Kościół pw. św. Jakuba Starszego w Osetniku

Ściana wschodnia z ołtarzami ok. 1904 r. Fot. A. Ulbrich.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 57621.

Ruiny kościoła. Stan obecny.
Fot. A. Romulewicz, 27 lipca 2012 r.

Ściana zewnętrzna.
Fot. A. Romulewicz, 27 lipca 2012 r.

Ostrołukowe okno.
Fot. A. Romulewicz, 27 lipca 2012 r.

Fot. A. Romulewicz, 27 lipca 2012 r.

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w XV wieku na terenie wsi Osetnik. Obecnie ruiny.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany w centrum Osetnika (niem. Wusen), obecnie należącego do powiatu lidzbarskiego i gminy Orneta.

Historia

Katolicki kościół w Osetniku został wzniesiony w XV wieku, choć informacje o istnieniu parafii pochodzą już z XIV wieku. Pewne są natomiast wzmianki o plebanie działającym przed 1480 rokiem. W 1582 roku miała miejsce ponowna konsekracja świątyni. Kościół kilkakrotnie ulegał zniszczeniom i poddawany był licznym rekonstrukcjom. W 1688 roku został spalony. Odbudowano go w latach 1698-1700, decydując się na dostawienie wieży nawiązującej stylem do lokalnych wież gotyckich. Budowlę gruntownie przebudowano w 1729 roku. Podobnie podczas remontu z około 1880 roku został znacznie zniekształcony. Największym zniszczeniom uległ jednak w 1945 roku. Przez kolejne lata pozostawał bez zabezpieczenia i opieki, w wyniku czego popadł ruinę. Do dziś zachowały się fragmenty trzech ścian obwodowych świątyni, z elementami okien ostrołukowych z II połowy XIX wieku oraz krucyfiksem. W otoczeniu kościoła istnieje dawny cmentarz.

Opis

Kościół reprezentował styl mieszany: barokowy i gotycki, co wynikało z jego historii. Była to budowla orientowana, murowana z cegły, a w partiach średniowiecznych z kamienia polnego i cegły o układzie gotyckim, z czasem otynkowana. Świątynia miała układ salowy, czteroosiowy, na planie wydłużonego prostokąta. Od zachodu istniała kwadratowa wieża (zburzona prawie do podstaw), od północy – zakrystia, od południa kruchta. We wnętrzu kościoła zachowały się w dolnych partiach ścian bocznych ślady zamurowanych w 1729 roku ostrołukowych blend bliźnich wspartych na konsolkach. Podczas gruntownej przebudowy kościoła na początku XVIII wieku założone zostało we wnętrzu pozorne sklepienie, polichromowane w 1752 roku przez Jana Lossau z Braniewa (prace ukończone prawdopodobnie w 1761 roku). Na wschodniej elewacji istnieją ślady barokowego fryzu i trójkątnego szczytu z 1729 roku. Przy kruchcie umieszczona była czasza granitowej kropielnicy z czasów średniowiecza.

Wyposażenie

Na wystrój wnętrza o cechach barokowych składały się m.in.:

• ołtarz główny przypisywany rzeźbiarzowi Janowi Chrystianowi Schmidtowi
• dwa ołtarze boczne z 1759 roku z figurami św. Marii Magdaleny, św. Jana Ewangelisty, św. Antoniego, św. Franciszka i św. Izydora
• polichromie

W 2005 roku do Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie trafiły XVIII-wieczne figurki św. Ambrożego i św. Augustyna, autorstwa Jana Frei, z kościoła w Osetniku. Do dziś zachowały się także XVIII-wieczne dzwony.

Ciekawostka

• Pomimo, iż kościół w Osetniku jest obecnie w znacznym stopniu zrujnowany, nadal odbywają się w nim nabożeństwa odprawiane przez duchownego z kościoła w Bażynach. Miejsce ołtarza wyznacza znajdujący się na jednej ze ścian zachowany krucyfiks.

Bibliografia

1. Chrzanowski, Witold: Ziemia bogata w cenne zabytki / Witold Chrzanowski // „Dziennik Elbląski”. - 23 V 2008, nr 119, dod. „IKAT - Gazeta Braniewska”, nr 21, s. 9.
2. Fryta, Karol: Ołówkiem spisane : kolejne eksponaty w Muzeum Warmii i Mazur / Karol Fryta // „Gazeta Olsztyńska”. - 2005, nr 123, dod. „Olsztyn Dzień po Dniu”, nr 527, s. 4.
3. Katalog zabytków sztuki. T. 2: Województwo elbląskie. Braniewo, Frombork, Orenta i okolice. Z. 1: tekst / pod red. Mariana Arszyńskiego i Mariana Kutznera. - Warszawa : Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1980. - S. 164-165.
4. Zbiory fotograficzne dawnego Urzędu Konserwatora Zabytków w Królewcu. Dokumentacja historycznej prowincji Prusy Wschodnie / IS PAN w Warszawie, Archiwum Państwowe w Olsztynie, Muzeum Warmii i Mazur, Arch-Info Wrocław, Bildarchiv Foto Marburg. Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego. - Warszawa : IS PAN.