Zamek w Kętrzynie
Zamek w Kętrzynie (ok. 1357 - ok. 1374) - prokuratorski zamek krzyżacki położony w południowo-wschodniej części miasta, w jego średniowiecznych granicach.
Historia
W miejscu dzisiejszego miasta Kętrzyn znajdowała się pruska osada Rast. Jej nazwa oznaczała "słup" lub "pal". Ziemie te zamieszkiwało plemię Bartów. Stąd też wzięła swą nazwę kraina - Barcja. Pod koniec XIII wieku Krzyżacy podbili te tereny. W 1329 r. pojawia się wzmianka o umieszczeniu w osadzie Rast drewniano-ziemnej strażnicy krzyżackiej. Kolonizacji ziem dokonywał wówczas wielki mistrz Werner von Orseln. Warownia miała zabezpieczać nowozdobyty teren i stanowić bazę wypadową do kolejnych podbojów. Wiadomo o dwóch niszczących strażnicę najazdach litewskich książąt Olgierda i Kiejsuta w latach czterdziestych XIV w.
W 1357 r. komtur Bałgi Johan Schindekopf nadał prawa miejskie Kętrzynowi (pod panowaniem niemieckim miasto nosiło do 1945 r. nazwę Rastenburg). Najprawdopodobniej wtedy też zdecydowano o budowie zamku, który miał być połączony z miejskim systemem murów obronnych. Wybrano nową lokalizację - południowo-wschodnie naroże osady. Siedzibę znalazł tu krzyżacki prokurator - pfleger (urzędnik pełniący miejscową władzę administracyjną, wojskową i sądowniczą). Obronny charakter pełnił także potężny ufortyfikowany Kościół św. Jerzego.
Niewielki i stosunkowo późno wybudowany kętrzyński zamek nie był miejscem znaczących wydarzeń wojen polsko-krzyżackich początku XV w. W 1454 r. mieszczanie zajęli zamek. Uczestniczyli oni w Związku Pruskim - konfederacji wymierzonej w Krzyżaków. Sześć lat później zakon ponownie objął panowanie nad miastem i zamkiem.
Po sekularyzacji Prus w 1525 r. Kętrzyn znalazł się w obrębie Prus Książęcych Hohenzollernów. Na zamku siedzibę znalazł starosta. Na potrzeby urzędu dokonano w latach 1528-1529 i 1559-1566 znaczących zmian konstrukcyjnych budowli - w skrzydle wschodnim wykuto nową bramę wjazdową, a w skrzydle zachodnim nad bramą dobudowano charakterystyczny wykusz (wystający z obrębu murów celem prowadzenia działań obronnych). Niektóre wnętrza (browar i kuchnię) przekryto sklepieniem krzyżowym, a część piętra zaadoptowano na pokoje mieszkalne.
Na początku siedemnastego wieku, w 1622 r. dobudowano wieżyczkę z klatką schodową celem udogodnienia w komunikacji wewnątrz zamku. W 1682 r. Skrzydło północne pozbawione zostało ostatniej kondygnacji - zamek został wyrównany pod względem wysokości skrzydeł.
Od połowy siedemnastego wieku miasto przeżywało ciężki okres - spadły liczne wojny i epidemie. Dopiero w połowie XIX w. nastąpiła poprawa - Kętrzyn przyłączono wówczas do sieci kolejowej, zbudowano też zakłady przemysłowe.
15 grudnia 1797 r. zamek dotknął poważny pożar. Budowla już wtedy straciła całkowicie swój średniowieczny obronny charakter.
W 1910 r. zamek został wykupiony przez miasto. Do końca drugiej wojny światowej istniały w niej mieszkania i biura urzędu finansowego. W latach 30. XX w. przeprowadzono niewielkie prace konserwatorskie. Pod koniec drugiej wojny światowej, w wyniku wkroczenia Armii Czerwonej zamek doszczętnie spłonął, a miasto zostało zniszczone w prawie 50 procentach. Odbudowa zamku prowadzona była w latach 1962-1967. Punktem wyjścia były prace przedwojennego architekta Konrada Steinbrechta. Starano się oddać wygląd budowli z czasów średniowiecza. Główne skrzydło północne otrzymało więc ponownie ostatnią kondygnację, a szczyty ozdobny gotycki charakter. Wnętrza dostosowano do potrzeb miejscowego Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego, które wkrótce wprowadziło się do odrestaurowanego zamku. W skrzydle południowym mieści się zaś Miejska Biblioteka Publiczna w Kętrzynie, a od niedawna także Centrum Kultury "Zamek" i Stowarzyszenie „Bractwo Rycerskie Strażnicy Rast przy Zamku Kętrzyn”.
Architektura i wnętrza
Zamek został zbudowany na planie czworokąta 31m x 37 m., z cegły na kamiennej podmurówce. Posiadał trzy skrzydła bez wieży i przedzamcza. Główne wejście znajdowało się po stronie zachodniej (od miasta) przez most zwodzony nad fosą. Na północy znajdowało się główne skrzydło zamkowe - z piwnicą i trzema kondygnacjami. Parter pełnił funkcje gospodarcze, na piętrze znajdowały się komnaty reprezentacyjne (kaplica, refektarz i izba krzyżackiego prokuratora). Ostatnia kondygnacja stanowiła magazyn. W przypadku oblężenia przebywali tam rycerze z możliwością wyjścia na ganek obronny wyposażony w miejsca strzelnicze. Mniejsze i węższe skrzydła południowe i wschodnie pełniły głównie funkcje gospodarcze. Istniały tu również pokoje dla gości i kondygnacje obronne. Wejście na piętra umożliwiał drewniany krużganek, który rozmieszczono wokół dziedzińca. Można było z niego wejść również na ganki obronne. W szesnastym wieku zamek otoczono murem obronnym z trzema basztami. Do dziś zachowały się jedynie niewielkie pozostałości po jednej z baszt.
Ciekawostki
W czasie wojny trzynastoletniej (1454-1466) zbuntowani mieszczanie z cechu szewców utopili krzyżackiego prokuratora Wolfganga Sauera w miejscowym stawie młyńskim. Po odzyskaniu zamku Krzyżacy zabronili przedstawicielom szewców zasiadania w radzie miejskiej.
W czasie drugiej wojny światowej w piwnicy skrzydła północnego zamku mieścił się schron przeciwlotniczy.
Multimedia
Bibliografia
1. M. Haftka, Zamki krzyżackie w Polsce - szkice z dziejów , Płock 1999.
2. L. Czubiel, Zamki Warmii i Mazur, Olsztyn 1986.
3. M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Zamki Państwa Krzyżackiego w dawnych Prusach, wydanie I, Olsztyn 2006.
4. http://www.masuren2.de/pl_ketrzyn.htm.
5. http://www.muzeum.ketrzyn.pl/zamek/.
