Bazylika Mniejsza Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Świętej Lipce

Bazylika Mniejsza Nawiedzenia NMP w Świętej Lipce
Źródło: http://www.national-geographic.pl

W kościele na pniu drzewa lipowego ustawionym w 1728 r. umieszczona jest rzeźba Matki Boskiej w sukience srebrnej z 1652.
Źródło: http://http://www.world-adventure.net

Bazylika Mniejsza Nawiedzenia Najświetszej Maryi Panny w Świętej Lipce (1688 - 1693) - kolebka kultu maryjnego archidiecezji warmińskiej zwana "Częstochową Północy", perełka późnego baroku w Polsce

Historia

To sławne sanktuarium maryjne położone w pobliżu Reszla, we wsi Święta Lipka ( powiat kętrzyński) już od średniowiecza przyciągało rzesze pielgrzymów nie tylko z Warmii i Prus, ale także z najdalszych zakątków Polski. W pierszej połowie XV wieku istniala tu kaplica, którą zburzono w czasie wprowadzania reformacji w Prusach Wschodnich (1524).

Dzięki staraniom Stefana Sadorskiego, sekretarza króla Zygmunta III Wazy biskup Szymon Rudnicki w dniu 22 maja 1619 roku położył kamień węgielny pod budowę nowej kaplicy. Została ona powierzona jezuitom z Reszla, którzy objęli ją zarządzaniem w 1631 roku.

Wzrastajaca liczba pielgrzymów zmusiła jezuitów do podjęcia budowy kościoła. W 1687 roku kapituła warmińska wydała na to pozwolenie a biskup Michał Stefan Radziejowski 1 listopada 1687 roku uroczyście poświęcił kamień węgielny pod to dzieło. Budowniczym kościoła był Jerzy Ertli,Tyrolczyk zamieszkały w Wilnie.

Warto dodać,że Sanktuarium wzniesiono na podmokłym terenie. Dla wzmocnienia gruntu wbito w ziemię 10 tysięcy okutych pali olchowych, które przykryto warstwą kamieni i na nich zaczęto budowę fundamentów. Konsekracja kościoła odbyła się w 1693 roku, ale prace wykończeniowe prowadzono do połowy XVIII wieku. Wśród ofiarodawców świątyni były między innymi rody Radziwiłłów, Sapiechów, Czartoryskich, Potockich, Ossolińskich, a także król Stanisław Leszczyński.

Jezuici zarządzali Świętą Lipką do rozwiązania zakonu w 1773 roku. Kościół nie przeszedł jednak w zarząd państwowy, gdyż właścicielem jego była kapituła warmińska. Jezuici powrócili tu w roku 1932, a od 1945 sanktuarium opiekują się jezuici polscy.

Święte drzewo

Kościół stanął na miejscu rosnącej tu niegdyś lipy, która dała początek i nazwę miejscowości. Według dawnych opowiadań w zamku kętrzyńskim pewien skazaniec oczekiwał wyroku śmierci. W nocy przed wykonaniem wyroku objawiła mu się Matka Boża i poleciła wyrzeźbić figurkę. Rankiem znaleziono przy skazańcu cudowną figurę przedstawiającą Matkę Bożą z Dzieciątkiem na ręku. Sędziowie uznali to za znak, iż Bóg ułaskawił złoczyńcę, więc i oni go zwolnili. Ten ustawił figurkę na przydrożnej lipie. Wkrótce miejsce to zaczęło słynąć cudami. Przekazy historyczne w swej najstarszej wersji nie określają czasu opisywanych wydarzeń. Dopiero w wydaniach późniejszych z XIX wieku dodano, że miało to się dziać w pierwszej połowie XIV wieku.

Perła późnego baroku w Polsce

Sanktuarium w Świętej Lipce to obiekt zabytkowy niezwykłej wartości. Zespół architektoniczny złożony z kościoła, krużganku i klasztoru, posiada zachowaną w idealnym stanie bogatą i różnorodną dekorację. Wyposażanie wnętrza trwało ponad pięćdziesiąt lat. Ołtarz główny, ołtarze boczne, kunsztownie wykonane tabernakulum, organy, freski w kościele i w krużgankach, kuta brama, rzeźby w kamieniu i drewnie, dzieła artystycznego kowalstwa i ślusarstwa - to wszystko stanowi, że Święta Lipka jest "Perłą Baroku"- obiektem niezwykłej wartości zabytkowej, zaliczany do najwspanialszych okazów późnego baroku w Polsce. Ołtarze, ambona i konfesjonały są iednorodne, pochodzą z Królewca, z warsztatu kierowanego przez Jana Krzysztofa Doblaa a następnie Krzysztofa Peuckera.

Ołtarz główny

Jest dziełem Peuckera. z 1714 roku. Znajduje się w nim cudowny obraz Matki Boskiej Świętolipskiej - Matki Jedności Chrześcijan, namalowany w 1640 roku przez Bartłomieja Pensa z Flamandii. Przepiękne suknie se srebra za dziełem Samuela Grewa z Królewca(1719). Ten sam złotnik jest autorem dekoracji tabernakulum i monstrancji w kształcie lipy, która została skradziona z kościoła w 1980 roku. 11 sierpnia 1968 r. Prymas Polski Ks. kardynał Stefan Wyszyński dokonał ceremonii przyozdobienia wizerunki Matki Boskiej koronami papieskimi. Sumę celebrował Ks. kardynał Karol Wojtyła.

Organy

Zbudowane zostały w latach 1719-1721 przez organmistrza z Królewca, Jana Josue Mosengela. Już w tamtych czasach zaliczano je do najlepszych. Instrument początkowo projektowany był jako 18-głosowy o dwóch manuałach (bez pedału), w ostatniej formie, w roku 1721, dysponował trzema manuałami, pedałem oraz dyspozycją 40 głosów o barokowym brzmieniu. Jak wszystkie instrumenty w tamtych czasach, organy świętolipskie posiadały trakturę mechaniczną, a niezbędne do gry powietrze pompowane było przez 4 klinowe miechy uruchamiane nożnie przez tzw. kalikantów.

Mosengelprzywiązywał wielką wagę zarówno do brzmienia instrumentu jak i do jego wystroju zewnętrznego, którego elementy wykonywał w swoim warsztacie.Podziwiany do dzisiaj niezwykle kunsztownie wykonany prospekt organów z ruchomymi figurami również jest dziełem warsztatu mistrza Mosengela.Szafa zewnętrzna organów świętolipskich należy do najlepszych wzorców prospektów barokowych. Bogato zdobiona ornamentem roślinnym, złożonym głównie z przeplatanych wstęgami splotów akantu. Na zwieńczeniach wież umieszczone są rzeźby przedstawiające aniołów grających na różnych instrumentach.

Wnętrze instrumentu zostało gruntownie przebudowane w 1905 roku. W miejsce większości barokowych głosów wstawiono nowe, o romantycznym brzmieniu ( łącznie 35 głosów ), a trakturę mechaniczną zastąpiono pneumatyczną.

W czasie wojen światowych organy bardzo ucierpiały. Po II wojnie uzupełniono brakujące piszczałki, a w roku 1970, opiekujący się instrumentem jezuita, brat Waldemar Strzyżewski uruchomił nieczynne przez długie lata figury.

Bazylika Mniejsza

Papież Jan Paweł II dekretem z dnia 24 1utego 1983 r. nadał kościołowi w Świętej Lipce tytuł Bazyliki Mniejszej. Zazwyczaj taki tytuł jest przyznawany znaczniejszym kościołom: katedralnym, kolegiackim, zakonnym oraz sanktuariom maryjnym. Papież Jan Paweł II dekretem z dnia 24 lutego 1983 roku nadał kościołowi w Świętej Lipce tytuł bazyliki mniejszej, a uroczyste ogłoszenie tego dekretu odbyło się 29 maja 1983 roku, czyli w dniu Nawiedzenia NMP. W tym dniu przybyła do Swiętej Lipki pielgrzymka gwiaździsta, prowadzona przez trzech biskupów równocześnie z trzech miast: Reszla, Kętrzyna i Mrągowa. Ordynariusz warmiński, biskup Jan Obłąk, odczytał bullę papieską i poświęcił tablicę pamiątkową, wmurowaną przy wejściu do kościoła. W trzechsetną rocznicę konsekracji kościoła odbyło się w Świętej Lipce sympozjum naukowe poświęcone Feliksowi Nowowiejskiemu, a główna uroczystość jubileuszowa z udziałem Episkopatu Polski odbyła się 20 czerwca 1993 r.Od 1989 r. W okresie wakacyjnym, w piątki, w godzinach wieczornych odbywają się w Bazylice "Świętolipskie Wieczory Muzyczne".

Bibliografia

1.Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, Tom II Święta Warmia, praca zbiorowa pod red. ks. Bronisława Magdziarza, Olsztyn 1999.
2.http://pl.wikipedia.org/wiki/Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Świętej Lipce.
3.http://www.masuria.eu/zespol-klasztorny-w-swietej-lipce/
4.Tadeusz Pawlicki (TJ), Bądź pochwalona Świętolipska Matko, Święta Lipka, 1993. 5.Jerzy Paszenda (TJ), Święta Lipka, Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn, 1996.