Bazylika Współkatedralna Świętego Jakuba Apostoła w Olsztynie
Bazylika Współkatedralna Świętego Jakuba Apostoła w Olsztynie (1315 - 1380) - główna świątynia rezydującego w Olsztynie arcybiskupa warmińskiego, jedyna perła wśród obiektów sakralnych Olsztyna okresu średniowiecza, złotego gotyku na Warmii
Historia
Gotycki, halowy kościół farny średniowiecznego Olsztyna zbudowano prawdopodobnie w latach 1370 – 1380 na parceli przylegającej do północno-wschodniego narożnika murów obronnych miasta. Architekt budujący świątynię nie jest znany, w dokumentach nie ma tez wzmianki o historii jej budowy. W pierwszym okresie wzniesiono korpus nawowy i przyziemie wieży z kaplicami. W XVI w. założono sklepienia, w 1596 r. podwyższono wieżę do 7 kondygnacji (63 m), nakrywając ją dachem namiotowym z renesansową latarnią. W XVII w, na skutek zubożenia parafii, wnętrze kościoła i jego mury pozostawały zaniedbane. Dopiero w 1721 r. Piotr Olchowski z Reszla przebudował popadające w ruinę obie kaplice przywieżowe.
Kościół dotkliwie odczuł skutki kwaterowania w 1807r. wojsk napoleońskich. Francuzi zamknęli bowiem w świątyni półtora tysiąca jeńców rosyjskich, a ci, broniąc się przed ostrym mrozem, spalili tu wszystko, co mógł strawić ogień. Wówczas naruszona została konstrukcja kościoła. W 1819 r. runęło sklepienie nad emporą organową. Kościół od lat nieremontowany i grożący zawaleniem zamknięto w 1864 r.
Oddano go do użytku po generalnym remoncie przeprowadzonym w latach 1866 -1868, pod kierunkiem pruskiego ministra ochrony zabytków Ferdynanda von Quasta . Prace nad restauracją wnętrza i nadaniem mu neogotyckiego poloru trwały jeszcze kilkanaście lat. W 1896 z nieznanych przyczyn wybuchł w kościele kolejny pożar . Spłonął wtedy ołtarz główny. Podczas renowacji w XIX w., wymieniono latarnię wieży, wyburzono kruchtę przy prawej nawie bocznej oraz dodane zostały ośmioboczne kolumienki na skrajach fasady kościoła. W 1899 roku naprawiono dach, wymieniając pokrycie na nowe. Podczas II wojny światowej kościół został uratowany od zagłady przez ks. Jana Hanowskiego, który wymusił na dowództwie radzieckim niepalenie olsztyńskich kościołów. W ciągu wieków odwiedzali olsztyński kościół i modlili się w nim wybitni Polacy: Jan Dantyszek, Marcin Kromer i Ignacy Krasicki, wszyscy trzej piastujący godność biskupów warmińskich oraz król Władysław IV (1635). W latach 1898 -1900 był tu organistą Feliks Nowowiejski, kompozytor "Roty" i "Legendy Bałtyku", a w latach 1979 - 1981 zarządzał stąd diecezją warmińską - biskup Józef Glemp, późniejszy prymas Polski. W czerwcu 1991 r. podczas swojego pobytu w Polsce papież Jan Paweł II zawitał do Olsztyna i w katedrze spotkał się z wiernymi i odprawił mszę. Średniowieczne mury świątyni od 1965 r. sa miejscem wiecznego spoczynku powojennych biskupów Warmii, których pamięć utrwalają poświęcone im epitafia. W katedrze pochowani są :Tomasz Wilczyński, Józef Drzazga i Jan Obłąk. Po II wojnie bazylika była konkatedrą warmińską, a od 1992 r. archikatedrą. W 2004 r. papież Jan Paweł II podniósł świątynię do godności bazyliki mniejszej.
Architektura i zabytki wnętrza
Kościół jest budowlą wzniesiona w stylu gotyckim, ceglaną na kamiennym podmurowaniu. Bryła świątyni składa się z korpusu, wieży, dwóch kaplic przywieżowych i kruchty bocznej. Katedra jest trójnawową, sześcioprzęsłową, bezchórową halą, bez wyodrębnionego prezbiterium. W nawie głównej korpus przykryty jest sklepieniem sieciowym w bocznych nawach kryształowym. Wsporniki sklepień zaprojektowano w formie polichromowanych, brodatych głów męskich, wykonanych z terakoty.
Wejście główne jest gotyckim portalem, zamykane drzwiami z 2001 r. Widnieją na nich sceny z pontyfikatu Jana Pawła II: wybór na papieża 1978, wizyta w Olsztynie 1991, ustanowienie arcybiskupstwa warmińskiego 1992, otwarcie Roku Świętego 2000. Po obu stronach portalu znajduje się epitafium Jana Pawła II oraz inskrypcja Basilica Minor 2004.Wieża bazyliki ma 8 kondygnacji oddzielonych w dolnej partii fryzami ceramicznymi a wyżej tynkowanymi fryzami opaskowymi.
W porównaniu z bogactwem swej architektury kościół ma znacznie skromniejsze wyposażenie wnętrza. Średniowieczne wyposażenie świątyni zostało zniszczone w okresie baroku. Potem przez stacjonujące w jej wnętrzu wojska rosyjskie i napoleońskie. Obecny neogotycki wystrój pochodzi z końca XIX wieku. W prezbiterium znajduje się ołtarz główny wykonany w 1896 r. przez firmę Rottermund z Norymbergi. Trzy ołtarze boczne i emporę organową wykonano w Gietrzwałdzie. W nawie głównej na filarach umieszczone zostały neogotyckie figury: świętego Wojciecha, Antoniego Padewskiego, świętego Wincentego, Barbary i Walentego oraz Jana Chrzciciela. W belce tęczowej nawy głównej znajduje się ponadnaturalnej wielkości krucyfiks, wyrzeźbiony w 1680 r. przez Izaaka Rigę z Królewca. W świątyni znajduje się ambona z 1913 r. z warsztatu Splietha z Elbląga, ozdobiona rzeźbionymi wizerunkami Chrystusa i czterech ewangelistów.
Na emporze widoczne są odrestaurowane w latach 2006-2008 organy Siegfrieda Sauera z Hoexter. Witraże pochodzą z warsztatu Mieczysława i Karola Paczków z Krakowa, wykonane w latach 1974-76 według projektu Hanny Szczypińskiej z Piastowa. Najstarszym zabytkiem bazyliki jest późnogotycki tryptyk szafiasty z początków XVI w., znajdujący się w lewej nawie. W prawej nawie oglądać można tryptyk malowany na desce z 1553 r. , pochodzący z nie istniejącego już kościoła Świętego Krzyża, ze scena Ukrzyżowania w szafie środkowej. Zachowały się dwa cenne świeczniki wiszące: z głową jelenia(1598) i podwójna figurą Madonny z dzieciątkiem w mandorli (1609). WQ kaplicy chrzcielnej stoi chrzcielnica w formie kielicha z czarnego marmuru, pochodząca z początku XVIII wieku.W Bazylice znajdują się również tablice pamiątkowe ks. Teodora Benscha i Jana Hanowskiego oraz popiersie biskupa Maksymiliana Kallera.
Multimedia
Bibliografia
1.Katedra warmińska. W: Andrzej Rzempołuch: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych
Prus Wschodnich. Agencja Wydawnicza "Remix", 1992.
2.M. Borzyszkowski, A. Kopiczko, J. Wojtkowski, Słownik biograficzny kapituły
warmińskiej, Olsztyn, 1996.
3.J. Chłosta, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002.
4.Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, Tom I Święta Warmia, praca zbiorowa pod
red. ks. Bronisława Magdziarza, Olsztyn 1999.
5.J.Obłąk, Historia diecezji warmińskiej, Olsztyn 1959.
6.K.Wróblewska, Malarstwo Warmii i Mazur od XV do XIX wieku, Olsztyn, 1978.
7.http://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika_konkatedralna
8.http://www.atrakcje.olsztyn.pl/Koscioly/
9.http://pieknanaszapolskacala.blogspot.com
10. http://www.fotopolska.eu/
11.http://www.zabytki.mazury.pl/
