Ołtarz Świętej Anny w Bazylice w Dobrym Mieście

Fot. A. Barański, 2000 r.
Źródło: Dokumenty życia społecznego WBP w Olsztynie.

Źródło: Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. T. 1, red. B. Magdziarz, Olsztyn 1999, s. 138.

Ołtarz zamknięty.
Źródło: A. Rzempołuch, Zespół kolegiacki w Dobrym Mieście, Olsztyn 1989, s. 87.

Późnogotycki zabytek sztuki sakralnej stanowiący element wyposażenia Bazyliki Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście.

Historia

Tryptyk św. Anny pochodzi z około 1500 roku i wykonany został w stylu nazywanym „gotyckim barokiem” w warsztacie elbląskim. Nie wyklucza się udziału mistrza snycerskiego Schofstaina z Elbląga. Obiekt znajduje się obecnie w zamknięciu nawy północnej dobromiejskiej świątyni. Erygowany został pod wezwaniem św. Anny dopiero w 1730 roku. W latach 1955-1958 ołtarz poddali pełnej konserwacji pracownicy warszawskiej Pracowni Konserwacji Zabytków. Kolejną konserwacją, tym razem zachowawczą przeprowadziła w latach 1982-1983 Janina Piaskowska z Fromborka. W tym czasie usunięto pseudogotyckie zwieńczenie, które wykorzystano jako obramienie do obrazu św. Maksymiliana Kolbe w kaplicy w Barcikowie.

Opis

Głównym elementem ołtarza jest postać św. Anny, trzymającej na rękach Syna Bożego, z zaprezentowaną obok Matką Bożą podającą Dzieciątku jabłko, symbol „rajskiego owocu”. Ta rzeźbiona grupa nazywana wizerunkiem św. Anny Samotrzeciej ujęta została w neogotyckiej obudowie. Całość umieszczono w części środkowej drewnianej szafy, której obustronnie dekorowane skrzydła boczne zdobią malowidła na desce. W podwójnych kwaterach znalazły się przedstawienia nawiązujące do tematyki Narodzenia Chrystusa. Są to trzy sceny z tzw. cyklu maryjnego: św. Joachimie udający się na pustynię (legenda o ojcu Najświętszej Maryi Panny), Spotkanie w Złotej Bramie, Anioł i poszczący Joachim oraz Nawiedzenie. Na odwrocie skrzydeł, czyli na rewersie ołtarza widnieją sceny Zwiastowania i Bożego Narodzenia, a także przedstawienia św. Jakuba Starszego i Męczeństwa św. Sebastiana. Oparte są one na graficznych wzorach niemieckich i niderlandzkich. Rzeźba św. Anny Samotrzeciej usytuowana jest na złocistym tle, w zwieńczeniu baldachimu z winnej latorośli, symbolizującej sferę niebiańską. W najwyższym punkcie widnieje popiersie Boga Ojca w otoczeniu rajskich ptaków. Dekoracja ta jest elementem dodanym w późniejszym okresie. Ołtarz miał początkowo formę pentaptyku. Do naszych czasów zachowała się jedynie owa szafa ze schyłku późnego średniowiecza. Forma rzeźbiarska dzieła, jego kompozycja, dekoracyjność oraz ekspresyjny sposób przedstawienia postaci, kwalifikuje Tryptyk św. Anny do najcenniejszych prac okresu późnego gotyku z obszaru Polski północnej.

Ciekawostki

Istnieje przypuszczenie, iż Tryptyk św. Anny pełnił pierwotnie funkcję ołtarza głównego, na co wskazują bogate pozłocenia, polichromie oraz zapis z wizytacji kościoła w 1609 roku: „ipsa icona altari sculpta Stae Annae”. Jednak małe rozmiary ołtarza mogą nawet sugerować wcześniejszą przynależność do innego kościoła.

Bibliografia

1. Kolegiata pw. Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych w Dobrym Mieście = Kollegiatkirche Sanctissimi Salvatoris et Omnium Sanctorum in Dobre Miasto. Przewodnik / tekst Andrzej Rzempołuch ; tłum. Aniela Konopacka. - Dobre Miasto : Parafia NZiWS, [2004]. - S. 7.
2. Dobre Miasto : Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych. - Wrocław : Wydawnictwo AGA, 2006. - S. 15.
3. Rzempołuch, Andrzej: Zespół kolegiacki w Dobrym Mieście / A. Rzempołuch. - Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1989. - S. 83-89.