Zamek w Rynie
Źródło: M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach : Powiśle, Warmia, Mazury, Olsztyn 2006. – S. 390.
Zabytek architektury wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku.
Spis treści
Lokalizacja
Zamek został usytuowany na niewielkim wzniesieniu pomiędzy jeziorami Ryńskim i Ołów. Obok niego powstała osada, która z czasem przekształciła się w wieś czynszową, a następnie w miasto (obecny Ryn, niem. Rhein).
Historia
Najstarsze informacje o istniejącej w tym miejscu umocnionej strażnicy krzyżackiej, pochodzą z kroniki Wiganda z Marburga z 1377 roku. Był to jeden z najdalej wysuniętych obiektów warownych na południowo-wschodnich krańcach państwa krzyżackiego, mających służyć jako bazy wypadowe dla organizowanych wtedy licznych wypraw na ziemie Litwinów, a także chronić granice podbitych terenów. Nie jest znana dokładna data budowy zamku murowanego, przypuszcza się, że doszło do tego po wizycie wielkiego mistrza Winrycha von Kniprode w 1379 roku. Pierwotnie miała to być siedziba prokuratora, ale w 1385 roku postanowiono utworzyć w Rynie komturstwo. Zmodyfikowano wówczas projekt zamku (z dwuskrzydłowego, na czteroskrzydłowy). Komturstwo formalnie powołano w 1394 roku. Najprawdopodobniej ukończono już wówczas pierwsze południowo-wschodnie skrzydło i mury kurtynowe, które zamykały czworokątny dziedziniec. Wzdłuż tych murów miały wkrótce powstać kolejne trzy skrzydła warowni. W 1397 roku komturstwo zlikwidowano, a zamek stał się ponownie siedzibą prokuratora. Nie kontynuowano więc jego rozbudowy w zaplanowanym kształcie. Siedzibą komtura zamek ten był jeszcze dwukrotnie: w latach 1418-1422 i 1477-1525. Po sekularyzacji państwa zakonnego, w latach 1525-1752 zamek pozostawał siedzibą starosty i książęcego łowczego. W pierwszej połowie XVII wieku dokonano znacznej rozbudowy obiektu o skrzydło południowo-zachodnie, mieszczące przejazd bramny i północno-wschodnie. Zamek spłonął w 1657 roku w wyniku odwetowego najazdu Tatarów pod wodzą hetmana Wincentego Gosiewskiego (Prusy Książęce wsparły Szwedów podczas wojny z Polską). Pod koniec XVIII wieku władze pruskie wystawiły podniszczony zamek na sprzedaż. Do połowy XIX wieku jego właściciele zmieniali się wielokrotnie. W 1853 roku kupiły go władze rejencji gąbińskiej, które po przebudowie urządziły w nim więzienie. W 1881 roku budowla została poważnie zniszczona w wyniku pożaru. Odbudowa trwała do 1911 roku, a w jej trakcie, po 1883 roku zbudowano czwarte, północno-wschodnie skrzydło. Nie przywrócono jednak budynkom ich pierwotnej wysokości, a całości nadano stylu neogotycki z wieżyczkami i krenelażem w narożach szczytów. Po 1945 roku zamek służył celom administracyjno-kulturalnym, mieściły się tu m.in. siedziby urzędów, biblioteki, regionalnego muzeum, galerii sztuki, a także pomieszczenia magazynowe. Ostatecznie, ze względu na zły stan techniczny, ponownie wystawiono go na sprzedaż. Od 2001 roku zamek znajduje się w rękach prywatnych. Po przeprowadzeniu prac remontowo-adaptacyjnych od 2006 roku mieści się tutaj Mazurskie Centrum Kongresowo-Wypoczynkowe „Zamek Ryn”.
Opis
Zamek założono na planie prostokąta o wymiarach 44 x 52 metry, z potężnym przedzamczem. Najstarsze skrzydło, południowo-wschodnie ma trzy kondygnacje, a jego piwnice zostały przykryte sklepieniami krzyżowymi, wspartymi na czworokątnych filarach. W przyziemiu utworzono trzy pomieszczenia, m.in. przestrzenną, dużą salę, przykrytą także sklepieniem krzyżowym oraz wspartą na trzech murowanych filarach. Na pierwszym piętrze urządzono kaplicę z wysokimi ostrołukowymi oknami. Obok niej znajdował się kapitularz i mieszkanie komtura. Nad kaplicą, znajdowała się zbrojownia. Ostatnią, najwyższą kondygnację obiegały ganki obronne. Z pierwszego piętra na wyższe kondygnacje wiodły wewnętrzne schody w grubości muru, a komunikację w skrzydle zapewniał piętrowy krużganek. Elewacja zewnętrzna ozdobiona została dekoracją geometryczną z mocniej wypalonych cegieł. Późniejsze skrzydła powstały wzdłuż czworoboku murów kurtynowych, wzmocnionych dodatkowo przez umieszczone na narożach ryzality – służące do osadzenia wieżyczek na ich koronie. Do zamku od strony południowo-wschodniej przylegało przedzamcze, w którym mieścił się folwark. Całe założenie zamkowe otaczały fosy nawadniane wodami z jeziora Ołów.
Ciekawostki
- Około 1390 roku na zamku mieszkała przez jakiś czas księżna Anna z synami, żona księcia Witolda, który w walce o władzę na Litwie kilkakrotnie sprzymierzał się z Krzyżakami.
- W 1394 roku pierwszym komturem na zamku został Fryderyk von Wallenrode, brat wielkiego mistrza Konrada von Wallenrode.
- Za czasów krzyżackich zamek, oprócz funkcji administracyjnych, pełnił także ważną rolę gospodarczą. Powołano tu urząd rybacki, którego zadaniem był prowiantowanie innych siedzib krzyżackich. Przy zamku istniał folwark, w którym hodowano konie. Był tu również młyn, a w latach 1412-1420 huta żelaza.
Bibliografia
- Jackiewicz-Garniec, Małgorzata: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach : Powiśle, Warmia, Mazury / Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec. - Olsztyn : Studio Arta, 2006. – S. 384-392.
- Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix 1992. – S. 49-40.
- Torbus, Tomasz: Zamki krzyżackie = Deutschordensburgen / Tomasz Torus. – Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010. – S. 213-218.
- Wańkowska-Sobiesiak, Joanna: Zamek Ryn : badania historyczno-architektoniczne / Joanna Wańkowska-Sobiesiak // „Rocznik Warmińsko-Mazurski”. - T. 1 (2008), s. 113-133.
Zobacz też
- Ryn: średniowieczny zamek krzyżacki, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.zamki.res.pl [dostęp 12.03.2014 r.]
- Zamek w Rynie, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.zabytki.mazury.pl [dostęp 12.03 2014 r.]
