Jan Maria Gisges

(1914-1983) – poeta, prozaik, dramatopisarz. Pełna forma nazwiska: Gisges-Gawroński, krypt.: J.M.G.

Biografia

Urodził się 15 stycznia 1914 r. w Nisku nad Sanem. Studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim (1934-1939). W czasie wojny pracował jako robotnik, brał czynny udział w walce z okupantem. Więziony w hitlerowskich obozach koncentracyjnych: Birkenau, Buchenwald, Ohrdruf, Flossenbűrg. Po wojnie wrócił do kraju. W 1945 r. zamieszkał w Kielcach, pracował w Wydziale Kultury Urzędu Wojewódzkiego. W 1949 r. przeniesiony do Warszawy na stanowisko Naczelnika Wydziału Literatury Ministerstwa Kultury i Sztuki. W latach 1957-1960 należał do zespołu redakcyjnego tygodnika „Orka”. Zmarł 17 grudnia 1983 r. w Warszawie.

Działalność

Od 1945 r. należał do Stronnictwa Ludowego i Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. W 1946 r. organizował życie kulturalne i literackie w Kielcach. Był współzałożycielem Kieleckiego Klubu Literackiego. Redaktor naczelny pisma „Cychry”. Należał do Związku Zawodowego Literatów Polskich, od 1949 r. Związku Literatów Polskich. Był sekretarzem prezydium Zarządu Głównego ZLP (1951-1974), wiceprezesem Zarządu Głównego ZLP (od 1983 r.). Członek rady redakcyjnej Ludowej Spółdzielni Wydawniczej. Działał w Łomżyńskim Towarzystwie Naukowym im. Wagów. Należał do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W związku z działalnością społeczną i polityczną wyjeżdżał za granicę do: Moskwy, Mongolii, Jugosławii, Czechosłowacji, Słowacji, Bułgarii, Uzbekistanu, Kazachstanu.

Twórczość

Pierwsze utwory publikował w gimnazjalnym pisemku szkolnym. W 1940 r. opublikował kilka opowiadań w „Gońcu Krakowskim”. Po wojnie publikował wiersze, opowiadania, artykuły i recenzje literackie w pismach: „Wieś”, „Twórczość”, „Żołnierz Polski”, „Życie Literackie”, „Nowa Kultura”, „Tygodnik Kulturalny”, „Nadodrze”, „Poezja”, „Profile”, „Fakty”, „Literatura”, „Dziennik Ludowy”. Jego twórczość była tłumaczona na język bułgarski i serbo-chorwacki. Autor utworu dramatycznego Prometeusz, wystawionego w Teatrze w Bielsku-Białej (1971) oraz Antologii współczesnej liryki świętokrzyskiej (Kielce, 1947). Gisges często bywał na Warmii i Mazur, wiele wierszy poświęcił miejscom i ludziom. Między innymi jest autorem wierszy: Nad grobem Michała Kajki, Krótka rzecz o Michale Lengowskim. W 1984 Wydawnictwo "Pojezierze" opublikowało tomik poetycki Wieczory nad jeziorami w serii Warmia i Mazury w poezji i grafice z ilustracjami Bożeny Jankowskiej. Autor książek:

• Więzień i chłop. Poezje. (Kielce, 1946)
• Opowieści krajobrazu. Poemat partyzancki. (Kielce, 1948)
• Spór o zbiór. Komedia w 3 aktach. (Kielce, 1949)
• Pierwsza miłość. [Wiersze]. (Warszawa, 1951)
• Zielone gałęzie. Obraz historyczny. (Warszawa, 1953)
• Idącym naprzód. [Wiersze]. (Warszawa, 1954)
• Najbliższa sercu. [Wiersze]. (Warszawa, 1955)
• Pora dojrzewania. [Wiersze]. (Warszawa, 1956)
• Modrzewie. [Wiersze]. (Warszawa, 1959)
• Jezioro ślad wygładza. [Utwór dramatyczny]. (Poznań, 1960)
• Kamienni ludzie. [Dramat w 2 aktach]. (Warszawa, 1961)
• Osaczeni. [Powieść]. (Warszawa, 1962)
• Rzeczy najmniejsze. [Wiersze]. (Warszawa, 1963)
• Brudne śniegi. [Opowiadania]. (Warszawa, 1964)
• Osty. [Powieść]. (Warszawa, 1966)
• Dzień spokojnego słońca. [Wiersze]. (Łódź, 1967)
• Pamięć serca. [Powieść]. (Warszawa, 1968)
• Spadek. [Powieść]. (Warszawa, 1968, 1973)
• Przeczuwanie. [Wiersze]. (Warszawa, 1970)
• Śmiech czyli Kronika zacna i nieoszacowana uczynków wielce poczciwego ćwika statecznego. [Powieść]. (Warszawa, 1970, 1971, 1974)
• Wyklęty. [Powieść]. (Warszawa, 1970, 1973)
• Lamus. Wybór pism publicystycznych, wspomnień i esejów. (Łódź, 1971)
• Borelowski. [Powieść]. (Warszawa, 1972)
• Pieśni o Zamku Królewskim. (Warszawa, 1972)
• Przebij cień. [Powieść]. (Warszawa, 1974)
• Czerwony pułkownik. 1829-1863. Rzecz o Marcinie Borelowskim „Lelewelu” . (Warszawa, 1975)
• Samotność w bieli śniegów. [Powieść]. (Warszawa, 1975)
• Złote godziny. Opowiadania. (Warszawa, 1976)
• Czas słyszany po latach.[Powieść]. (Warszawa, 1977)
• Lasowiacy. Wyd. 2. (Warszawa, 1978) (Wydanie łącznie: Śmiech, Przebij cień, Samotność w bieli śniegów)
• Marmury i dmuchawce. [Wiersze]. (Warszawa, 1978)
• Wywoływanie duchów. [Dziennik 15 V-21 XII 1982]. (Warszawa, 1985)
• Portret pięknej sekretarki. [Powieść]. (Warszawa, 1985)
• Ptaki, ptaki… [Powieść]. (Warszawa, 1981)
• Moje prywatne miniatury. [Felietony literackie]. (Warszawa, 1982)
• A po człowieku dzwoni dzwon. [O J. Iwaszkiewiczu]. (Rzeszów, 1985)
• Drzazgi. Wybór wierszy z lat 1943-1978. (Warszawa, 1984)
• Wieczory nad jeziorami . [Wybór wiersz]. (Olsztyn, 1984)

Nagrody i odznaczenia

• 1956 – Złoty Krzyż Zasługi
• 1963 – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1966 – Order Sztandaru Pracy II klasy
• 1971 – Nagroda literacka CRZZ za powieść Śmiech
• 1973 – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• 1976 – Nagroda literacka im. J. Przybosia za całokształt pracy literackiej
• 1982 – Order Sztandaru Pracy I klasy

Bibliografia

1. E.G.: Gisges Jan Maria 1914-1983 / E.G. // W : Współcześni polscy pisarze i badacze literatury : słownik biobibliograficzny. T. 3, G-J / oprac. zespół pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. – Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1994. – S. 50-52.
2. Rojek Józef Jacek: Literaci & literatura Warmii i Mazur : przewodnik eseistyczny / Józef Jacek Rojek. – Olsztyn : Fundacja Środowisk Twórczych, 2008. – S. 296-297.