Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Olsztynku
Spis treści
Siedziba
- Skansen
11-015 Olsztynek Ul. Sportowa 21
- Salon Wystawowy i „Dom Mrongowiusza”
11-015 Olsztynek Ul. Zamkowa 1
Historia
Pierwsze zbiory skansenu gromadzono na początku XX wieku w Królewcu z inicjatywy Prowincjonalnego Konserwatora Zabytków. Królewiecki Park Etnograficzny działał w latach 1913-1938. W latach 1938-1940 przeniesiono zbiory do Olsztynka. Na skutek działań wojennych wiele obiektów zostało zniszczonych. Po wojnie opiekę nad zbiorami muzealnymi sprawował Wojewódzki Konserwator Zabytków w Olsztynie a opieką merytoryczną otaczało Muzeum Mazurskie w Olsztynie. Ponieważ powiększała się liczba obiektów skansenu, 1 stycznia 1962 r. powołano Park Etnograficzny w Olsztynku jako placówkę muzealną, oddział Muzeum Mazurskiego w Olsztynie. Wyposażono niektóre wnętrza obiektów muzealnych w sprzęty z terenu Warmii, Mazur i Powiśla oraz udostępniono zwiedzającym. Z dniem 1 stycznia 1969 r. przekształcono dotychczasowy Oddział Muzeum Mazurskiego w Olsztynie w samodzielną placówkę, Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny podległą bezpośrednio Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie. Muzeum posiadało działy: architektury ludowej, kultury materialnej, sztuki ludowej i folkloru, przyrodniczy i oświatowy, bibliotekę, archiwum oraz pracownię konserwatorsko-budowlaną. 5 marca 1970 r. włączono do muzeum, jako jego oddział, Muzeum Bitwy Grunwaldzkiej w Stębarku (do 1975). W 1985 r. w skład Skansenu włączono dwa obiekty staromiejskie Olsztynka, tzw. „Dom Mrongowiusza” oraz Salon Wystawowy, mieszczący się w odbudowanym na cele muzealne dawnym kościele parafialnym. W 2008 r. Muzeum zostało wpisane do Państwowego Rejestru Zabytków, a w 2009 r. Muzeum zostało odznaczone Nagrodą im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”. W 2011 r. Muzeum zostało laureatem konkursu na najciekawsze wydarzenie folklorystyczne w Polsce w 2010 r. "Ludowe Oskary 2010".
Zbiory
Obecnie Muzeum zajmuje obszar ponad 100 hektarów, na którym zgromadzono około 60 obiektów budownictwa ludowego i małej architektury (w tym 12 ze zbiorów Królewieckich). Muzeum dysponuje zabytkami z terenu Warmii, Mazur, Powiśla, Barcji, Natangii, Sambi i Małej Litwy. Są to obiekty mieszkalne, gospodarcze, przemysłowe, usługowe, sakralne o zróżnicowanej konstrukcji i formach architektonicznych:
- Brama wjazdowa, Borki, XIX w., kopia, Mazury
- Karczma, Skandawa, druga połowa XVIII w., kopia, Barcja
- Altana parkowa, Judyty, początek XX w., kopia, Natangia
- Młyn wodny, Kaborno, druga połowa XVIII w., Warmia
- Gniotownik nasion oleistych, Nowy Młyn, pierwsza połowa XX w., Warmia
- Dom kamienny, Łutynowo, pierwsza połowa XIX w., Mazury
- Szkoła wiejska, Pawłowo, XIX w., Mazury
- Bróg z dachem czterospadowym
- Kościół, Rychnowo, 1712-1714, kopia, Mazury
- Wieża dzwonnicza, Mańki, 1685 r., kopia, Mazury
- Mur kamienny otaczający teren przykościelny, początek XX w.
- Drewniany krzyż przydrożny z narzędziami męki Pańskiej, Warmia
- Pompa studzienna, Jemiołowo, pierwsza połowa XX w., Mazury
- Brama wjazdowa, Sędrowo, XIX w., kopia, Mazury
- Chałupa, Zielonka Pasłęcka, 1819 r. Powiśle
- Olejarnia, Kronin, XIX-XX w., Powiśle
- Chałupa, Bartężek, pierwsza połowa XIX w., kopia, Powiśle
- Dzwonnica, Kot, początek XX w.,Mazury
- Zajazd, Maszewo, XVIII w., kopia, Mazury
- Chałupa, Burdajny, pierwsza połowa XIX w., Powiśle
- Budynek gospodarczy, Kwietniewo, XIX w., Powiśle
- Wiatrak paltrak, Schenfliess, XVIII/XIX w., kopia, Sambia
- Wiatrak paltrak, Ruska Wieś, druga połowa XIX w., Mazury
- Wiatrak koźlak, Wodziany, 1773 r., Powiśle
- Chałupa, Chojnik, połowa XIX w., Powiśle
- Chałupa, Gązwa, XVIII/XIX w., Mazury
- Stodoła, Jerutki, druga połowa XIX w., Mazury
- Budynek gospodarczy, Jerutki, XIX w., Mazury
- Kurnik z gołębnikiem, Jerutki, druga połowa XIX w., Mazury
- Piwnica kamienna, Jerutki, XIX w., Mazury
- Gołębnik, XX w.
- Chałupa, Turnica, XIX w., kopia, Mazury
- Piwnica, Pacółtowo, XIX/XX w., kopia, Mazury
- Lamus, Drogosze, druga połowa XVIII w., kopia, Barcja
- Spichlerz dworski wzorowany na spichlerzu ze Skandawy z drugiej połowy XVIII w., Barcja
- Stodoła dworska, Skandawa, XIX w., kopia, Barcja
- Stajnia dworska, Prosna, druga połowa XVIII w., Barcja
- Kapliczka przydrożna, Giedajty, XIX w., kopia, Warmia
- Remiza strażacka, Giedajty, 1902 r., Warmia
- Kuźnia, Bielica, pierwsza połowa XIX w., Powiśle
- Krzyż przydrożny, Rzeck, XVIII w., Warmia
- Chałupa I, Kaborno, XVIII/XIX w., Warmia
- Chałupa II, Kaborno, XIX w., Warmia
- Spichlerz, Purdka, druga połowa XIX w., Warmia
- Stodoła, Marcinkowo, XIX w., Warmia
- Budynek gospodarczy, Purdka, XIX w., Warmia
- Dzwonniczka słupowa, Kaplityny, druga połowa XIX w., kopia, Warmia
- Chałupa, Nowe Kawkowo, XIX w., Warmia
- Wozownia z garncarnią, Tomaszkowo, XIX w., Warmia
- Obórka, Kaborno, XIX w., Warmia
- Stodoła, Stępiny, druga połowa XIX w., Warmia
- Żuraw studzienny, XIX w.
- Kurhanowy grób skrzynkowy, wczesna epoka żelaza, Sambia
- Wiatrak holenderski, Dobrocin, druga połowa XIX w., Powiśle
- Ambona myśliwska, XX w.
- Bróg z dachem dwuspadowym, XX w.
- Suszarnia z zagrody, Pempen, pierwsza połowa XIX w., kopia, Mała Litwa
- Wędzarnia rybacka, Gilge, XIX w., kopia, Mała Litwa
- Budynek gospodarczy rybaka, Gilge, XIX w., kopia, Mała Litwa
- Chałupa, Pempen, XVIII/XIX w., Mała Litwa
- Klec, Lankuppen, XVIII w., kopia, Mała Litwa
- Chałupa dębowa, Nowa Różanka, pierwsza połowa XIX w., Barcja
- Osada pruska Amalag, kopia
Działalność wystawiennicza
Muzeum posiada ponad 10 tysięcy muzealiów ruchomych, są to autentyczne sprzęty i domowe warsztaty, prezentowane na wystawach stałych. Organizowane są wystawy czasowe, m.in.
- Gorzelnie w krajobrazie kulturowym Mazur Zachodnich
- Chałupy podcieniowe, znikające piękno architektury
Galeria Twórczości Ludowej
Na terenie Parku funkcjonuje Galeria Twórczości Ludowej. Wystawiane są tam prace z wielu dziedzin sztuki i rękodzieła ludowego.
Salon Wystawowy
W Salonie Wystawowym organizowane są wystawy, m.in.:
- Środowisko przyrodnicze Warmii i Mazur
- Plastyka na Warmii i Mazurach w II połowie XX wieku
- Współczesna twórczość ludowa na Warmii i Mazurach
- Olsztynek dawniej – Olsztynek dziś
- Artyzm, tradycja, i urok tkanin Barbary Hulanickiej
- Akwarela chińska
- Rzeźba współczesna
- Wieś w sztuce
- Portret dawny
- Sztuka ludowa Warmii i Mazur – wczoraj i dziś
- Miniatury pomników – chwała oręża polskiego
- W niewoli Wermachtu
- Sztandary żołnierskiej chwały
- Sztuka za drutami kolczastymi
- Technika dawnej wsi
- Dawny wiejski sprzęt gospodarstwa domowego
- Wiejski transport i komunikacja
- Polskie garncarstwo ludowe
- Współczesna twórczość ludowa
- Sztuka Afganistanu, Kazachstanu i Mongolii
Dom Mrongowiusza
W Domu Mrongowiusza zorganizowane są wystawy stałe:
- Pamięci jeńców wojennych - Stalag IB Hohenstein
- Wystawa biograficzna K.C. Mrongowiusza
Działalność edukacyjno-wydawnicza
Muzeum organizuje odczyty, prelekcje, lekcje muzealne, warsztaty dla młodzieży, studentów, osób zainteresowanych, koncerty, sesje naukowe. We współpracy z Ośrodkiem Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie, Towarzystwem Naukowym im. W. Kętrzyńskiego w Olsztynie zorganizowano cykl konferencji naukowych Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Muzeum organizuje imprezy cykliczne, m.in.:
- Festiwal Bałtyjski
- Targi Chłopskie
- Regionalne Święto Ziół
- Regionalny Jarmark Wielkanocny
Od 2010 r. Muzeum wydaje Zeszyty Naukowe.
Dyrektorzy
- 1962-1972 – Józef Wieczerzak
- 1972-1973 – Wacław Radziwinowicz
- 1973-1974 – Marceli Jurdeczko
- 1974-1982 - Eugeniusz Oleszczuk
- 1982-1988 - Janusz Cygański
- 1989-2007 – Tadeusz Kufel
- 2007–2011 - Marian Juszczyński
- 2011- Ewa Wrochna
Bibliografia
- Muzeum Budownictwa Ludowego Park Etnograficzny w Olsztynku / red. zespół Michał Poniewski [et al.] ; teksty Michał Poniewski, Jadwiga Wieczerzak, Ewa Wrochna. Olsztynek : Muzeum Budownictwa Ludowego. Park Etnograficzny, 2010.
