Kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Reszlu
Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku.
Spis treści
Lokalizacja
Kościół został wybudowany na terenie Reszla (niem. Röβel), u południowych granic starego miasta, przy skraju wzgórza (obecna ulica Słowackiego).
Historia
Świątynia otrzymała uposażenie w przywileju lokacyjnym miasta z 12 lipca 1337 roku. Wzniesiono ją prawdopodobnie po 1360 roku (pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1402 roku). Wraz z korpusem wybudowano wówczas dolną część wieży, zakrystia i kruchta powstały w wieku XV. Kościół został częściowo zniszczony na skutek pożaru w 1474 roku. W trakcie odbudowy, którą podjęto w następnym roku, został wzniesiony nowy szczyt wschodni i gwiaździste sklepienie korpusu. W ostatniej fazie podwyższono wieżę (około 1500 roku). W dniu 3 kwietnia 1580 roku konsekracji kościoła dokonał biskup Marcin Kromer ku czci Najświętszej Maryi Panny oraz św. Apostołów Piotra i Pawła. Po pożarze z 1806 roku, odbudowany kościół został ponownie konsekrowany 31 maja 1817 roku, przez biskupa pomocniczego Andrzeja Stanisława Hattena na cześć świętych Apostołów Piotra i Pawła i św. Katarzyny. W 1837 roku powstał nowy hełm wieży z latarnią, a w latach 1822-1843 na nowo wyposażono wnętrze.
Opis
Jest to kościół gotycki, orientowany, trójnawowy, halowy, bez wyodrębnionego prezbiterium. Wzniesiono go na rzucie prostokąta z cegły, na niskiej podmurówce z kamienia.. Po stronie zachodniej znajduje się kwadratowa ośmiokondygnacyjna wieża (52 m wysokości), z kruchtą w przyziemiu przykrytą pozornym (drewnianym) sklepieniem kolebkowym. Wnętrze korpusu przykryto sklepieniem gwiaździstym, wspartym na czterech parach ośmiobocznych filarów i takiej samej liczbie półfilarów umieszczonych przy ścianach. W przylegającej od północy piętrowej zakrystii, a także w kruchcie zastosowano sklepienia gwiaździste oraz krzyżowo-żebrowe. Pomiędzy zakrystią i kruchtą znajduje się parterowa, wąska, przybudówka, natomiast po stronie wschodniej – prostokątna parterowa biblioteka, dobudowana w 1471 roku, sklepiona kolebkowo. Korpus budowli opięto szkarpami. Znajdują się w nim portale ostrołukowe o bogato profilowanych ościeżach z drugiej połowy XIV wieku. Okna osadzono od wewnątrz w szerokich ostrołukowych wnękach. Budowlę ozdobiono profilowanymi gzymsami i blendami, a także szczytami uskokowo-sterczynowym. Szczyt wschodni został rozczłonkowany szeregiem narożnie ustawionych słupków sterczynowych. Na osi szczytu znajduje się ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę. W półszczytach zakrystii zostawiono wnęki imitujące ostrołukowe okna. Od zewnątrz, we wnęce nad portalem kruchty północnej umieszczono późnobarokową grupę pasyjną, natomiast po lewej stronie portalu – pręgierz w formie okrągłej płyty kamiennej z XIV lub XV wieku. We wnęce na ścianie wschodniej znajduje się figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem z pierwszej połowy XIX wieku.
Wyposażenie
Ołtarz główny, ufundowany przez biskupa Józefa Hohenzollerna, wykonany został w latach 1820-1822 przez Wilhelma Biereichela. Umieszczono w nim obrazy św. Piotra i Pawła oraz św. Katarzyny, namalowane przez Antoniego Blanka w 1821 roku, a także cztery rzeźby Apostołów. Wilhelm Biereichel jest także twórcą innych elementów wyposażenia kościoła, w tym:
- dwóch ołtarzy bocznych, wykonanych w latach 1823-1825, z reliefami Zmartwychwstania (w lewym) i Wniebowzięcia (w prawym) oraz figurami aniołów,
- dwóch ołtarzy ustawionych przy czwartej parze filarów, wykonanych w latach 1826-1827; w lewym umieszczono obrazy św. Anny z Maryją i Joachimem z 1856 roku i św. Józefa oraz rzeźby alegoryczne i anioły, w prawym – obrazy św. Walentego z 1770 roku i św. Rocha, a także rzeźby zakonników i aniołów,
- ambony z 1822 roku,
- chóru muzycznego, wykonanego w latach 1828-1830,
- chrzcielnicy z ośmiobocznym ogrodzeniem zwieńczonym barokową koroną i figurami Boga Ojca, Chrztu Chrystusa i aniołków, wykonaną w latach 1828-1833,
- prospektu organowego, zbudowanego w 1841 roku wraz z Karolem Jaroszewiczem.
W kościele znajdują się także cztery barokowo-klasycystyczne ołtarze boczne (ustawione przy drugiej i trzeciej parze filarów), wykonane w latach 1843-1844 przez Karola Ludwika Biereichela. Umieszczono w nich figury świętych: Dominika, Katarzyny, Zachariasza i Szymona z 1771 roku, a także obrazy: Pokłon Trzech Króli i Trójca Święta z XVII wieku, Boże Narodzenie, św. Szymon, św. Juda, św. Mikołaj i św. Józef, wykonane przed 1781 rokiem (z wcześniejszych ołtarzy spalonych w 1806 roku). Cztery rokokowe konfesjonały wykonał w 1758 roku Jan Chrystian Schmidt. Ponadto w kościele znajdują się obrazy: Niepokalanej z 1770 roku (na chórze muzycznym), Męża Boleści z pierwszej połowy XIX wieku i Matki Boskiej Bolesnej z 1826 roku, a także cenne zabytki sztuki złotniczej, w tym m.in.
- kielich z 1693 roku, wykonany przez złotnika z Lidzbarka Warmińskiego, Jana Bartolomowicza,
- kielich z XVIII wieku, wykonany przez złotnika z Elbląga Jana Gottlieba Prölla
- monstrancja z 1709 roku,
- dwa relikwiarze z około 1725 roku,
- lampka wieczna z pierwszej połowy XVIII wieku,
- dwa rokokowe krzyże ołtarzowe.
Bibliografia
- Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 1 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn : Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 264.
- Piskorska, Józefa: Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku. Cz. II, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł / Józefa Piskorska. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 96-97.
- Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1973. – S. 81-87.
- Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix, 1992. – S. 18-19
- Skurzyński, Piotr: Warmia i polskie Dolne Prusy: przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński. - Gdynia : Wydawnictwo Region, 2012. – S. 177-178.
Zobacz też
- Reszel: kościół św. św. Piotra i Pawła, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.reszel.wm.pl [dostęp 09.12.2013 r.]
- Pikała, Łukasz: Kościół św. Piotra i Pawła, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.reszel.net [dostęp 09.12.2013 r.]
