Kościół w Pielach

Ołtarz główny. Fot. Anton Ulbrich. 1905/1908 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 57722.

Ambona. Fot. Anton Ulbrich. 1905/1908 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 57724.

Zabytek architektury sakralnej istniejący od połowy XVIII wieku do lat 70-tych wieku XX.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany na terenie wsi Piele (niem. Pellen). Wieś położona jest w powiecie braniewskim, w gminie Lelkowo, 16 km na północ od Pieniężna.

Historia

Pierwsza kaplica została wzniesiona w tym miejscu przez Krzyżaków jeszcze przed 1402 rokiem (z tego okresu pochodzi wzmianka o ufundowaniu do niej obrazu). W pierwszej połowie XVI wieku przejęła ją gmina ewangelicka. Ze względu na zły stan techniczny kaplicę wzniesiono ponownie w 1583 roku. W latach 1740-1742 rozbudowano ją do wielkości kościoła (wykorzystano przy tym znaczne fragmenty istniejącego prezbiterium). Kościół przetrwał II wojnę światową. Do 1956 roku msze sprawowali w nim księża werbiści z Pieniężna. Wprowadzono wówczas zakaz sprawowania kultu w strefie nadgranicznej, co spowodowało opuszczenie świątyni, która stopniowo popadła w ruinę. Jeszcze w latach 70-tych ściany obwodowe budowli zachowane były niemal w pełnej wysokości, a na terenie kościoła znajdowała się późnogotycka chrzcielnica.

Opis

Był to kościół późnobarokowy, orientowany, murowany z kamienia polnego i cegły, ze szczytem w konstrukcji szachulcowej. Wzniesiono go na planie wydłużonego prostokąta z nieznacznie węższym prostokątnym prezbiterium. Od zachodu miał drewnianą wieżę, zakrystię od północy i kruchtę od południa.

Wyposażenie

W wyposażeniu świątyni najcenniejszy był barokowy ołtarz oraz ambona połączona z konfesjonałem, wykonane w 1692 roku w warsztacie rzeźbiarza z Królewiec, Izaaka Rigi. Na ścianie umieszczony był, malowany na desce, XVII-wieczny herb pierwszych właścicieli majątku, von Auerów. Była tam też XVI-wieczna chrzcielnica kielichowa z granitu. Na wieży kościelnej znajdowały się trzy zabytkowe dzwony. Jeden z nich pochodził jeszcze z czasów krzyżackich. Dwa kolejne wykonano w XVIII i XIX wieku.

Ciekawostki

• Jeden z kościelnych dzwonów (XVIII-wieczny) został zdemontowany w latach 1942-1943 z przeznaczeniem na cele wojenne. Uniknął jednakże swego losu i w dniu dzisiejszym znajduje się w kościele w Hameln koło Hamburga.
• Ołtarz główny przeniesiono w 1948 roku, do pobliskiej Żelaznej Góry, gdzie umieszczony został w zaadaptowanym na świątynię XIX-wiecznym budynku mieszkalnym. Po odbudowie kościoła (po zniszczeniach wojennych) ołtarz ten zajął w nim główne miejsce.

Bibliografia

1. Katalog zabytków sztuki. T. 2: Województwo elbląskie. Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Z. 1: tekst / pod red. Mariana Arszyńskiego i Mariana Kutznera. - Warszawa : Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1980. - S. 166-167.
2. Wojnowska, Weronika: Piele mała wieś z wielką historią / Weronika Wojnowska // „Cenne, Bezcenne, Utracone”. - 2001, nr 5, s. 18-21; 2003, nr 3/4, s. 27-29.