Okręg Olsztyński Związku Polskich Artystów Plastyków
Źródło:K. Koziełło-Poklewska (red.), 60 lat Okręgu Olsztyńskiego Związku Polskich Artystów Plastyków, ZPAP Olsztyn, 2008.
Źródło:K. Koziełło-Poklewska (red.), 60 lat Okręgu Olsztyńskiego Związku Polskich Artystów Plastyków, ZPAP Olsztyn, 2008.
Źródło:K. Koziełło-Poklewska (red.), 60 lat Okręgu Olsztyńskiego Związku Polskich Artystów Plastyków, ZPAP Olsztyn, 2008.
Organizacja działająca na rzecz ochrony praw zawodowych, moralnych i materialnych artystów plastyków. Jej celem jest również inspirowanie, inicjowanie i wspieranie rozwiązań prawnych, zapewniających warunki dla wykonywania zawodu artysty plastyka w oparciu o status twórcy, stosowny do społecznych funkcji twórczości plastycznej. Działa w dziedzinie nadzoru estetycznego i orzecznictwa artystycznego w ramach współpracy z organami państwowymi i samorządowymi.
Spis treści
Pierwsze lata olsztyńskiego ZPAP - 1946-1956
ZPAP w Olsztynie rozpoczął swoją działalność jako Delegatura podporządkowana pod Zarząd Okręgu Pomorskiego w Bydgoszczy. W październiku 1946 r. obyło się jej pierwsze zebranie w Olsztynie. Wybrano władze: Przewodniczącym został Hieronim Skurpski, sekretarzem Janina Zielińska, członkiem Jan Ilkiewicz. W 1953 r. olsztyński ZPAP liczył 9 osób. W marcu 1955 r. olsztyńska Delegatura ZPAP została przekształcona w Oddział ZPAP. W tym czasie istniał już Oddział "Pracownie Sztuk Plastycznych" (PSP), który świadczył usługi plastyczne z pomocą członków ZPAP. 1 marca 1955 r. Olsztyński ZPAP otrzymał pracownię plastyczną przy ulicy Skłodowskiej-Curie. Była to kropla w morzu potrzeb - artyści nie posiadali własnych pracowni, apele o zaadoptowanie strychów w budynkach nie znalazły oddźwięku w poczynaniach władz miasta.
Członkowie Oddziału brali udział w działalności wystawienniczej, poradnictwie plastycznym i projektowaniu wystroju miasta. Pierwszą wystawę otwarto 8 czerwca 1946 r. w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie, drugą 15 grudnia 1946 r. na Zamku Olsztyńskim. Od 1950 r. Olsztyński ZPAP nawiązał współpracę z Centralnym Biurem Wystaw Artystycznych - w marcu 1950 r. otwarto pierwszą wspólną wystawę plastyków olsztyńskich, takich jak: Zofia Hermanowicz, Janina Zielińska, Hieronim Skurpski, Jan Ilkiewicz. Pod koniec 1953 r. otwarto wystawę ku czci II Zjazdu PZPR, którą opracowano w czynie społecznym.
Na przełomie 1954/1955 r. zorganizowano kolejną z wystaw plastyki olsztyńskiej. Wtedy też do grona Olsztyńskiego ZPAP dołączyła Barbara Hulanicka. W okresie pierwszego 10-lecia instytucji zorganizowano ok. 30 wystaw plastycznych z frekwencją ponad 100 tys. osób. Rocznicę uhonorowała wystawa "X lat Plastyki Olsztyńskiej" z ilustrowanym katalogiem.
Utworzenie Olsztyńskiego Okręgu ZPAP
Na zebraniu 25 kwietnia 1957 r. ukonstytuował się nowy zarząd z prezesem Hieronimem Skurpskim. Ogółem instytucja liczyła 25 osób. W 1958 r. Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, którym kierował Skurpski, przekazało pierwszy lokal przeznaczony na wystawy indywidualne i kameralne. Nowa galeria umożliwiła powstanie Oddziału Centralnego Biura Wystaw Artystycznych w Olsztynie. Do 1959 r. odbyło się 11 wystaw indywidualnych i 2 zbiorowe. Zorganizowano akcje szkolenia widza - pogadanki z młodzieżą, dyskusje z udziałem artystów i oprowadzanie publiczności przez historyków sztuki.
15 kwietnia 1959 r. Oddziałowi przyznano prawa Okręgu. W tym samym roku Prezesem został Ryszard Wachowski. Zmieniła się również siedziba na lokal użyczony przez PSP na Starym Mieście. Do 1961 r. zorganizowano 10 wystaw indywidualnych i 4 zbiorowe. Organizowano również wystawy objazdowe na terenie województwa olsztyńskiego. Artyści zaprojektowali fasady kamieniczek na Starym Mieście. W 1960 r. włączyli się w prace związane z obchodami 550-lecia bitwy pod Grunwaldem. Poprawiła się sytuacja z pracowniami - oddano do użytku kilka lokali.
5 czerwca 1961 r. Prezesem Okręgu został Julian Dadlez. Nastąpił wzrost działalności wystawienniczej. Zaczęto wystawiać prace poza terenem województwa olsztyńskiego, np. na wystawie "Polskie Dzieło Plastyczne w XV-lecie PRL" w Warszawie w 1961 r. czy na Ogólnopolskiej wystawie plastyki w Radomiu w następnych latach. Ściągano do Olsztyna sztukę ogólnopolską (Okręgi ZPAP: Krakowski, Lubelski, Wrocławski i Łódzki) i zagraniczną z Kaliningradu. Mimo sukcesów i rozwoju instytucję borykały stare problemy - brak lokalu o wystarczającym metrażu na wystawy oraz trudności ze sprzedażą prac - kupowały tylko instytucje państwowe.
Nowa siedziba ZPAP
W grudniu 1966 r. stanowisko Prezesa objął Henryk Oszczakiewicz. Julian Dadlez złożył rezygnację ze względu na stan zdrowia. W tym czasie rozpoczęto budowę nowej siedziby na dolnym dziedzińcu Zamku Olsztyńskiego. Opracowano plan działań w związku z jubileuszem 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika. Kontynuowano z powodzeniem wystawiennictwo indywidualne i zbiorowe w kraju i za granicą (m. in. Hieronim Skurpski w w Rostocku w 1965 r. i w 1967 r. w Danii). Rozwijała się współpraca z innymi Oddziałami ZPAP. Do znaczących wystaw zaliczyć należy: "XX lat PRL w twórczości plastycznej Okręgu Olsztyńskiego ZPAP" (1964/1965), "Olsztyn wczoraj i dziś" (1965) oraz wystawę z okazji 20-lecia plastyki olsztyńskiej, na której zaprezentowano blisko 300 prac malarskich, graficznych, rzeźb i tkanin.
26 maja 1967 r. na Prezesa wybrano Mieczysława Romańczuka. Działania Okręgu koncentrowały się na 25-leciu PRL (konkurs "Warmia i Mazury w 25-lecie PRL"), 25-leciu ZPAP oraz na obchodach 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. Dla uczczenia jubileuszów wielu artystów pracowało w ramach czynów społecznych - dekorowano lokale, projektowano plansze, wykonywano malarstwo ścienne i ofiarowano obrazy. W 25. rocznicę wyzwolenia miasta zorganizowano wystawę zbiorową w Domu Środowisk Twórczych w Olsztynie. Od wielu lat trwała współpraca między PSP (Pracownie Sztuk Plastycznych) a olszyńskim ZPAP - usługi plastyczne będące ważnym dochodem artystów. Doszło jednak do konfliktu między instytucjami na tle obsady personalnej Kolegium Rzeczoznawców, które decydowało o wysokości wynagrodzeń. Konflikt złagodzono po interwencji Podstawowej Organizacji Partyjnej PZPR i zwołaniu zebrania otwartego. W 1970 r. kontrola NIK stwierdziła uchybienia w funkcjonowaniu PSP, które potwierdzały zarzuty ZPAP. W konsekwencji doprowadzono do zmiany dyrektora PSP. W tym samym czasie nastąpiła poprawa w sprawie brakujących pracowni dla artystów - otrzymano kilka pracowni dzięki współpracy ze Spółdzielnią Mieszkaniową "Pojezierze".
Rozwój organizacji w latach 70.
23 stycznia 1970 r. Prezesem został Mieczysław Romańczuk. Już za kadencji nowego prezesa zakończono budowę nowej siedziby ZPAP przy Zamku Olsztyńskim. Uroczyste otwarcie odbyło się 13 października 1970 r. Połączono je z wystawą z okazji 25-lecia ZPAP na Warmii i Mazurach. Nowo wybudowany Dom Plastyka posiadał salę wystawową, pomieszczenie klubowe, biuro z zapleczem gospodarczym oraz dziedziniec. W 1970 r. i 1971 r. rozstrzygnięto konkursy związane z Mikołajem Kopernikiem - nadesłano kilkadziesiąt prac.
Rozwijała się działalność wystawiennicza, w tym zagraniczna - wystawiali artyści: Henryk Mączkowski - Francja, Barbara Lis-Romańczuk - Czechosłowacja, RFN, Bułgaria i ZSRR, Małgorzata Korolko - Węgry.
Indywidualne wystawy prezentowali w kraju m.in. : Barbara Hulanicka, Eugeniusz Jankowski, Aleksander Kaźmierczak, Małgorzata Korolko, Hieronim Skurpski, Mirosław Smerek, Bogdan Stefanów, Andrzej Samulowski i Michał Sawaniuk. Dużym powodzeniem cieszyły się wystawy w Galerii Sztuki Współczesnej w Reszlu organizowane przez Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne "Pojezierze". Do cieniów tamtych czasów należą z pewnością kłopoty bytowe wielu artystów - z uprawiania malarstwa sztalugowego i grafiki nie można było się utrzymać, nie wspominając nawet o zabezpieczeniu chorobowym i emerytalnym. Od 1969 r. obowiązywał zakaz nabywania dzieł sztuki przez zakłady pracy. Z pomocą przychodził Zarząd ZPAP, który udzielał zapomogi, pożyczki i stypendia.
5 maja 1972 r. stanowisko Prezesa objął Eugeniusz Jankowski. W tym samym roku Okręg zorganizował III konkurs kopernikowski. Wpłynęły 83 prace. W sierpniu 1972 r. odbył się II Międzynarodowy Plener "Warmia - ziemia Kopernika". Uczestniczyli w nim artyści z ZSRR, Francji i Belgii. Wielka rzeźba z piaskowca wykonana na plenerze przez Belga Jean Marie Becheta stoi do dnia dzisiejszego przy ulicy Zamkowej. Rozwijała się współpraca ze Stowarzyszeniem "Pojezierze" - efektem były wystawy w Londynie i Glasgow i na Węgrzech. Stale rosła też działalność wystawiennicza w kraju i za granicą.
W 1974 r. odbył się Nadzwyczajny Statutowy Zjazd ZPAP w Olsztynie. Oceniony został negatywnie. Utrudniono bowiem młodym artystom wstępowanie do Związku - żądano dowodów działalności artystycznej i osiągnięć twórczych. Sekretarz Henryk Oszczakiewicz zarzucił Prezesowi autokratyzm w rządzeniu Związkiem i umniejszenie roli Zarządu. Kolejnym zarzutem zgłoszonym przez Marię Szymańską była nierzetelność przy zakupach prac plastycznych przez Wydział Kultury.
26 maja 1974 r. nowym Prezesem został Artur Nichthauser. Zarząd powołał wtedy Radę Artystyczną Okręgu, Radę Artystyczną Sekcji Malarstwa oraz Sekcję Rzeźby. Zwiększono kadencję Zarządu z 2 do 3 lat. Rozpoczęto wydawanie biuletynu informacyjnego "Komunikat". Na wniosek Plastyka Miejskiego Zarząd powołał Komisję Estetyzacji Miasta (skład 6-osobowy reprezentujący wszystkie sekcje Okręgu). Polepszyła się sytuacja z pracowniami - ok. 50 % artystów posiadało swoje własne pracownie. W 1974 r. sytuację bytową poprawiła ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym artystów plastyków. W 1975 r. Zarząd zorganizował wystawę "O Medal Prezydenta" obejmującą wszystkie dziedziny plastyki. Od 1981 r. była to stała impreza artystyczna. W 1998 r. została wznowiona jako Olsztyńskie Biennale Plastyki.
Na zakończenie kadencji Zarządu przypadała 30. rocznica plastyki olsztyńskiej. Uroczyste obchody Jubileuszu obyły się 1 marca 1977 r. Wręczono artystom odznaczenia: "Zasłużony Działacz Kultury" i "Zasłużonym dla Warmii i Mazur". W Domu Środowisk Twórczych w Olsztynie zaprezentowano wystawę prac pozostałych po zmarłych artystach olsztyńskiego Okręgu.
W latach 1974-1977 zorganizowano 28 ekspozycji, 9 plenerów, 6 konkursów. Komisja Rewizyjna ZPAP oceniła pozytywnie pracę Nichthausera.
27 maja 1977 r. stanowisko Prezesa objął Bolesław Wolski. Podczas kadencji zmarli: Julian Dadlez i Eugeniusz Kochanowski. Pod nowym kierownictwem Związek przygotowywał się do obchodów Dożynek Centralnych w 1978 r., na które wybrano Olsztyn. Zaprojektowano i zrealizowano całą oprawę plastyczną wydarzenia. Władze państwowe wysoko oceniły wysiłek organizacyjny i społeczny olsztyńskich plastyków.
Kolejnym ważnym zadaniem była estetyzacja miast i wsi. Olsztyński ZPAP sprawował patronat nad miejscowościami w całym województwie. Projektowano dekoracje i elementy przestrzenne.
W 1978 r. nawiązano współpraca z grupą plastyków "Malkasten" z Dusseldorfu. Wystawiono w maju 1978 r. prace olsztyńskich artystów w Niemczech, a we wrześniu niemieckich w Olsztynie. Z powodzeniem kontynuowano działalność wystawienniczą, konkursy i plenery.
Skutecznie działała Komisja Lokalowa - w latach 1978-1980 Związek otrzymał 14 lokali. W 1980 r. powołano Sekcję Grafiki - trzecią sekcję obok Malarstwa i Rzeźby. Zarząd ZPAP włączył się w obchody Międzynarodowego Roku Dziecka - zorganizowano aukcję dzieł sztuki. Dochody przeznaczono dla Domu Dziecka w Olsztynie.
23 czerwca 1980 r. na Prezesa wybrano Janusza Kochanowskiego. Relacje Związku z Wydziałem Kultury i Sztuki Urzędu Wojewódzkiego uległy poprawie. Wojewoda powołał Romana Ławrynowicza na stanowisko inspektora ds. plastyki. Postanowiono również opiniować i uzgadniać plenery z Zarządem ZPAP, zapraszać przedstawicieli ZPAP na kolegium dot. środowiska plastycznego oraz powoływać przedstawiciela ZPAP do komisji zakupów dzieł sztuki. Nie udało się jednak uzyskanie zgody na lokal handlowy w Olsztynie dla plastyków.
Do szczególnych wydarzeń w tym czasie należała wystawa "Plastyka Olsztyńska w 35-leciu PRL", która trwała od 10 grudnia 1980 r. do 18 stycznia 1981 r. Zaprezentowano niej pracę ok. 50 olsztyńskich plastyków. Zorganizowano obok cykl spotkań autorskich (Bogdan Stefanów, Janusz Wierzyński, Mirosław Smerek).
Trudny okres lat 80.
13 grudnia 1981 r. działalność ZPAP została zawieszona z powodu stanu wojennego. W 1982 r. wznowiono działalność.
W połowie 1982 r. Prezesem został Bolesław Marschall. Nowy Zarząd nie zdążył rozwinąć działalności z powodu rozwiązania Związku Polskich Artystów Plastyków 20 czerwca 1983 r. Kierownictwo i opiekę nad majątkiem ZPAP w Olsztynie przejął z upoważnienia wojewody pełnomocnik Kazimierz Oniszczuk. Sporządzono bilans likwidacyjny, a dokumentację przekazano do Archiwum Państwowego.
W drugiej połowie 1983 r. powołano w miejsce ZPAP Przedsiębiorstwo Państwowe "Sztuka Polska". Olsztyńska delegatura tej organizacji wywalczyła lokal handlowy przy ul. 1 Maja w 1984 r. Mimo tego sukcesu ogólna atmosfera wśród plastyków była zła. Rozwiązanie organizacji interpretowano jako zemstę władz za poparcie "Solidarności". Wielu artystów nie przynależało w tym czasie do żadnego związku - powszechna była "emigracja wewnętrzna" i zamknięcie się we własnych pracowniach. Wielu dotknęły represje - utrata pracowni, przypadki eksmisji bez wyraźnego powodu.
Reaktywacja ZPAP po 1989 r.
Pierwsze zebranie członków olsztyńskiego ZPAP po kilkuletniej przerwie odbyło się 12 października 1989 r. Prezesem wybrano Janusza Kompowskiego. Trwały starania o przywrócenie lokalu.
W 1990 r. przekazano lokal byłego Związku Polskich Artystów Malarzy i Grafików do dyspozycji ZPAP. Nie odzyskano jednak części lokalu zajątego przez BWA. Prezes starał się wcielić w życie koncepcję współpracy z BWA w formie spółki. Reakcją większości członków Zarządu był sprzeciw. Punktem zapalnym był również sklep (opuszczony przez "Sztukę Polską"), o który starało się zarówno BWA jak i ZPAP. Konflikt został rozwiązany na Nadzwyczajnym Walnym Zebraniu Wyborczym, gdzie 25 maja 1990 r. Prezesem wybrano Piotra Obarka. Nowa epoka po transformacji ustrojowej nie ułatwiała działalności ZPAP.
Początek lat 90. rozpoczął długoletni konflikt prawny związany z siedzibą ZPAP dzieloną z BWA i będącą kwestionowaną własnością Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Przeprowadzano długie negocjacje z władzami celem odzyskania lokalu przy 1 Maja. Ponadto w 1990 r. powstał podział olsztyńskich plastyków mający swe korzenie jeszcze w latach 80. - powstało Warmińsko-Mazurskie Stowarzyszenie Artystów Plastyków. Trudną sytuację dopełniały kłopoty finansowe - brak wsparcia ze strony władz, trudna sytuacja bytowa niektórych artystów. Z powodzeniem ruszyła natomiast działalność artystyczna - w 1990 r. wystawa we Francji, w 1991 r. pierwsza wystawa środowiskowa po stanie wojennym "Kartoteka 91", w 1992 r. współpraca z firmami polskimi i niemieckimi, Międzynarodowe Sympozjum Lions Club oraz wystawy artystów polskich i zagranicznych.
7 kwietnia 1993 r. Prezesem wybrano Ewę Plichtę-Lubieniecką. Pozyskano nowego sponsora - Tomasz Wenclowicza. Dzięki temu dokonano remontu siedziby Związku. Udało się ją utrzymać mimo słabych wyników prowadzonej działalności gospodarczej Związku. Nowością w Galerii ZPAP były koncerty muzyczne, które często towarzyszyły wystawom plastycznym. Trwały trudne negocjacje z dyrekcją Muzeum, która chciała przenieść ZPAP do mało atrakcyjnej siedziby - zabytkowych magazynów. Wśród najważniejszych działań Związku wymienić należy współpracę z Beatą Jagiellewicz z Hamburga (wystawa w maju 1993 r.), z grupą plastyków z Moskwy i Erikiem Petersenem z Holandii. Prezentowano również prace poplenerowe grupy artystów z Francji (wrzesień 1993 r.). W kwietniu 1994 r. odbyła się wystawa "Tak było, tak było" Janusza Stegi z Francji. Zarząd współpracował z Regionalnym Ośrodkiem Kultury w Olsztynie przy organizacji Spotkań Zamkowych "Śpiewajmy Poezję". Lata 1995 - 1996 w wystawach ZPAP zdominowali polscy artyści: Marek Bułat, Krzysztof Kula, Anna Stankiewicz-Odoj, Agnieszka Przełomiec, Anna Szulczańska, Arkadiusz Gołębiowski, Marek Szczęsny, Huber Połoniewicz, Agnieszka Opala i wielu innych.
12 października 1996 r. Prezesem została Dorota Jajko-Sankowska. Kontynuowano działalność gospodarczą podnajmując lokal przy ul. 1 Maja. Wciąż trwał konflikt prawny z Muzeum. Zarząd ZPAP podjął uchwałę o nieprzystępowaniu do współpracy z Muzeum i nie zgadzał się na wspólne organizowanie wystaw w Galerii ZPAP.
W 1997 r. zorganizowano wystawę "50-lat Plastyki na Warmii i Mazurach". Udział wzięli plastycy z regionu. Wydano okolicznościowy katalog. Komisarzem wystawy był Edward Ratuszyński. Janusz Wierzyński i Tadeusz Burniewicz zostali uhonorowani odpowiednio Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi za pracę artystyczną i działalność społeczną.
Kolejną ważną imprezą były I Biennale Plastyki Olsztyńskiej w 1998 r. - przegląd kondycji artystycznej tutejszej społeczności twórców.
Nowy Zarząd z Markiem Kłosem jako Prezesem został wyłoniony 16 października 1999 r. Palącą sprawą stał się remont siedziby - zrealizowano go pod koniec 2000 r. 1 lutego 2000 r. otwarto w Galerii BWA galerię II Biennali Plastyki Olsztyńskiej. 20 października 2000 r. zorganizowano uroczyste spotkanie z okazji trzydziestej rocznicy otwarcia siedziby ZPAP. Wręczono pamiątkowe cegiełki "Budowniczy ZPAP" 20 artystom. Do ważniejszych osiągnięć tej kadencji należał plener malarski "Piaski 2000" zorganizowany we współpracy z Telekomunikacją Polską oraz wydawanie "Biuletynu" olsztyńskiego ZPAP.
Ostatnie lata
Po wyjeździe Marka Kłosa do USA na Prezesa wybrano Jana Wiesława Kaczmarka. Do osiągnięć nowego Prezesa należy niewątpliwie uzyskanie osobowości prawnej przez Związek - stało się to 31 października 2002 r. Trwały jednocześnie negocjacje z Muzeum, nie osiągnięto porozumienia. 24 listopada 2002 r. Prezesem został Piotr Dondajewski. W czasie tej kadencji trwała skomplikowana sprawa sądowa między Muzeum a ZPAP, która zakończyła się oddaleniem roszczenia Muzeum. Nie zakończyło to jednak konfliktu prawnego.
W październiku 2005 r. odbył się Jubileusz 35. rocznicy otwarcia siedziby ZPAP. Uroczystości towarzyszyła wystawa prac członków ZPAP. W 2006 r. nawiązano współpracę z Litewskim Związkiem Artystów Plastyków w Wilnie - zorganizowano plener na Litwie wraz z cyklem wystaw. Organizowano konkursy, m.in. o rzeźbę Mikołaja Kopernika czy o tablicę 650-lecia Olsztyna. Obyła się również uroczystość 60-lecia olsztyńskiej plastyki.
W 2006 r. Muzeum Warmii i Mazur skierowało sprawę do Sądu Administracyjnego przeciwko ZPAP o prawo własności do siedziby. ZPAP przegrał sprawę i utracił lokal wynajmowany jednemu z olsztyńskich pubów. Spowodowało to poważne kłopoty finansowe.
Multimedia
Bibliografia
- K. Koziełło-Poklewska (red.), 60 lat Okręgu Olsztyńskiego Związku Polskich Artystów Plastyków, ZPAP Olsztyn, 2008.
- http://www.zpapolsztyn.blogspot.com
