Kościół pw. św. Michała Archanioła w Sępopolu

Fot. Mieczysław Kalski.
Źródło: www.mojemazury.pl

Fot. Helena Gulbicka.
Źródło: www.panoramio.com

Fot. Helena Gulbicka.
Źródło: www.panoramio.com

Fot. Kahl. 1938 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 058265.

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku.

Lokalizacja

Kościół wzniesiono na terenie Sępopola (niem. Schippenbeil), w obrębie średniowiecznej zabudowy miasta. Obecnie znajduje się przy ulicy Kościelnej 3.

Historia

Pierwsze elementy kościoła: prezbiterium i zakrystię wzniesiono około 1360-1370 roku, halowy korpus wraz z przyziemiem wieży powstał pod koniec XIV wieku. Sklepienia nawy głównej i chóru powstały w pierwszej połowie XV wieku. Wieżę podwyższono na początku XVI wieku, a w 1872 roku dobudowano do niej drewniany szczyt. W XIX wieku dawną kruchtę południową przebudowano na kaplicę grobową miejscowych rodów ziemiańskich von Lockerwitzów i von Kunheimów. Zwieńczono ją pseudogotyckim szczytem w 1865 roku. Od czasów reformacji do 1945 roku kościół znajdował się w posiadaniu wspólnoty ewangelickiej. Po II wojnie światowej przekazano go władzom kościoła katolickiego.

Opis

Jest to budowla halowa, trzynawowa, wzniesiona w stylu gotyckim,. Głównym budulcem była czerwona cegła. Wydzielone, prosto zamknięte prezbiterium jest niższe od pozostałych ścian świątyni, które opięto skarpami i tynkowanymi blendami. Okna mają formę ostrołukową. W części zachodniej usytuowana jest trzykondygnacyjna wieża wciągnięta w korpus budowli, podzielona przez blendy i podwójne łuki. Pokryta jest hełmem najpierw w formie bani, a następnie ośmiobocznej nadbudowy i iglicy zwieńczonej krzyżem. Na wysokości 36 m wieżę otoczono galeryjką, nad którą zawieszono dzwony. Wieżę wieńczy półokrągła wieżyczka, na którą prowadzą schody. Przy prezbiterium znajduje się niska zakrystia, a nad nią kaplica (w formie loży). Po drugiej stronie, do kaplicy grobowej prowadzi klasycystyczny tynkowany portal z drugiej połowy XIX wieku. W górnej części kaplicy znajduje się balkon łączący się z prezbiterium. W nawie głównej i prezbiterium zastosowano sklepienia gwiaździste wsparte na ośmiobocznych filarach. Dwuprzęsłowe prezbiterium od nawy głównej (ta sama szerokość) oddziela łuk tęczowy. W ścianie wschodniej prezbiterium jest tylko jedno okno, natomiast w południowej – trzy, z których dwa są późniejsze.

Wyposażenie

W kościele znajduje się późnomanierystyczny ołtarz główny z 1668 roku, wykonany przez Joachima Pfaffa z Królewca, polichromowany przez Jerzego Krebsa w 1670 roku. Cennym zabytkiem jest także wczesnobarokowa ambona z 1609 roku. Na zewnętrznej stronie jej drzwi znajdują się malowidła przedstawiające apostołów Piotra i Andrzeja, a na wewnętrznej Marcina Lutra i św. Mateusza. Baldachim ambony wykonano w kształcie korony. Kościelne organy pochodzą z 1859 roku. Instrument wykonała firma Buchholza z Berlina, a ich obudowę firma Kanossa z Królewca. Wiszące na ścianach XVII wieczne obrazy z wizerunkami pruskich ziemian są pozostałością po renesansowej i barokowej emporze, która znajdowała się w tym miejscu. Obrazy wypełniały pierwotnie płycizny balkonu. Przy wejściu znajdują się epitafia i płyty nagrobne, jest tam m.in.: płyta z wizerunkiem Jana Dorna z 1720 roku oraz oryginale epitafium Jana Ernesta Kunheim z 1818 roku. Na wieży wisi dzwon, odlany w 1732 roku w Królewcu (waga około 2 ton).

Ciekawostki

• W pobliżu kościoła zachował się północny i część wschodniego odcinka murów dawnych murów miejskich oraz fragment czworobocznej baszty narożnej.
• W nawach bocznych, na ścianach, pozostały fragmenty dawnych balkonów rozebranych po II wojnie światowej.
• Podczas remontu przeprowadzonego w 1977 roku odkryto w prezbiterium zabytkowe freski.
• Na wieży znajduje się muzeum posiadające w swoich zbiorach ponad trzysta eksponatów dotyczących dziejów miasta i okolic.

Bibliografia

1. Kopiczko, Andrzej: Porta Domini: kościoły jubileuszowe i sanktuaria Świętego Krzyża w archidiecezji warmińskiej / Andrzej Kopiczko. - Olsztyn : „Posłaniec Warmiński”, 2002. – S. 105-109.
2. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 2 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn : Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 230-231.
3. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn : Remix, 1992. – S. 10.
4. Skurzyński, Piotr: Warmia i polskie Dolne Prusy: przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński. - Gdynia: Wydawnictwo Region, 2012. – S. 159.

Zobacz też

• Parafia pw. św. Michała Archanioła – Sępopol, materiał zamieszczony na stronie internetowej, www.salezjanie.pl [dostęp 09.11.2013 r.]