Michał Lengowski

Pomnik M. Lengowskiego w Olsztynie.
Fot. R. Sternik
Źródło: Ze zbiorów WBP w Olsztynie

(1873-1967) - etnograf, działacz społeczny, poeta

Biografia

Urodzony 27 września 1873 r. w Starej Kaletce (pow. olsztyński) w rodzinie chłopskiej – z Jakuba Lengowskiego i Katarzyny z domu Berent. W l. 1881-1887 uczył się w niemieckiej szkole ludowej, a umiejętność czytania i pisania w języku polskim uzyskał dzięki domowej edukacji oraz samokształceniu. Od 1891 r. pracował jako górnik w Westfalii (Niemcy). Tam był członkiem polskich stowarzyszeń – Towarzystwa Ludowego, Związku Polaków w Niemczech oraz Centralnego Komitetu Polskiego w Westfalii - i aktywnie włączał się w ich prapolską działalność. W Bochum założył Zjednoczenie Zawodowe Polskie, za co w 1903 r. został z kopalni oficjalnie wydalony. Wtenczas podjął się rozwożenia węgla okolicznym mieszkańcom i zajął prowadzeniem sklepu z piwem. W 1908 r. powrócił na Warmię i po nabyciu za skromne oszczędności gospodarstwa rolnego, zamieszkał w Zielonowie koło Gryźlin. Podczas pierwszej wojny światowej został członkiem Polskiej Rady Ludowej w Olsztynie i jako jej przedstawiciel w 1918 r. został oddelegowany na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu. W czasie plebiscytu piastował funkcję komisarza plebiscytowego na okręg Klewki-Klebark-Bartąg. Po przegranej z innymi działaczami założył Związek Polaków w Prusach Wschodnich. Podczas II wojny światowej został przez Niemców wysiedlony i wyjechał się z wraz z rodziną na Pomorze. Wiosną 1945 r. powrócił na Warmię i zamieszkał w Olsztynie. Podjął działalność w Polskim Komitecie Narodowościowym oraz w Instytucie Mazurskim. Od 1950 r. został stałym współpracownikiem Państwowego Instytutu Sztuki, dla którego zbierał bajki, opowieści, legendy, przysłowia i pieśni ludowe Warmii. W 1952 r. został członkiem, a w 1955 r. został prezesem (później ze względu na stan zdrowia – honorowym) Olsztyńskiego Oddziału Związku Literatów Polskich. Zmarł 02 lutego 1967 r.

Twórczość

Początki jego poetyckiej twórczości sięgają pobytu w Westfalii – utwory drukował tam w pismach polonijnych. Można je określić jako w większości przepojone humorem ludowym, wręcz satyryczne. Ich tematykę stanowiły najczęściej warmińskie obyczaje oraz problem germanizacji, cechowało umiłowanie regionalnej tradycji (wiersz„Diabeł we lnie”), chrześcijańskie pojmowanie świata i patriotyzm (wiersz Przypomnienie). Jego utwory publikowano w czasopismach oraz antologiach (m.in. baśnie i legendy regionalne – w Kiermaszu bajek oraz Nowym kiermaszu bajek). Pisywał również artykuły, współredagował „Słowo na Warmii i Mazurach”.

Wydania

• Śladami pieśni (Olsztyn, 1965)
• Na Warmii i w Westfalii : wspomnienia (Warszawa, 1972)
• Mój życiorys : wybór wierszy (Olsztyn, 1974)
• [Wiersze] (Oj, powstały piosenki ludu, Nadzieja, Na cześć Kajki po połączeniu Warmii i Mazur z Polską, Miast kądziel całować mnie pocałowała, Połączenie z ojczyzną, Strachy // W: Antologia poezji ludowej 1830-1980 / oprac. Jan Szczawiej (Warszawa, 1985)

Nagrody i odznaczenia

• Rada Państwa przyznała mu dwukrotnie Złoty Krzyż Zasługi za „Zasługi w walce o polskość Warmii”
• 1953 r. - Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1958 r. - Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• 1986 r. - Medal Rodła działaczom Warmii i Mazur (pośmiertnie)
  

W Olsztynie postawiono Lengowskiemu pomnik na placu Jedności Słowiańskiej.

Recepcja

Postać pisarza oraz jego twórczość stały się inspiracją do powstania wielu późniejszych utworów

Bibliografia

1. Barański, Marek: Emel spod lasu / Marek Barański // „Warmia i Mazury”. – 1986, nr 23, s. 8-9.
2. Chłosta, Jan: Więksi i najwięksi: twórcy kultury niemieckiej z Prus Wschodnich / Jan Chłosta. - Olsztyn: Książnica Polska, 1999. - S. 51-54.
3. Dudzińska, Z.: Z nestorem pisarzy olsztyńskich / Z. Dudzińska // „Głos Olsztyński”. - 1956, nr 30, s. 4.
4. Lengowski Michał // W: Grzegorczyk, Piotr: Twórcy i badacze kultury zmarli w latach 1956-1967 / Piotr Grzegorczyk ; wstępem opatrzył Andrzej Biernacki ; [Instytut Kultury]. - Warszawa: Instytut Książki, 1986. - S. 394-395.