Zamek w Ornecie

Źródło: www.nasza-orneta.pl

Źródło: S. Achremczyk, Orneta. Dzieje miasta, Olsztyn 2006, s. 36.

Źródło: S. Achremczyk, Orneta. Dzieje miasta, Olsztyn 2006, s. 42.

Fot. z archiwum SP nr 1 w Ornecie.
Źródło: S. Achremczyk, Orneta. Dzieje miasta, Olsztyn 2006, s. 44.

Zabytek architektury wzniesiony na początku XIV wieku. Obecnie zachowały się jedynie jego relikty.

Lokalizacja

Zamek należący do biskupów warmińskich został wybudowany na wzgórzu, na terenie średniowiecznego założenia obronnego Ornety, w północno-zachodniej części miasta. Od północy i zachodu opływała go Drwęca Warmińska. Od strony południowo-wschodniej graniczył z miastem i był sprzężony z jego fortyfikacjami. Pozostałości po nim – Szkoła Podstawowa nr l, znajdują się przy ulicy Zamkowej.

Historia

Zamek rozpoczęto budować przed 1315 rokiem za czasów biskupa Eberharda z Nysy i rozbudowywano do około 1340 roku. W 1341 roku biskup Herman z Pragi przeniósł tutaj z Braniewa główną siedzibę biskupów warmińskich (rezydencja do 1350 roku, następnie biskup Jan z Miśni przeniósł ją do Lidzbarka Warmińskiego). W późniejszym okresie zamek był siedzibą burgrabiego zarządzającego komornictwem orneckim. W czasie wojen polsko-krzyżackich na przełomie XV i XIV wieku warownia znajdowała się raz pod zwierzchnictwem biskupim, raz pod krzyżackim, kiedy indziej zajęły ją wojska Związku Pruskiego. W latach 1604-1621, podczas urzędowania biskupa Szymona Rudnickiego, podniszczony zamek został wyremontowany i odnowiony. Ponownie był kilkakrotnie zdobywany, niszczony i przechodził z rąk do rąk w czasie wojen polsko-szwedzkich w XVII wieku. Biskup Teodor Potocki w latach swojego urzędowania (1712-1723) odrestaurował i rozbudował zamek w stylu barokowym. Od strony zachodniej wybudowano wówczas drugie, trzykondygnacyjne skrzydło mieszkalne. Przekształcenie zamku w nowym stylu kontynuował jego następca, biskup Krzysztof Andrzej Jan Szembek w latach 1724-1740. Po 1772 roku zamek przeszedł na własność skarbu pruskiego. W 1806 roku rozebrano część murów obronnych i budynki gospodarcze, a w dawnych skrzydłach zamkowych urządzono szkołę i farbiarnię. W 1890 roku zburzono oba skrzydła mieszkalne, z których zachowano jedynie fragmenty piwnic włączonych do nowopowstałego budynku szkoły. Obecnie w dawnym zamku nadal funkcjonuje szkoła. Przetrwały piwnice skrzydła gotyckiego (ze sklepieniami krzyżowymi), jak również piwnice skrzydła barokowego (sklepione kolebkowo).

Opis

Zamek wzniesiono z cegły na kamiennych fundamentach. Był jednoczłonowy, nieregularny, zbudowany na planie wielokąta. Początkowo posiadał jedno skrzydło (na początku XVIII wieku wzniesiono drugie) z wieżą od strony północnej oraz wokół dziedzińca różne zabudowania gospodarcze, otoczone murem obronnym. Od strony skarpy nadrzecznej (pomocnej i zachodniej) mury były flankowane przez trzy wysunięte baszty obronne. Wjazd bramny na dziedziniec zamkowy został usytuowany w kurtynie południowo--wschodniej, od strony miasta. Prowadziły tu dwie ulice: Zamkowa z rynku i ratusza oraz Kościelna z kościoła św. Jana Chrzciciela. Skrzydło północne było prawdopodobnie podpiwniczone i trzykondygnacyjne. Na reprezentacyjnym piętrze mieściło m.in. kaplicę, izby mieszkalne burgrabiego, refektarz. W piwnicach i przyziemiu znajdowały się zapewne: kuchnia, piekarnia, składy żywności i pomieszczenia gospodarcze. Na najwyższej kondygnacji urządzono magazyny i ganki wartowniczo-obronne ze strzelnicami. Brak jest szczegółowych informacji o wieży obronnej, ale przypuszczalnie pełniła także funkcję mieszkalną. Przy zamku funkcjonował biskupi folwark, młyn, warsztat do obróbki sukna i tartak.

Bibliografia

1. Achremczyk, Stanisław: Orneta. Dzieje miasta / Stanisław Achremczyk. - Olsztyn : ElSet, 2006.
2. Bieszk, Janusz: Zamki państwa krzyżackiego w Polsce / Janusz Bieszk. – Warszawa : Bellona, 2010. – S. 219-222.
3. Jackiewicz-Garniec, Małgorzata: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach : Powiśle, Warmia, Mazury / Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec. - Olsztyn : Studio Arta, 2006. – S. 310-315.
4. Katalog zabytków sztuki. T. 2: Województwo elbląskie. Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Z. 1: tekst / pod red. Mariana Arszyńskiego i Mariana Kutznera. - Warszawa : Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1980. - S. 159-160.

Zobacz też

• Orneta średniowieczny zamek biskupi (zniszczony), materiał zamieszczony na stronie internetowej http://zamki.res.pl/orneta.htm www.zamki.res.pl] [dostęp 11.02.2014 r.]