Zamek w Elblągu
Zamek w Elblągu (ok. 1240 r. - ok. 1350 r.) - zamek krzyżacki komturski, zniszczony w 1454 r. i nieodbudowany
Spis treści
Historia
Budowę zamku w Elblągu rozpoczęto w 1240 roku na miejscu ufortyfikowanego obozu krzyżackiego. Umiejscowiono go na wschodnim brzegu rzeki Elbląg (Ilfing) nieopodal dopływu - rzeki Kumiela. Po północno-wschodniej stronie zamku rozwinęła się osada, która z rąk Wielkiego Mistrza Zakonu Henryka von Hoheniohe otrzymała w 1246 r. prawa miejskie - dokument lokacyjny oparty na prawie lubeckim. Powołano w niej komturstwo. Elbląg wraz z zamkiem miał duże znaczenie gospodarczo-militarne ze względu na swoje położenie (drogi morskie do Inflant i krajów niemieckich oraz dogodny punkt wypadowy na terytorium wrogich Prusów). Już w 1242 r. odparł najazdy pruskie i wojsk księcia gdańskiego Świętopełka.
W latach 1248-1260 kontynuowano prace nad budową zamku, wówczas do jego budowy używano już cegły. Prace przerwane zostały przez drugie powstanie pruskie. Nowo wzniesione mury pozwoliły atak pruski przetrzymać. W 1251 r. powołano w Elblągu siedzibę mistrza krajowego Zakonu, zamek stał się zaś miejscem spotkań kapituły pruskiej. jednak, Zamek był uznawany w państwie krzyżackim za drugi po malborskim pod kątem zarówno walorów militarnych, jak i estetycznych. Rolę tę sprawował do 1309 r.
Budowa zamku trwała długi czas – prawie do połowy XIV wieku. Coraz większe znaczenie warowni powodowało, że w obrębie zamku i na podzamczach przeprowadzano liczne przekształcania i rozbudowy. Od 1312 r. w Zamku Elbląskim zaczął rezydować wielki szpitalnik Zakonu, pełniący też funkcję komtura elbląskiego.
Elbląg odegrał znaczącą rolę w konflikcie miast pruskich z Zakonem. W 1440 r. , na zjeździe stanów pruskich w Elblągu utworzono Związek Pruski. Z powodu obciążeń podatkowych i ograniczeń praw mieszczanie elbląscy zdecydowali się na powstanie zbrojnie i w 1454 r. uderzyli na zamek zdobywając go. Aby trwale osłabić potęgę Zakonu przystąpiono do zburzenia zamku. Na mocy II pokoju toruńskiego Elbląg znalazł się w granicach państwa polskiego w prowincji Prusy Królewskie. W 1554 r. rozebrano ostatecznie ruiny zamku. Przetrwał tylko budynek dawnej słodowni. Jedyny zachowany wizerunek zamku elbląskiego datuje się na 100 lat później.
Po pożarze w 1945 r. zamek został odbudowywany w latach 1979-1986 i przeznaczony na cele muzealne. Nigdy nie dokonano gruntownych i kompleksowych badań archeologicznych, które mogłyby ustalić szczegółowy wygląd zamku umożliwiający jego rekonstrukcję.
Architektura
Częściowe badania archeologiczne i architektoniczne pozwoliły na odtworzenie podstawowych elementów składowych zamku - cztery skrzydła zamku właściwego oraz trzy przedzamcza (w tym jedno mniejsze zachodnie, gdzie znalazł się wjazd na zamek główny). Zamek zbudowano na planie prostokąta wzdłuż wschodniego brzegu rzeki Elbląg.
Na muzealnym dziedzińcu pozostała do dziś pojedyncza kolumna o nieznanym przeznaczeniu. Charakter gospodarczy przedzamcza północnego podkreślały znajdujący się w nim: browar, piekarnia, słodownia i spichlerze. W południowym skrzydle znajdował się szpital (infirmeria) i miejsca pracy rzemieślników, np. kowali, szewców czy bednarzy.
Wnętrza
W zamku właściwym znajdowały się: skarbiec, zbrojownia, kapitularz, refektarz, pomieszczenia mieszkalne dostojników Zakonu oraz dormitoria. W kaplicy zamkowej przechowywano relikwie św. Krzyża. Podarował je cesarz niemiecki Fryderyk II Wielkiemu Mistrzowi Hermanowi von Salza. Przypuszcza się, że w zamku mogła być zainstalowana mennica zakonna.
Bibliografia
1.M. Jackiewicz-Garniec, M. Garniec, Zamki Państwa Krzyżackiego w dawnych Prusach, Wydanie I, Olsztyn 2006.
2.http://www.rotmanka.com/zamki/index.php?option=com_content&task=view&id=170&Itemid=31
3.http://www.muzeum.elblag.pl/index1.php?id=1&idp=4
4.Stanisław Gierszewski(red.), Historia Elbląga Tom I, Marpress, Gdańsk 1993.
