Polichromia w Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego w Chwalęcinie

To główna ozdoba Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego w Chwalęcinie.

Rys historyczny

Polichromia w Sanktuarium Podwyższenia Krzyża Świętego w Chwalęcinie w Chwalęcinie jest jedynym zachowanym dziełem Jana Lossaua. Powstała w latach 1748-1749 z inicjatywy Kapituły Warmińskiej i stanowi jeden z głównych elementów wyposażenia wnętrza tej świątyni.

Charakterystyka

Malarskie dzieło Lossaua (i jego pomocników - można wyróżnić jeszcze minimum jeden „pędzel” po analizie stylistycznej) składa się z kilku cykli. Wykonana została metodą tempery na desce.

Główną opowieść malarską stanowi Legenda Krzyża Świętego wzbogacona o legendarne opowieści z dziejów relikwii Krzyża Świętego. Drugi cykl stanowią postacie świętych i teologów tzw. „nauczycieli wiary” wraz z cytatami z ich dzieł odnoszącymi się do istoty Krzyża. Trzeci cykl stanowią przedstawienia odnoszące się do Starego i Nowego Testamentu oraz dzieł teologicznych. Dodatkowo na emporach kościoła znajdują się freski odnoszące się do ostatnich słów Jezusa (strona południowa) i cudów po śmierci Chrystusa (strona północna). Na emporach umieszczone są też sceny odnoszące się cudownych uzdrowień jakie miały miejsce w Chwalęcinie za sprawą „czarnego krucyfiksu”. Pierwotnie zdobione freskami były też filary i pilastry, obecnie zakryte marmoryzacją z XIX wieku.

Układ

Główny cykl Legendy Krzyża Świętego składa się z 14 scen. Ich ułożenie wynika z ich hierarchii ważności, a nie układu chronologicznego. Sposób ich odczytywania jest następujący. Od sceny wstępnej nad ołtarzem głównym przez środek kościoła w kierunku wschodnim, następnie sceny między ołtarzami z pierwszeństwem strony północnej, dalej sceny w środku kościoła i w części wschodniej trzy sceny od północy ku południu (jedna scena jest zasłonięta przez prospekt organowy). Dalej następują sceny w nawach bocznych najpierw północnej, a później południowej.

Pierwsza scena nad ołtarzem głównym ukazuje Krzyż Święty jako symbol zbawienia, została ona jak i sześć kolejnych oparta na fragmentach z Brewiarza Rzymskiego w jego brzmieniu z XVIII wieku. Na osi od sceny wstępnej znajdują się dwie najważniejsze sceny w całej polichromii: Odnalezienie Krzyża Świętego przez świętą Helenę oraz Podwyższenie Krzyża Świętego. Około roku 325 na polecenie świętej Heleny rozpoczęto w Jerozolimie poszukiwania narzędzi męki Chrystusa. W obecności cesarzowej (św. Helena była matką cesarza Konstantyna), biskupa Jerozolimy Makarego oraz innych dostojników odkryto cysternę w której znaleziono narzędzia męki Pańskiej. Scena Podwyższenia Krzyża stanowiąca najważniejszą część polichromii ukazuje moment oddania czci Krzyżowi przez władzę duchową - reprezentowaną przez biskupa Makarego, świecką - poprzez ukazanie cesarza (Konstantyna ?) i świętą Helenę. Towarzyszące im osoby symbolizują pozostałe stany i ludy. Zanim jednak mogło nastąpić podwyższenie należało rozwiązać problem autentyczności znalezionej relikwii. W cysternie znaleziono bowiem trzy krzyże, oprócz chrystusowego były tez dobrego i złego łotra. Rozwiązanie tego problemu jest widoczne w kolejnej scenie umieszczonej na północ od ołtarza głównego między filarem a pilastrem. Do biskupa Makarego przyniesiono chorą kobietę. Biskup po kolei przykładał do niej krzyże. Dwa pierwsze nie przyniosły żadnego efektu, dopiero trzeci krzyż sprawił że kobieta odzyskała zdrowie. w ten sposób wskazano krzyż na którym umarł Jezus. Symetrycznie do tej sceny, po stronie południowej od ołtarza znajduje się scena w której biskup Makary wskrzesza za pomocą krzyża młodzieńca. Scena ta odróżnia się od pozostałych stylistycznie i kolorystycznie bowiem została namalowana na nowo ok. 1899 przez Justiusa Bronkowskiego z Elbląga. Dwie kolejne sceny znajdują się w połowie kościoła i dotyczą fragmentu historii określanej w teologii krzyża jako Odzyskanie Krzyża. Trzysta lat po Odnalezieniu Jerozolima została zajęta przez Persów, a relikwie Krzyża Świętego zostały przez nich zrabowane. Po długiej i wyczerpującej walce cesarz bizantyjski Herakliusz pokonał wroga i odzyskał zagrabione przedmioty. Odzyskane relikwie postanowiono w uroczystej procesji wnieść do Jerozolimy. Kiedy władca miał wkroczyć do miasta przez Bramę Kalwaryjską to według legendy drogę miał mu zagrodzić anioł i powiedzieć że nie może podążać jako cesarz z Krzyżem droga którą podążał Chrystus. W Chwalęcinie w scenie znajdującej się w środkowej części kościoła po stronie północnej w przestrzeni między filarami. W przedstawieniu w Chwalęcinie zastąpiono anioła biskupem. Po uniemożliwieniu wejścia do Jerozolimy Herakliusz odrzucił zdobiące go szaty cesarskie uznał siebie za człowieka grzesznego przebrał się w strój pokutny i dopiero wtedy mógł wnieść krzyż na Golgotę. Metamorfoza cesarza została ukazana w scenie umieszczonej w analogiczny sposób po stronie południowej.

Zobacz

• Informacje na temat Sanktuarium [1]