Kościół pw. św. Mikołaja w Łajsach

Źródło: www.pieniezno.pl

Stan przed przebudową. Fot. z 1906 roku.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 056848.

Fot. z 1906 roku.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 056849.

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany na terenie wsi Łajsy (niem. Layß). Wieś położona jest w powiecie braniewskim, trzy kilometry na północ od Pieniężna, przy drodze do Lelkowa.

Historia

Świątynię uposażono wraz z lokacją wsi w 1304 roku. Pierwsze informacje na temat proboszcza z tej miejscowości pochodzą z lat 1317-1319. W drugiej połowie XIV wieku wzniesiono murowaną świątynię. W połowie XVI wieku jej konsekrację przeprowadził kardynał Stanisław Hozjusz. Na przełomie XIV i XV wieku dobudowano od zachodu dolną kondygnację wieży. Wykonano ją z cegły na kamiennym cokole, w górnej części była drewniana. Kościół ten uległ zniszczeniu najprawdopodobniej w okresie wojen szwedzkich. Odbudowano go na dawnych murach w drugiej połowie XVII wieku. W latach 1731-1741 nadbudowano wieżę z cegły, natomiast w latach 1905-1906 budowlę powiększono o nowe prezbiterium. Do 1909 roku przeprowadzono remont całości nadając jej, a zwłaszcza wyposażeniu, sporo cech neogotyckich.

Opis

Pierwotnie był to kościół orientowany, salowy, wzniesiony na rzucie prostokąta, zbudowany z głazów narzutowych z użyciem cegły w obramieniach otworów, szkarpach i szczytach. W zaprawę pomiędzy większymi blokami kamienia wprawiono drobne kamyczki co wpłynęło na ożywienie faktury murów. Po licznych przebudowach budowla zatraciła jednak swój pierwotny, gotycki charakter. Obecnie posiada od północy zakrystię, a od wschodu węższe od nawy, nowe prezbiterium. Szczyt wschodni ozdobiono siedmioma sterczynami. Podobny szczyt zachodni, ze zwieńczeniem z XVIII wieku, w znaczniej części przysłonięty został wieżą. W północnej ścianie nawy widoczny jest zamurowany portal. Okna są ostrołukowe, powiększone i przemurowane w latach 1905-1906. Wieża w dolnej kondygnacji ma blendy ostrołukowe, natomiast w górnej nadbudowie – wysokie wnęki zamknięte półkoliście. Wieżę zwieńczono oryginalnym hełmem gontowym o formie cebulastej iglicy, umieszczonej na namiotowej podstawie. Na szczycie znajduje się chorągiewka z datą 1743. Na początku XX wieku nawę przykryto pozornym sklepieniem kolebkowym.

Wyposażenie

Wystrój i wyposażenie kościoła jest głównie neogotyckie i pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. W tym stylu wykonano ambonę, chór muzyczny i prospekt organowy. Ołtarz główny z barokowymi dekoracjami pochodzi z XVII wieku. Dwa ołtarze boczne – neobarokowe, wykonano w drugiej połowie XIX wieku. W kościele znajduje się granitowa chrzcielnica gotycka z przełomu XIV i XV wieku w formie kielicha z wieloboczną stopą i tzw. nodusem, czyli dekoracyjnym zgrubieniem na trzonie. W posadzce znajduje się marmurowa płyta nagrobna poświęcona miejscowemu proboszczowi, zmarłemu w 1669 roku, Janowi Hoghansowi. Na wieży zawieszony został gotycki dzwon z przełomu XIV i XV wieku. Są tutaj także cenne zabytki sztuki złotniczej, m.in. srebrna, barokowa monstrancja promienista wykonana przez złotnika gdańskiego Jana Jakuba Hasze, a także srebrny relikwiarz w formie słońca.

Zobacz też

• Stanisław Hozjusz
• Jan Hoghans

Bibliografia

1. Chrzanowski, Tadeusz: Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii / Tadeusz Chrzanowski. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978. – S. 73-75.
2. Piskorska, Józefa: Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku. Cz. II, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł / Józefa Piskorska. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 68.
3. Skurzyński, Piotr: Warmia i polskie Dolne Prusy: przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński. – Gdynia : Wydawnictwo Region, 2012. – S. 102-103.

Linki

• Kościół parafialny p.w. św. Mikołaja w Łajsach, materiał zmieszczony na stronie internetowej www.poznajmazury.pl [dostęp 11.12.2013 r.]