Kronika Olsztyńska

Poemat autorstwa Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, napisany w 1950 r., w Leśniczówce Pranie nad Jeziorem Nidzkim.

Kontekst utworu

Latem 1950 r., tuż po bardzo krytycznym dla poety warszawskim Zjeździe Literatów Polskich, Gałczyński wyjechał do leśniczówki Pranie nad Jeziorem Nidzkim. Wcześniej zachorował też na szkarlatynę (prawdopodobnie był to wyjazd m.in. w ramach rekonwalescencji). Tam napisał uznane za najwybitniejsze – z ostatnich lat jego życia – utwory. Pierwszym z nich był poemat Kronika Olsztyńska.

Wydania

Pierwodruk: „Przekrój”, 1952, nr 403.

Budowa dzieła

Motto ze Snu nocy letniej W. Szekspira, słowa Tytanii: „I wieczne lato świeci w moim państwie...”. Poemat złożony z 21 nierównomiernie zbudowanych części.

Poemat złożony z 21 nierównomiernie zbudowanych części.

1. Wezwanie-prośba do odchodzącego lata. Motywy: ptaki i zmieniająca się roślinność. Antropomorfizacja lata.
2. Deszczowa noc nad jeziorem. Spokojny sen ludzi i zwierząt. Motywy: jezioro, noc, lampa naftowa, księżyc, psy, polowanie. Klimat oniryczny, bajkowy.
3. Sielankowy, dziarski opis słonecznego poranka. Motywy: słońce, woda, wiatr.
4. Nostalgiczny opis „borów olsztyńskich” i „olsztyńskich jarów”. Motywy: las, drzewa, dzień, noc, ptaki. Antropomorfizacja fauny i ciał niebieskich. Nawiązania do mitologii greckiej.
5. Ciekawa kompozycja złożona z litanijnych powtórzeń sfinalizowane wyznaniem miłości do świata.
6. Hymn na cześć jeziora wygłoszony ustami słońca. Motywy: słońce, jezioro, noc, gwiazdy. Animizacja zjawisk przyrody.
7. Opis nocy – jako przejazdu cygańskiego taboru. Motywy: noc, księżyc, taniec, wóz. Antropomorfizacja: zjawisk i zwierząt.
8. Miniatura poetycka: porównanie nocy do kobiety. Motywy: kobieta, noc. Kompozycja aforystyczna, bardzo nowoczesna.
9. Rozbudowany poetycki opis nocy miłosnej. Motywy: kobieta, noc, niebo, gwiazdy. Antropomorfizacja nocy, romantyczny nastrój.
10. Obraz-opis nocy. Możliwa również interpretacja odmienna – w nawiązaniu do mitologii greckiej opis księżyca-bogini. Motywy: noc, srebro, muzyka, jezioro.
11. Impresja pierwszoosobowa na temat spaceru przez mokradła. Motywy: las, wędrówka, słońce, mokradło, zieleń i błękit Animizacja zjawisk przyrody. Nawiązanie do mitologii rzymskiej.
12. Zwięzłe przemyślenia podczas wędrówki lasem. Motywy: las, wędrówka, muzyka. Duszny nastrój tajemnicy.
13. Poetycka wizja – transformacja – z elementami personifikacji przyrody. Motywy: łąka, zwierzęta, ptaki, las. Powrót do dzieciństwa.
14. Rozbudowany opis ciała kobiecego w wodzie. Motywy: kobieta, woda, księżyc, słońce. Nawiązania do mitologii greckiej, personifikacja księżyca.
15. Jednostrofowa zmetaforyzowana scenka rodzajowa – pisarz tworzy za pomocą piasku i światła księżyca. Motywy: jezioro, pies, piasek, księżyc, mężczyzna. Oniryzm i romantyzm.
16. Zanimizowany obraz deszczu. Motywy: deszcz, jabłka. Nastrój pogody i optymizmu.
17. Opis deszczu, jak na opisywany cykl – mało zmitologizowany, dość realistyczny. Motywy: deszcz, grom, drzewa. Prostota kontra eleganckie, mocne porównanie.
18. Stylizowany na ludowa opis deszczu, podobieństwo do piosenki dla dzieci. Motywy: deszcz, pole, piorun, las. Nietypowe dla opisywanego cyklu operowanie krótkimi, skonkretyzowanymi określeniami.
19. Zmitologizowany obraz wyprawy wędkarskiej. Motywy: woda, ryby, gwiazdy, lasy, ptaki. Nastrój entuzjazmu i uniesienia. Animizacja przyrody.
20. Wyznanie-marzenie podmiotu lirycznego, skierowane do kobiety. Zabieg-niespodzianka: zmiana obrazu lirycznego na rozbudowany opis przyrody. Motywy: kobieta, mężczyzna, jezioro, gwiazdy, drzewa, ryby, ptak, księżyc, noc.
21. Podmiot liryczny zbiorowy (nietypowe): obraz pełen optymizmu i wzniosłości – wieczór z przyjaciółmi przy ognisku. Motywy: słońce, wieczór, ogień, pieśń, gwiazdy, ojczyzna. Sfinalizowanie cyklu utworem o całkowicie odmiennej tonacji od wcześniej opisanych. Podobieństwo do piosenek harcerskich

Charakterystyka

Na wybór motta poematu prawdopodobnie wpłynął fakt, iż od grudnia 1949 r. Gałczyński pracował nad tłumaczeniem Snu nocy letniej W. Szekspira1. Jak wspominają znajomi poety, na kształt Kroniki... wpłynęła również poprawa kondycji fizycznej i psychicznej poety podczas pobytu w Praniu: „(...) Wrócił dopiero z Jezior Mazurskich. Jest opalony i szczęśliwy po napisaniu tylu nowych wierszy i poematów”2. W całości poematu dominuje motyw ucieczki od codzienności w przyrodniczą Arkadię. To szczególny rodzaj „mitu zwyczajnego”, w którym niezwykłość budowana jest na bazie codzienności, prostoty, „rzeczywistości takiej, jaka jest”. To wyjście poety z metafizyki do Niespodziewanej Ziemi Obiecanej. Całość charakteryzuje odrzucenie fantastyki na rzecz personifikacji świata natury, przede wszystkim ciał niebieskich. W tym wszystkim występuje tylko dwoje ludzi – para nienazwana: On (podmiot liryczny) oraz piękna, tajemnicza Ona. W niewielu fragmentach pojawia się odniesienie do (również nieokreślonej acz przyjacielskiej) zbiorowości. W ani jednym fragmencie wiersza nie występuje motyw śmierci, choroby, zła, zepsucia. Mazury w Kronice... zostały więc zmitologizowane oraz wyidealizowane: podmiot liryczny odnalazł w nich odbicie wszystkich poszukiwanych w życiu ideałów. Cechy charakterystyczne utworu: motywy mitologiczne (np. postacie bogów, typowe atrybuty), iluminacja tekstu porównaniami i aluzjami, erudycja. Specjalność: „relacja liryczna”. Nawiązania do poezji J. Kochanowskiego.

Bibliografia

1. Gałczyński, Konstanty Ildefons: Kronika olsztyńska // W: Wybór poezji / Konstanty Ildefons Gałczyński ; oprac. Marta Wyka. – Wrocław: „Ossolineum”, 1967. – S. 211-217.
2. Drawicz, Andrzej: Gałczyński na Mazurach/ Andrzej Drawicz. – Olsztyn : „Pojezierze”, 1971.
3. Drawicz, Andrzej: Konstanty Ildefons Gałczyński / Andrzej Drawicz. - Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1972.
4. Zawodziński, Karol Wiktor: Wśród poetów / Karol Wiktor Zawodziński ; oprac. Wanda Achremowiczowa ; wstęp Jerzego Kwiatkowskiego. – Kraków : Wydawnictwo Literackie, 1964.

Przypisy

Za T. Januszewskim, w: K. I. Gałczyński, Listy, Warszawa, 1969, s. 35. 2 Wspomnienia o K. I. Gałczyńskim, Warszawa, 1961, s. 10.