Zofia Licharewa

(1883-1980) – naukowiec, kętrzyński muzealnik i działacz społeczny oraz oświatowy

Biografia

Urodzona 14 sierpnia 1883 r. w Tośnie (gubernia petersburska) z ojca generała majora Aleksego i Marii z Gruszeckich. W dzieciństwie miała dostęp do dworskich uroczystości, otrzymała staranne domowe wykształcenie i ukończyła szkołę dla dziewcząt dobrze urodzonych, uzyskując 22 sierpnia 1901 r. tytuł nauczycielki domowej. Przez krótki czas uczyła się w pensjonacie we Francji. W 1904 r., gdy umarł jej ojciec, Licharewa zaczęła brać aktywny udział w miejscowym ruchu emancypacji. 18 czerwca 1905 r. przyjęła katolicyzm (rodzice wychowali ją w wierze prawosławnej). W l. 1906-1907 studiowała na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie (po uprzednim uzyskaniu pisemnego pozwolenia od papieża) i ukończyła III i IV kurs filozofii. W Petersburgu uczęszczała na Wyższe Kursy Żeńskie, studiując na wydziale matematyczno-fizycznym, tam ukończyła kurs fizyki z mineralogią. Następnie pracowała w Komitecie Geologicznym w Petersburgu, zaś w l. 1910-1913 w gimnazjum Bernaskonii w Petersburgu. W 1913 r. została wysłana przez papieża z misją do Chin i tam do 1915 r. wykładała w Liceum Międzynarodowym w Szanghaju. Dzięki ukończeniu kursu w Zgromadzeniu Najświętszej Trójcy w Petersburgu od maja 1915 r. pracowała w Polskim Lazarecie jako „siostra miłosierdzia okresu wojny”. W l. 1916-1918 prowadziła prace naukowo-badawcze związane z ochroną zabytków. W 1920 r. wyjechała z wyprawą Aleksandra Fersmana za koło podbiegunowe. W l. 1923-1924 pracowała w Polskim Technikum Pedagogicznym w Leningradzie jako nauczycielka fizyki, zaś w l. 1925-1929 – w leningradzkim Komitecie Geologicznym oraz Komisji Badań Surowców przy Akademii Umiejętności. Od 1928 r. wykładała w Politechnice Rolniczej. W 1929 r. wyjechała do Polski, jednak już do 1932 r. pracowała jako asystent w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie. W tym okresie wydała wiele publikacji z zakresu kultury i sztuki rosyjskiej oraz słowiańskiej. W 1939 r. kierowała Instytutem Badań Historycznych w Krakowie – tam też zastała ją wojna. Po krótkim pobycie w Garbasu, mieszkała kolejno w: Krużganach pod Kętrzynem, w Wopławkach oraz ostatecznie w samym Kętrzynie (jedna z pierwszych mieszkanek miasta tuż po wojnie). Od 25 maja 1945 r. do 29 grudnia 1947 r. pracowała w miejscowym referacie kultury, gdzie m.in. zabezpieczała wartościowe przedmioty z przeszłości miasta – relikty kultury i sztuki Rastemborka. Od stycznia 1947 r. do 29 lutego 1964 r. była kustoszem muzeum w Kętrzynie. Działała też społecznie (szkolenia, prelekcje, udział w konferencjach). Była członkinią Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Spółdzielni Spożywców „Społem” oraz honorową członkinią Polskiego Towarzystwa Archeologii i Numizmatyki. 21 czerwca 1950 r. przyjęła w Warszawie z ramienia Wydziału Opieki nad Zabytkami Przeszłości mandat Społecznego Opiekuna nad murami obronnymi Kętrzyna. Zasługą Licharewej również było, iż 7 maja 1957 r. Zarząd Powiatowy ZNP oficjalnie uznał Muzeum w Kętrzynie (z działami historii i geografii) za ośrodek szerzenia kultury regionalnej.
Licharewa była poliglotką: znała polski, rosyjski, francuski, niemiecki, w pracy naukowej zaś posługiwała się językiem łacińskim i angielskim. Była autorką licznych prac naukowych, m.in. monografii nt. Kętrzyna i powiatu kętrzyńskiego. Zmarła w wieku 98 lat – w 1980 r. Została pochowana w obrządku prawosławnym na cmentarzu w Kętrzynie.

Nagrody i odznaczenia

• podziękowanie Ministra Kultury i Sztuki
• podziękowanie Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków za pracę społeczną w zakresie opieki nad zabytkami z okazji Dnia Ochrony Zabytków oraz za upowszechnianie kultury z okazji XV-lecia PRL
• dyplom uznania za działalność w polu opieki nad zabytkami
• 1956 – Srebrny Krzyż Zasługi (22 lipca)
• 1962 – Złoty Krzyż Zasługi (9 maja)
• 1963 – Złota Odznaka Zasłużonych dla Warmii i Mazur (20 września)
• 1965 – Złota Odznaka Opieki nad Zabytkami (3 października)
• 1966 – Odznaka Tysiąclecia PRL
• 1967 – Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury Rozwoju Ziem Zachodnich”
• 1971 – Odznaka „Zasłużony Działacz Ruchu Spółdzielczego”

Bibliografia

1. Rutkowska-Kupran, Maria: Ciekawe życie Zofii Licharewej : tworzyła historię miasta/ Maria Rutkowska-Kupran // „Agrokompleks”. - 1985, nr 12-13, s. 7 ; nr 14, s. 9.
2. Rutkowska-Kupran, Maria: Ciekawe życie Zofii Licharewej //W: Kętrzyn - oni tworzyli historię : życiorysy mieszkańców / [red. Lucyna Tokarczyk, Maria Rutkowska-Kupran. - Olsztyn : Wydawnictwo Studio „Antykwa” ; Kętrzyn : staraniem Towarzystwa Miłośników Kętrzyna, 2007. – S. 9-13.