościół liczy 54m długości i 19 m szerokości. Budowa naw trwała dłużej niż rozbudowa prezbiterium, rozpoczęto ją od strony zachodniej, wznosząc najpierw ściany zewnętrzne – przy budowie ściany północnej i południowej użyto do wysokości 3 m cegły oraz polnych kamieni.

Podstawową formą sklepienia nawy środkowej jest czteroramienna gwiazda na prostokącie zbliżonym do kwadratu z żebrami poprzecznymi w poszczególnych przęsłach, podzielona jeszcze przez trzy promieniście rozchodzące się żebra. Budowa sklepienia nawy środkowej miała miejsce w XVI w. Obie nawy boczne nakryte są sklepieniami krzyżowymi opartymi na skąpo profilowanych wspornikach kamiennych.

Wybitną postacią przełomu XVII i XVIII w. był gorliwy obrońca katolicyzmu proboszcz [[ewim:Jan Ewertowski|Jan Ewertowski]] (1689-1740). Dzięki staraniom proboszcza kościół parafialny w Nowym Mieście przeżywał okres swojej świetności. Gruntownie odnowiony, ze zbudowanym łukiem triumfalnym, nową podłogą wyłożoną płytkami sprowadzonymi z Gdańska oraz z nowymi ołtarzami stanowił jedną z najpiękniejszych świątyń diecezji chełmińskiej.
W 1734 r. Jan Ansgard Czapski polecił odnowić napisy przy ołtarzu Działyńskich. Restaurację fresków wykonano w 1843 r.

W 1871 r. została zrekonstruowana strona południowa w głównej nawie. Gruntowną restaurację całego kościoła przeprowadzono w latach 1882-1892. Ponowne odnowienie świątyni odbyło się w latach pięćdziesiątych XX w. W roku 2007 odnowiono ołtarz św. Tomasza Apostoła.

W wnętrzu  świątyni zachowały się ścienne malowidła z okresu średniowiecza i baroku, na ścianach prezbiterium nawie głównej i pod chórem muzycznym -  to unikat w naszym regionie. Malowidła XVII - wieczne możemy zobaczyć na stropie w prezbiterium i ścianach nawy głównej. Jedna ze scen przedstawia oblężenia Nowego Miasta przez Szwedów w 1628 roku. 

== Sanktuarium Matki Bożej Łąkowskiej- zachodniopruska Częstochowa <br>  ==
[[Image: Matka boska.jpg‎|thumb|right|350px| Matka Boska Łąkowska <br>Źródło: http://www.google.pl]]
Jak głosi legenda, w Łąkach - małej osadzie, miał się ukazać obraz Matki Bożej płynący nurtem [[ewim:Rzeka Drwęca|rzeki Drwęcy]]. Faktem jest, że w końcu XIII w. wybudowano tu kaplicę z inicjatywy Krzyżaków rezydujących w pobliskim zamku, na koszt brata Jana z Sandomierza, który rzekomo, na pamiątkę tego objawienia, kazał wyrzeźbić figurkę Matki Bożej.

Inna wersja powstania kapliczki podaje, że wybudował ją Krzyżak, wójt bratiański Filip von Kleberg w roku 1400 lub 1401, aby mogły być tu odprawiane nabożeństwa. Od tej chwili sława Łąk zaczęła się rozpowszechniać.
 
Po spaleniu klasztoru w Nowym Mieście w 1629 r., podczas najazdu szwedzkiego, wojewoda chełmiński Paweł Jan Działyński (1595-1643) ufundował oo. Reformatom nową siedzibę w [[ewim:Łąki Bratiańskie|Łąkach]]. Szybko rozwinął kult maryjny, wprowadzony także do kościoła parafialnego. W XVIII i XIX w. sława Łąk Bratiańskich była tak duża, że nazywano je zachodniopruską Częstochową.   4 czerwca 1752 r. w klasztorze, odbyła się uroczystość koronacji cudownej figury Matki Boskiej Łąkowskiej. Aktu koronacji, koronami papieskimi poświęconymi przez papieża Benedykta XIV dokonał biskup Leski.

W 1875 roku na podstawie ustaw majowych klasztor został zniesiony, a władze pruskie zamknęły kościół w Łąkach. 27 września 1882 r. świątynia spłonęła. Łaskami słynąca figura Matki Boskiej Łąkowskiej została przeniesiona do kościoła parafialnego w Nowym Mieście Lubawskim, gdzie znajduje się do dzisiaj w ołtarzu głównym bazyliki.

== Rzeźby <br>  ==

Perełką ołtarza głównego Bazyliki, wykonanego ok. 1630 r.  jest umieszczona tam  cudowna figura Matki Boskiej Łąkowskiej z 1402 roku , wysoka na 100 cm. Matka Boża na prawej ręce trzyma Dzieciątko, z twarzą zwróconą ku sobie, które tuli się w Jej ramionach, w lewej zaś Madonna trzyma berło.
W kościele znajduje się też kilka bardzo cennych rzeźb: figura Madonny Tronującej z Dzieciątkiem z 1390 roku oraz  rzeźba grupowa przedstawiająca jedną ze stacji Drogi Krzyżowej - Dźwiganie Krzyża  z XV wieku. 

== Chorągiew i nagrobki <br>  ==

W bazylice zachowany jest wielkiej rzadkości ślad  po rozpowszechnionym ongiś obyczaju staropolskim -  przechowywania w świątyni chorągwi żałobnych. Bazylika posiada zachowaną chorągiew żałobną Pawła Jana Działyńskiego, wojewody chełmińskiego, zmarłego w 1643 roku. W kościele zachowały się również:  płyta nagrobna rycerza krzyżackiego -  Kunona von Liebensteina , zmarłego w 1391 roku i renesansowy nagrobek Mikołaja Działyńskiego, zmarłego w 1604 roku.

== Multimedia<br>  ==

<youtube>n3AZsQYsxV8</youtube><br>
<youtube>PHIK9xPRrCo</youtube><br>
<youtube>nteG1Qo9jK4</youtube><br>

==Bibliografia<br>  == 

1.http://mojemazury.pl<br> 
2. http://turystyka.wm.pl/ <br>
3.http://www.parafia-nml.pl/index.php/sanktuarium<br>
4. http://www.nmlubawskie.bil-wm.pl<br>
5.http://www.sanktuariummbl.diecezja.torun.pl<br>

[[Category:Kościoły i kaplice]] 
[[Category: Historia kultury|Bazylika Mniejsza św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim]]
[[Category: Powiat nowomiejski|Bazylika Mniejsza św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim]]
[[Category: Nowe Miasto Lubawskie|Bazylika Mniejsza św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim ]]
[[Category:1301-1400|Bazylika Mniejsza św. Tomasza Apostoła w Nowym Mieście Lubawskim]]