Zamek w Szymbarku

Zamek w XIX wieku.
Źródło: www.ordensland.de

Południowa ściana zamku. Lata 1935-1940.
Źródło: www.fotopolska.eu

Widok od strony wschodniej. Lata 1920-1930.
Źródło: www.fotopolska.eu

Brama główna. Lata 1910-1915.
Źródło: www.fotopolska.eu

Stan obecny.
Źródło: www.ordensland.de

Stan obecny.
Źródło: www.ordensland.de

Zabytek architektury wzniesiony w XIV wieku.

Lokalizacja

Zamek należący do kapituły pomezańskiej został wybudowany na wzgórzu, na północnym brzegu jeziora Szymbarskiego, w odległości około 40 km na południowy-wschód od głównej siedziby kapituły i stolicy diecezji – Kwidzyna i 9 km na północny-zachód od Iławy.

Historia

Pierwsze wzmianki na temat zamku w Szymbarku (niem. Schönberg) pochodzą z 1386 roku. Za czasów ówczesnego prepozyta kapituły pomezańskiej, Henryka ze Skerlina (1381-1386), wmurowano nad wewnętrznym portalem tablicę fundacyjną opatrzoną inskrypcją HEC PORTA: CONSTRUCTA EST ANNO DOMINI MCCCLXXXVI TEMPORE FRATŃS HENŃCI DE: SKERLIN: PREPOSITI (Ta brama wybudowana została Roku Pańskiego 1386 za czasów Prepozyta Henryka ze Skerlina). Przyjmuje się więc tę datę za kończącą pierwszą fazę budowy zamku. W kolejnych latach, do około 1400 roku mury obwodowe zostały podwyższone od stron wschodniej, północnej i południowej, a baszty (północno-wschodnia i południowo-wschodnia) oraz wieże (główna i zachodnia) podwyższono. Po 1400 roku nadbudowano skrzydło zachodnie zamku z dwiema basztami flankującymi – północno-zachodnią ośmioboczną i południowo-zachodnią okrągłą. Wzdłuż skrzydła zachodniego rozpoczęto budowę dwóch baszt czworobocznych, otwartych do wewnątrz (projektu nie dokończono; do dziś pozostały one w formie przypór). W tym czasie nad skrzydłem zachodnim powstała konstrukcja szkieletowa, która istniała do 1945 roku. W XIV i XV wieku na zamku rezydowali prepozyci kapituły pomezańskiej. Po sekularyzacji Prus w 1525 roku warownia wraz z okolicznymi dobrami znalazła się we władaniu księcia Albrechta Hohenzollerna. Ten nadał je jako dobra lenne ówczesnemu biskupowi pomezańskiemu Erhardowi Queis, a następnie, w 1532 roku biskupowi sambijskiemu, Georgowi von Polentz. W 1556 roku zamek odziedziczył jego syn Teofil, który rozpoczął w nim wieloletnie prace budowlane i przekształcenia w stylu renesansowym (1570-1590). Przebudowano wówczas zarówno skrzydło zachodnie, jak i wschodnie, zamknięto zabudowę otoczenia budynku bramnego, który nadbudowano i zwieńczono do dziś zachowanym szczytem z herbem rodu von Polentz. Większość budowli ozdobiono też renesansowymi szczytami. W 1653 roku Krzysztof von Polentz sprzedał majątek kuzynowi, Janowi Kazimierzowi zu Eulenburg. Po nim na krótko właścicielem dóbr był wojewoda kurlandzki, Jan Teodor von Schlieben, a w 1699 roku kupił je starosta Dąbrówa i Iławy, Ernst Finck von Finkenstein (jego potomkowie mieszkali tu do 1945 roku). Nowy właściciel zamku rozpoczął jego przebudowę. Zmodernizowano wówczas wnętrza skrzydła wschodniego i zachodniego, dawną kuchnię w zachodniej części skrzydła północnego zaadaptowano na browar, a w części wschodniej powstała ujeżdżalnia. Prace remontowo-adaptacyjne przeprowadzono też w latach 1717-1730. Kolejni właściciele i mieszkańcy zamku przyozdabiali też wnętrza, gromadzili książki, dzieła sztuki i pamiątki rodzinne. Ostatnią dużą inwestycję budowlaną podjęto latach 1853-1869. Wówczas w części środkowej skrzydła południowego wybudowano w stylu neogotyckim nowoczesną wygodną rezydencję mieszkalną. Trójboczne baszty wzdłuż muru otrzymały szczyty schodkowe i galeryjki z blankami. Między basztą południowo-wschodnią a renesansowym budynkiem wzniesiono taras i loggię. Rozległy park, rozciągający się wokół zamku i jeziora przekształcono w założenie krajobrazowe ze zwierzyńcem w części północno-zachodniej i rodowym cmentarzem na zachodnim krańcu. W XIX wieku drewniany most wiodący na zamek zastąpiono murowanym. Pod koniec drugiej wojny światowej zamek został podpalony, a w 1947 roku w kilku miejscach podłożono ładunki wybuchowe. Od tego czasu obiekt znajduje się w ruinie. Od końca lat 60-tych XX wieku podejmowano na jego terenie prace archeologiczne. Od 1997 roku zamek jest własnością prywatną.

Opis

Warownia została zbudowana na planie czworoboku o wymiarach 75 x 92 m. Na każdym narożu usytuowano wieżę. Odcinki murów między nimi wzmocniono basztami (po dwie z każdej strony). Bramę, przy której stanęła najpotężniejsza baszta umieszczono od wschodu. W sumie zaprojektowano dwanaście różnych baszt i wież (od okrągłych, przez czworoboczne, do ośmiokątnych, zwieńczone były daszkami stożkowymi lub blankami), ale zbudowano jedynie dziewięć. Broniąca wjazdu na zamek kwadratowa wieża główna o wysokości 24 m posiadała cztery kondygnacje i była podpiwniczona. Na pierwszej kondygnacji znajdowała się kaplica, a w piwnicach loch więzienny. Wjazd na zamek prowadził przez most zwodzony i bramy umieszczone w budynku bramnym. Część północna skrzydła zachodniego została przeznaczona na cele mieszkalne, był tam również refektarz i komnaty urzędowe. Obok znajdowała się kuchnia (później browar), a jeszcze dalej wieża studzienna. W południowej części, na dole mieściła się stajnia, u góry spichlerz – w późniejszym okresie powstała tu rezydencja.

Bibliografia

1. Jackiewicz-Garniec, Małgorzata: Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach : Powiśle, Warmia, Mazury / Małgorzata Jackiewicz-Garniec, Mirosław Garniec. - Olsztyn : Studio Arta, 2006. – S. 315-430.
2. Kluk, Iwona Beata: Zamki, pałace i dwory w okolicach Susza dawniej i dziś / Iwona Beata Kluk // W: Susz : z dziejów miasta i okolic / pod red. Janusza Cygańskiego. - Olsztyn : Muzeum Warmii i Mazur, 2006. – S. 110-113.
3. Niesiobędzki, Wiesław: Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego : przewodnik historyczno-krajoznawczy / Wiesław Niesiobędzki. - Iława : Wydawnictwo Tekst 2003. – S. 28-32.
4. Skrobot, Wiesław: Szymbark - Kamieniec : historyczno-przyrodniczy szlak turystyczny / Wiesław Skrobot, Alina Rozdziewicz. - Jerzwald : Zespół Parków Krajobrazowych w Jerzwałdzie, 1998.