Kościół pw. św. Jerzego w Szalmii
Źródło: wolneforumgdansk.pl . Cyt. za: "Ostpreussen in 1440 Bildern", Gerhard Rautenberg, 1972.
Zabytek architektury sakralnej istniejący od XIV wieku do 1945 roku.
Spis treści
Lokalizacja
Kościół został wybudowany na terenie wsi Szalmia (niem. Schalmey). Wieś położona jest w powiecie braniewskim, w gminie Płoskinia.
Historia
Kościół w Szalmii wybudowany został w latach 1330-1340. Należał do najstarszych kościołów na Warmii, obok świątyń w Edytach Wielkich i Bartągu. Istnieją informacje, że już z 1249 roku funkcjonowała świątynia na terenie miejscowości „Slinia”, późniejszej Szalmii. Patronat nad ówczesnym kościołem w Schalmey od 1289 roku pełnili Albert i Johann Fleming oraz Conrad Wenderpfaffe. W 1343 roku, w wyniku przenoszenia pierwszej kolegiaty z Pierzchał, zmienił się status parafii i kościoła w Szalmii.[1] Kościół inkorporowano wówczas do struktur kościelnych Pieniężna. W latach 1593-1598 funkcję proboszcza pełnił ksiądz Zachariasz Kenchel, który następne 23 lata spędził w Unikowie. Kościół rozbudowano w I połowie XVII wieku, natomiast przebudowywano go w latach 1903-1906. Pod koniec lutego 1945 roku wojska rosyjskie przekroczyły rzekę Pasłękę pod miejscowością Chruściel i Szalmią, gdzie doszło do dużej bitwy pancernej. W jej wyniku budowla uległa niemal całkowitemu zniszczeniu. Ruiny kościoła rozbierane były sukcesywnie w kolejnych latach powojennych.
Opis
Świątynia zbudowana była z cegły i kamienia polnego. Podstawa kwadratowej wieży kościelnej, dobudowywanej w 1622 roku, wykonana była z cegły. Powyżej pierwszej kondygnacji wzniesiona była z drewna. Wieńczył ją czterospadowy dach zakończony iglicą, u dołu zdobiły natomiast półkoliste blendy i niewielkie okienka. Stosunkowo niewielka bryła kościoła sprawiała wrażenie solidnej z powodu daleko wysuniętego prezbiterium, wspartego przyporami i znajdujących się po obu jego stronach kaplicach. Sterczyny, ostrołukowe wysokie okna oraz blendy podkreślały natomiast jego gotycki rodowód i cechy. Kościół miał budowę halową, z kruchtą od wschodu, z prezbiterium po stronie zachodniej, zwieńczonym wewnątrz sklepieniem gwiaździstym, oddzielonym od nawy łukiem tęczowym. Sklepienie w głównej nawie kościoła zamykał prosty polichromowany sufit, wykonany z drewna. Ściany wokół łuku bogato ozdobiono malowidłami. W głębi prezbiterium znajdował się ołtarz główny i stalle, natomiast od strony wieży – ambona. Dwa boczne ołtarze umieszczono przed łukiem.
Wyposażenie
Zabytkowe wyposażenie świątyni stanowiły zarówno obiekty z okresu średniowiecza, jak i naczynia liturgiczne w stylu barokowym. W kościele znajdował się ołtarz główny pw. św. Jerzego z 1661 roku. Jego centrum stanowił obraz z wizerunkiem patrona. Malowidło należało do rzadkich przestawień świętego na Warmii (praca analogiczna do obrazów ołtarzowych w kościele w Radostowie oraz z kaplicy zamkowej w Lidzbarku Warmińskim). Gotycka kamienna chrzcielnica, o charakterystycznych dekoracjach w kształcie lilii i zwierząt fantastycznych, obecnie znajduje się w kościele pw. św. Maksymiliana Marii Kolbe w Kutach. Przeniesiona została najprawdopodobniej w latach 80-tych XX wieku. W kościele znajdowały się też zabytkowe:
- srebrna monstrancja barokowa, prawdopodobnie przeniesiona do innej świątyni po zburzeniu Szalmii
- kielichy barokowe z warsztatów: złotnika olsztyńskiego Johannesa Christopha Geese'go oraz elbląskiego Karola Wilhelma Prölla
- pacyfikał wykonany przez złotnika lidzbarskiego Jana Bartolomowicza
- kadzielnica srebrna barokowa, uprzednio znajdująca się w kościele parafialnym w Płoskini
- srebrna łódka na kadzidło z 1767 r. wykonana przez braniewskiego złotnika Jana Zachariasza Krzyzewicza
- złocone ampułki mszalne z 1790 r. wykonane przez królewieckiego złotnika Jana Gotfryda Zimmermanna.
Ciekawostki
- Kościół ten, obok świątyń wybudowanych w Ełdytach Wielkich i Pierzchałach, należał do najstarszych na Warmii.
Bibliografia
- Chrzanowski, Tadeusz: Przewodnik po zabytkowych kościołach północnej Warmii / Tadeusz Chrzanowski. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978. - S. 8.
- Chłosta, Jan: Słownik Warmii / Jan Chłosta. - Olsztyn : Littera, 2002. - S. 349
- Kopiczko, Andrzej: Kościół parafialny w Bisztynku w świetle wizytacji z 1798 roku / Andrzej Kopiczko // „Studia Ełckie”. - 2011, nr 13, s. 134.
- Kuczyńska, Jadwiga: Średniowieczne chrzcielnice kamienne w Polsce. Katalog / Jadwiga Kuczyńska. – Lublin : KUL, 1984. - Poz. 26; Por. „Ermlandisches Kirchenblatt“. - 1936, s. 259.
- Piskorska, Józefa: Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku / Józefa Piskorska. Cz. 2, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł. - Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 112-113.
Przypisy
- ↑ D. Loyal, Sakrale Backsteingotik im Ermland : eine bautopographische Untersuchng, Bonn 1995, s. 202, 293.
Zobacz też
- Polichromie w kościele w dokumentacji z lat 1943-1945, materiał na stroniewww.zi.fotothek.org
