Gmach rejencji pruskiej w Olsztynie
Źródło: C. Grabowska, Olsztyn na starych pocztówkach, Olsztyn 2003, s. 215.
Zabytek architektury wzniesiony na początku XX wieku.
Lokalizacja
Budynek przeznaczony na siedzibę rejencji pruskiej[1], wybudowano na terenie Olsztyna, przy ul. Klebarskiej (niem. Kleebergerstraβe, obecnie aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego), naprzeciwko wybudowanego kilka lat wcześniej budynku szkoły realnej.
Historia
Rejencja pruska, zwana także olsztyńską, została utworzona w 1905 roku z południowych ziem rejencji gąbińskiej i królewieckiej. W początkowym okresie funkcjonowania nowego urzędu na jego potrzeby wynajęto obszerną kamienicę przy placu Kopernika (obecnie gen. Józefa Bema). Wykonanie projektu nowego gmachu zlecono Richardowi Saranowi z ministerstwa robót publicznych w Berlinie. On też pełnił nadzór autorski nad pracami. Głównym wykonawcą robót budowlanych była olsztyńska firma Alberta Dilewskiego. Prace rozpoczęto w połowie 1908 roku, oficjalny odbiór gmachu nastąpił l lipca, a poświęcenie 15 lipca 1911 roku – w 501. rocznicę bitwy pod Grunwaldem. Obiekt rozbudowywano następnie w latach 20-tych i 30-tych, nadając mu ostateczny kształt. Po II wojnie światowej budynek został przekazany władzom Polskich Kolei Państwowych. Do 2004 roku znajdowała się w nim dyrekcja okręgowa kolei. Obecnie gmach stanowi siedzibę Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego i Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.
Opis
Neobarokowy, czterokondygnacyjny gmach składa się z dwóch równoległych korpusów, powiązanych klatką schodową w obrębie wewnętrznego dziedzińca, ujętych po bokach długimi skrzydłami. Posadowiono go na cokole ozdobionym granitową rustykalną okładziną z kamienia miejscowych głazów narzutowych. W przedniej części budowli cokół obejmuje dwie dolne kondygnacje – suterenę i wysoki parter, w pozostałej sięga do parapetu okien na parterze. Do oprawy otworów okiennych i wykonania gzymsów użyto piaskowca pochodzącego z Wartowic koło Bolesławca. Główny portal wykonano z piaskowca z Radkowa koło Nowej Rudy. Wyższe kondygnacje są ceglane, podzielone szerokimi pilastrami, które wypełniają niemal całą szerokość przestrzeni pomiędzy oknami. Fasada główna budynku znajduje się od strony zachodniej. Tworzą ją trzy ryzality z bogatą dekoracją rzeźbiarską. Środkowy z nich, z portalem głównym i owalnym, kamiennym kartuszem jest nieco płytszy. Sam kartusz z królewską koroną zachował się do dnia dzisiejszego, zdobiący go niegdyś herb rejencji skuto w 1945 roku. Forma zastosowana na fasadzie, tylko bez dekoracji, została powtórzona na długich elewacjach od północy i południa. Modele prac rzeźbiarskich i reliefów wykonał Wilhelm Gieseke z Charlottenburga. Całość budowli przykrywają dachy dwuspadowe z dachówki ceramicznej, z umieszczonymi w nich niewielkimi mansardami. W wystroju wewnętrznym na szczególną uwagę zasługują: artystycznie urządzona klatka schodowa i dekorowane formami natynkowymi szerokie korytarze. Ściany, sklepienia oraz sufity przyozdobiono sztukatorsko wykonanymi płaskorzeźbami, rozetami i gzymsami.
Ciekawostki
- Od 13 lutego do 16 sierpnia 1920 rok w gmachu rejencji miała swoją siedzibę Komisja Międzysojusznicza, której na czas plebiscytu przekazano władzę nad terenem objętym głosowaniem. Oficjalne przekazanie terenów plebiscytowych władzom niemieckim miało miejsce w sali posiedzeń tego budynku w sierpniu 1920 roku.
- W czasie II wojny światowej na parterze budynku swoją siedzibę miało Gestapo. Do jej lokali wchodziło się przez bramę i dziedziniec, od strony dzisiejszej alei Piłsudskiego.
Bibliografia
- Bętkowski, Rafał: Olsztyn jakiego nie znacie: obraz miasta na dawnej pocztówce / Rafał Bętkowski. - Olsztyn : Edytor Wers, 2003. – S. 93.
- Piechocki, Stanisław: Dzieje olsztyńskich ulic / Stanisław Piechocki. - Olsztyn : Remix, 1998. – S. 211-213.
- Piechocki, Stanisław: Olsztyn magiczny / Stanisław Piechocki. - Olsztyn : Remix, 2002. – S. 80-84.
- Rzempołuch, Andrzej: Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953: od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn : Urząd Miasta: Remix, 2005. – S. 98, 113-115.
Przypisy
- ↑ Jednostka administracyjna istniejąca na terenie Prus Wschodnich w latach 1905–1945.
Zobacz też
- Bobrowicz, Andrzej: Gmach rejencji, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.atrakcje.olsztyn.pl [dostęp 18 września 2013 r.].
