Zamek w Malborku
Zamek w Malborku (1274-1457) - jedna z największych gotyckich twierdz średniowiecznej Europy, leżąca w dawnych Prusach
Historia
Zamek wznoszono od 1274 i rozbudowywano od 1309 roku z przeznaczeniem na główna siedzibę władz państwa krzyżackiego do 1457 roku. Pierwotnie miał być jedynie siedzibą komturstwa Zakonu Krzyżackiego. W 1276 r. pojawia się w pismach wzmianka o pierwszym komturze - Dytryku von Regensteinie. Później zdecydowano o budowie osady od południowej strony zamku. Otrzymała ona nazwę "Marienburg" na cześć patronki Zakonu - Najświętszej Maryi Panny (Malbork to jej nazwa po spolszczeniu). W 1286 r. osadzie nadano prawa miejskie.
W 1309 r. Zakon Krzyżacki przeniósł swą główną siedzibę z Wenecji do Malborka. Malbork stał się stolicą Państwa Krzyżackiego (1309–1457). W konsekwencji miejscowy zamek uległ znaczącej rozbudowie. W 1410 r., po przegranej przez Zakon bitwie grunwaldzkiej, zamek oblegany był przez wojska polskie, lecz nie został zdobyty. Wielki mistrz Henryk von Plauen zdecydował się wówczas na budowę wzmacniającego wału ziemnego, na którym wzniesiono uzbrojony w działa mur obronny. Obwarowania stały się wkrótce przydatne, bowiem w 1454 roku wybuchła wojna trzydziestoletnia i wojska polskie kilkakrotnie lecz bezskutecznie oblegały zamek. W 1457 roku Kazimierz Jagiellończyk za olbrzymia sumę wykupił zamek od Krzyżaków.
Od 1466 r., po zwycięstwie w wojnie trzynastoletniej, Malbork znajdował się w granicach państwa polskiego, w prowincji Prusy Królewskie. Siedzibę w nim mieli wojewodowie malborscy. Zamek ustanowiono także rezydencją królów polskich (1457–1772) na ponad trzysta lat. Podczas wojen szwedzkich zamek został poważnie uszkodzony, a w 1772 r. utracony wraz z I rozbiorem Polski.
Pod pruskim zarządem został przekształcony w koszary, następnie w magazyny wojskowe. Część budynków przeznaczono na manufaktury bawełny i mieszkania dla robotników. Zniszczono przy tym wiele gotyckich elementów architektonicznych zamku.
W XIX w. wraz z rodzącą się wówczas romantycznym zainteresowaniem historią i pamiątkami przeszłości zatrzymano dewastację i rozbiórkę zamku. W 1817 r. rozpoczęto pierwszą odbudowę. Poddana została jednak krytyce z powodu braku gruntownych badań archeologicznych i architektonicznych i swobodnym nawiązywaniem w odbudowie do stylu gotyckiego. Dopiero w 1882 r. zadanie całościowej odbudowy zamku otrzymał wybitny architekt i konserwator Konrad Steinbrecht., który poświęcił Malborkowi 40 lat swojego życia. Prace nad odbudową ukończono tuż przed wybuchem II wojny światowej.
W 1945 r. zamek stał się bastionem wojsk niemieckich. Broniony przez wojska Wehrmachtu i SS został poważnie uszkodzony przez Armię Czerwoną. Dopiero pod koniec lat pięćdziesiątych powołano Społeczny Komitet Odbudowy Zamku. Szóstego grudnia 1997 r. Zespół Zamkowy w Malborku wpisano na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO. W 2007 r. w plebiscycie „Rzeczpospolitej” został uznany za jeden siedmiu cudów Polski.
Zespół zamkowy - architektura i wnętrza
Zespół zamkowy tworzą: Zamek Wysoki (klasztor), Zamek Średni (siedziba Wielkiego Mistrza Krzyżackiego) oraz Zamek Niski o funkcjach gospodarczych. Oprócz własnych systemów obrony całość chroniły wielkie fortyfikacje. Warownię postawiono w pobliżu rzeki Nogat i rozległych bagien , warunki naturalne utrudniały wrogom przemarsz wojsk.
Zamek Wysoki
Nazywany tak od XVI w. Budowany był od 1274 - do ok. 1300 r. Ze względu na przeznaczenie (klasztor) poddany był określonym regułom - modelowi zamku konwentualnego. Plan zamku to prostokąt o wym. 51,6 m x 60,7 m. Budowano go w następującej kolejności: mury zewnętrzne, skrzydło północne, skrzydło zachodnie, skrzydło południowe. Wieżę zamkową umieszczono w narożu północno-wschodnim. Wieżą sanitarną i ostatniej obrony było tzw. gdanisko – wieża połączona z zamkiem - wysunięta poza obszar bryły zamkowej na południowy-zachód. W przeciwległym w stosunku do gdaniska w narożniku postawiono wieżę zwaną Kleszą. Po rozbudowie zamku straciła ona na swym pierwotnym znaczeniu obronnym. Wzniesiono również wieżyczki w celach obronnych i obserwacyjnych. Niezbędnymi elementami były również krużganki wsparte kolumnami, międzymurze i fosa (wodę pobierano z jeziora Dąbrówka, a nie z rzeki Nogat). Z czasem powiększono Kapitularz- miejsce zebrań i posiedzeń zakonników. W latach 1335-1344 zbudowano część sakralną: na parterze Kaplicę św. Anny z nekropolią Wielkich Mistrzów, a na piętrze Kościół Najświetszej Marii Panny.
Zamek Średni
Został wzniesiony w związku z nową rolą Malborka jako stolicy Państwa Krzyżackiego. Nowa budowla pełniła funkcje reprezentacyjne i administracyjne. Wzniesiono przy niej Pałac Wielkich Mistrzów - pełniący rolę urzędową i reprezentacyjną oraz Wielki Refektarz -przestronną bogato zdobioną salę biesiadną, ogrzewaną gorącym powietrzem.
Zamek Niski
Stanowił zaplecze gospodarcze potężnego zespołu zamkowego. Mieściły się w nim magazyny, spichrze, warsztaty, kuchnie, ludwisarnia, prochownia, stajnia, pomieszczenia dla służby i zbrojownia. Każdy z zamków zabezpieczały mury obronne, fosy, mosty zwodzone i baszty.
Multimedia
Bibliografia
1.M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Zamki Państwa Krzyżackiego w dawnych Prusach, Wydanie I, Olsztyn 2006.
2.M. Haftka, Zamki krzyżackie w Polsce, 1999
3.http://www.dr-architektura.pl/zamek-w-malborku.html
