Mikołaj Kopernik
Źródło:http://www.torun.webd.pl/kopernik/kopernikd.jpg
(1473 - 1543) - wielki polski astronom - twórca teorii heliocentrycznej, człowiek renesansu - lekarz, matematyk, ekonomista, prawnik, tłumacz poezji, kanonik, kanclerz i administrator warmińskich dóbr kapitulnych
Spis treści
Rodzina
Urodził się 19 lutego 1473 r. w Toruniu, w rodzinie zamożnych mieszczan Mikołaja i Barbary Watzenrode, siostry Łukasza Watzenrode, późniejszego biskupa warmińskiego (1489 r.), z którym znacząco splecie się jego życie. Rodzina Kopernika pochodziła ze Śląska, ojciec, jako kupiec osiadł w Toruniu ok.1455 r., gdzie kilka lat później został ławnikiem.
Ojciec zmarł dość wcześnie (1483 r.). Osieroconym Mikołajem (10lat) i jego rodzeństwem (starszy brat Andrzej oraz dwie siostry: Barbara i Katarzyna) zajął się wuj Łukasz Watzenrode.
Studia
Mikołaj po ukończeniu szkoły miejskiej w Toruniu, jesienią 1491 r. trafił wraz z bratem na Akademię Krakowską. Zdobył tam wiedzę z matematyki i nauk przyrodniczych. W latach 1496 - 1501 obaj bracia kontynuowali naukę, studiując prawo w Bolonii.
Gruntowne wykształcenie w zakresie prawa kanonicznego miało przygotować ich do planowanej przez wuja kariery kościelnej. Wuj postarał się dla nich o kanonię we Fromborku, dzięki której mogli kształcić się na koszt kapituły. Brat otrzymał ją w 1499 r., Mikołaj w 1497 r.O studiach brata Andrzeja, nie wiemy za wiele, otrzymał w prawdzie w 1501 r. zgodę kapituły na kontynuację nauki we Włoszech, ale niebawem ciężko zachorował i zmarł.
Mikołaj prócz prawa uczył się też w Bolonii greki. Nawiązał kontakt z profesorem Dominikiem Marią Nawarą i przeprowadzał z nim obserwacje astronomiczne. W 1500 r. odbył praktykę w kancelarii papieskiej w Rzymie, wygłosił też publiczny wykład z matematyki.
W 1501 r. za zgodą kapituły podjął dwuletnie studia medyczne na Uniwersytecie w Padwie. Dwa lata później przeniósł się do Ferrary, zdobył tytuł doktora prawa kanonicznego i powrócił do Prus Królewskich.
Działalność
W 1504 r., trafił na dwór wuja Łukasza, na zamek w Lidzbarku Warmińskim, jako jego lekarz. Gotycki zamek w Lidzbarku był od połowy XIV w. siedzibą biskupów warmińskich i centrum administracji dominium a miasto należało do największych ośrodków miejskich, tu odbywały się sejmiki stanów warmińskich. Biskup Watzenrode był znaną osobistością nie tylko w Prusach Królewskich, ale i w Polsce. Był senatorem Królestwa Polskiego i doradcą trzech kolejnych królów: Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka oraz Zygmunta Starego. Dzięki pobytowi na zamku Kopernik stał się świadkiem przyjmowania przez Watzenrodego wielu poselstw i z bliska poznawał arkana jego polityki wobec kapituły, stanów pruskich oraz zakonu krzyżackiego i dworu polskiego. Kopernik wspomagał także biskupa w konfliktach granicznych z Gdańskiem i Elblągiem czy Zakonem. Sporządził wówczas kilka map spornych terenów. W latach 1504 - 1509 u boku wuja uczestniczył w zjazdach stanów Prus Królewskich w Malborku ( 1506 r.) i Elblągu ( 1507 r.), gdzie rozpatrywano min. sprawę zwalczania rozbojów wspieranych przez Zakon, który dążył do obalenia postanowień traktatu toruńskiego z 1466 r. i odzyskania utraconych wówczas ziem. Kopernik towarzyszył też wujowi w międzynarodowym zjeździe poznańskim (VI - VII 510), poświęconym kolejnej próbie załagodzenia konfliktu polsko - krzyżackiego, niestety zakończonym fiaskiem z powodu nieustępliwości Zakonu.
Źródło:http://pl.wikipedia.org/wiki/Teofilakt_Symokatta
Na zamku w Lidzbarku, około 1509 roku, Kopernik przetłumaczył na łacinę grecki zbiór wierszy bizantyjskiego pisarza Teofilakta Symokatty.Wówczas sformułował też pierwszy zarys swojej teorii budowy świata tzw. "Commentariolus" ("Komentarzyk o hipotezach ruchów niebieskich"), który zadedykował Łukaszowi Watzenrodemu. Była to forma podziękowania wujowi za długoletnią opiekę, ale i pożegnanie.
Mimo starań z wuja strony, aby siostrzeniec zrobił karierę kościelną (marzył o tronie biskupa warmińskiego dla niego) Kopernik opuścił zamek w Lidzbarku i przeniósł się na wzgórze katedralne we Fromborku ( najpóźniej latem 1510 r.). W listopadzie 1510 r. został wybrany kanclerzem kapituły (funkcję tę pełnił nieprzerwanie do 1513 roku), a rok później powierzono mu urząd przełożonego kasy aprowizacyjnej. W 1513 r. kardynałowie soboru lateraneńskiego zaprosili Kopernika do wzięcia udziału w reformie kalendarza juliańskiego. Zaproszenie zobligowało go do urządzenia w ogrodzie stanowiska obserwacyjnego, tzw. pavimentum. Kopernik przeprowadził około 30 zarejestrowanych obserwacji astronomicznych: m.in. Marsa i Saturna, a także cztery obserwacje Słońca. Projekt, któremu Kopernik poświecił kilka lat badań, mimo że był dostarczony do Rzymu, nie został odnaleziony do dziś.
Olsztyn W końcu 1516 r. Kopernik otrzymał najważniejszy urząd kapitulny - administratora dóbr kapituły warmińskiej. Zamieszkał na zamku w Olsztynie, skąd zarządzał rozległymi majętnościami w komornictwie olsztyńskim i melzackim. Urząd pełnił do 1519 r. W związku z toczącymi się dyskusjami nad reformą monetarną Kopernik sporządził pierwszą redakcję traktatu o monecie i przedłożył ją stanom pruskim.W czasie konfliktu z Zakonem w l. 1520-1521, w chwili palenia Fromborka, kanonicy przenieśli się na zamek w Olsztynie. Kopernik wziął udział w poselstwie do wielkiego mistrza krzyżackiego w sprawie zagarniętego przez Krzyżaków Braniewa. Ponownie został administratorem dóbr kapituły i zorganizował obronę zamku olsztyńskiego, obleganego przez wojska krzyżackie. Po zawieszeniu działań wojennych w czerwcu 1521 r. został komisarzem Warmii (Warmiae commisarius).Wrócił do Fromborka, aby zatroszczyć się o najbardziej zniszczone w czasie ostatniej wojny posiadłości w komornictwie fromborskim. Tam objął urząd wizytatora.
W 1522 r. na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu wygłosił opracowany przez siebie traktat o monetach(ostateczna wersja powstała w 1528 r., tłumaczona jako "Sposób bicia monety"). W 1524 r. napisał list do Bernarda Wapowskiego polemizujący z poglądami astronoma norymberskiego Jana Wernera, zawartymi w jego traktacie „O ruchu ósmej sfery”.
Na zamku w Olsztynie Kopernik przeprowadzał serie obserwacji astronomicznych przy pomocy przywiezionych ze sobą instrumentów (triquetrum i astrolabium). Ponadto na tynku ściennym pod krużgankiem zamkowym sporządził (zachowaną do dzisiaj) tablicę astronomiczną, przeznaczoną do pomiaru momentów równonocy. Dał się też poznać, jako dobry medyk, który leczył nie tylko swoich konfratrów i ich krewnych, ale również próbował przeciwdziałać pojawiającym się na Warmii zarazom.W 1531 r. opracował tzw. “Olsztyńską taksę chlebową”, ("Ratio panaria Allensteinensis"), ustalającą ceny chleba odpowiednio do ceny pszenicy i żyta oraz ciężaru mąki i wypieczonego chleba, przy uwzględnieniu włożonych dodatkowych kosztów. Ta “słuszna cena chleba” obowiązywała także w Lidzbarku Warmińskim oraz innych miastach warmińskich.
Rezydując we Fromborku i Olsztynie, Kopernik dbał przede wszystkim o finanse i sprawną administrację dóbr kapitulnych. Pełnił niemal aż do śmierci, szereg najważniejszych funkcji: kanclerza, posła i wizytatora dóbr kapitulnych, zarządcy kasy aprowizacyjnej, opiekuna stołu kapitulnego, egzekutora testamentów, a nawet generalnego administratora biskupstwa warmińskiego (1523- 1524). W 1537 r. został przedstawiony królowi Zygmuntowi Staremu, jako jeden z czterech kandydatów na biskupa warmińskiego.
W 1538 r. na Warmię przybył nowy ordynariusz diecezji warmińskiej Jan Dantyszek. Kopernik został posądzony przez biskupa o pożycie w konkubinacie ze swoja gospodynią Anną Schelling i zmuszony do jej oddalenia. Frombork opuścili też najbliżsi przyjaciele Kopernika - Tiedemann Giese i Aleksander Sculteti, którzy zachęcali astronoma do opublikowania wyników swoich badań i przemyśleń na temat teorii o ruchu Ziemi.
Na szczęście w 1539 r. przybył do Fromborka, zafascynowany poglądami Kopernika, młody matematyk z Wittenbergii – Jerzy Joachim Retyk. Nakłonił astronoma do opublikowania "De revolutionibus". Kopernik oddał rękopis do druku w 1541 r. Dzięki zaangażowaniu Retycka, w Wittenberdze, w 1542 r. ukazała się drukiem rozprawa Mikołaja Kopernika o bokach i kątach trójkątów - "De lateribus et angelis triangulorum", która weszła później w skład "De revolutionibus".
Po wyjeździe Retyka, jesienią 1541 r. przy Koperniku pozostał jedynie Jerzy Doner, przyjęty do kapituły rok wcześniej. To on zawiadomił przyjaciół Kopernika o ciężkiej chorobie astronoma. W grudniu 1542 r. Kopernik doznał udaru mózgu i paraliżu lewego boku. W 1543 r. w Norymberdze wyszło, opatrzone nowym tytułem "De revolutionibus orbium coelestium". Prawdopodobnie Kopernik już nie odzyskał zdrowia i nie zdołał przeczytać świeżo wydrukowanego własnego dzieła. Zmarł we Fromborku 24 maja 1543 roku. Po śmierci astronoma, przyjaciele: Tiedemann Giese i Aleksander Sculteti oraz Jerzy Joachim Retyk starali się o utrwalenie jego imienia w pamięci dla potomnych.
Poszukiwania grobu, identyfikacja, pochówek po raz drugi
Jako kanonik fromborskiej katedry Mikołaj Kopernik od 1501 do 1543 roku sprawował dożywotnio pieczę nad czwartym ołtarzem w prawej nawie katedry, naprzeciw wejścia bocznego. Był to ołtarz noszący imię św. Wacława (obecnie Świętego Krzyża).Wskazany fakt sprawił, że udało się wreszcie odnaleźć szczątki słynnego astronoma. Biskup pomocniczy warmiński Jacek Jezierski na podstawie badań dr. Jerzego Sikorskiego z Olsztyna wskazał na prawdopodobne miejsce pogrzebania Mikołaja Kopernika i tam rozpoczęto w 2004 r. wykopaliska.Badaniom i całej akcji dowodził prof. Jerzy Gąssowski, dyrektor Instytutu Antropologii i Archeologii z Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora. Spośród ok. setki kanoników, pochowanych w katedrze, ograniczono ilość, wśród których były poszukiwane szczątki Kopernika, do kilkunastu. Szukano więc kości starego człowieka, który zmarł w wieku 50-70 lat.
Efekt był zaskakujący – twarz uzyskana w laboratorium niezwykle przypominała wizerunki Kopernika, znane z portretów uczonego.
Ostatecznie autentyczność szczątków została potwierdzona w 2008 r. dzięki kilku włosom, które znalazły się w księdze „Calendarium Romanum” Johhanesa Stöfflera. Księgę znaleziono w muzeum w Uppsali, gdzie trafiła jako łup wojenny po potopie szwedzkim. Została skradziona przez Szwedów, wraz z całym księgozbiorem Kopernika. Kopernik był właścicielem tej księgi przez 25 lat. Dokładnie studiował ją, strona po stronie i robił notatki. Swój bogaty księgozbiór Kopernik przekazał w testamencie diecezji warmińskiej. Książki te wraz z archiwum biskupów warmińskich i księgozbiorem kapituły warmińskiej w 1626 roku wpadły w ręce Szwedów, którzy splądrowali bibliotekę przy katedrze we Fromborku. Z polecenia Gustawa II Adolfa zbiory te trafiły do biblioteki uniwersyteckiej w Uppsali. Dowód z Uppsali potwierdził autentyczność szczątków odkrytych we Fromborku. Z przeprowadzonych badań wynika, iż astronom miał niebieskie oczy i jasne włosy.
19 lutego 2010 r. w Bazylice katedralnej św. Janów w Toruniu odbyła się uroczysta msza, podczas której był wystawiony sarkofag z doczesnymi szczątkami Mikołaja Kopernika. Następnie sarkofag został przewieziony do Olsztyna.
Tu wystawiony został w Bazylice Konkatedralnej św. Jakuba. Od połowy marca do 21 maja, sarkofag był na Zamku Kapituły Warmińskiej. Stamtąd został przewieziony do Fromborka, gdzie 22 maja w Bazylice Katedralnej odbyła się ponowna ceremonia pogrzebowa Mikołaja Kopernika. W drodze do Fromborka kondukt z sarkofagiem Kopernika zatrzymał się w miastach z nim związanych – Dobrym Mieście, Lidzbarku Warmińskim, Ornecie, Pieniężnie i Braniewie.[
W katedrze we Fromborku powstał nagrobek Kopernika. Z czarnego granitu, którego powierzchnia ma przypominać przestrzeń wszechświata, a Słońce i planety zostały wykonane z mosiądzu. Całość ma 3,8 metra wysokości oraz 80 cm szerokości i jest wkomponowana w filar przy ołtarzu św. Krzyża. Pochówek szczątków astronoma był jednym z elementów obchodów 750 rocznicy istnienia kapituły warmińskiej, do której należał także Kopernik.
Multimedia
Bibliografia
1.Mikołaj Kopernik, czyli paradoksy Renesansu / Stanisław Grzybowski /w: Pisarze Staropolscy, t.1 /red. Stanisław Grzeszczuk. – Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991.– s. 407- 438.
2.Mikołaj Kopernik / Tadeusz Sierotowicz. – Kraków: Wydawnictwo WAM, 2001.
3.Ludzie Olsztyna / Jan Chłosta. – Olsztyn: Posłaniec Warmiński, 2003.
4.Ludzie godni pamięci: warmińsko-mazurscy patroni olsztyńskich ulic / Jan Chłosta.– Olsztyn: Książnica Polska, 1997.
5. http://copernicus.torun.pl/
6. http://pl.wikipedia.org/wiki/Miko%C5%82aj_Kopernik
