Młyn zakonny w Młynarach

Młyn. Widok od strony stawu. Fot. z 1909 roku.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 57049.

Ruiny młyna. Fot. Jerzy Białobrzeski. 2007 rok.
Źródło: J. Białobrzeski, Młynary małe miasto 1327-2007, Olsztyn 2008, s 680.

Ruiny młyna.
Źródło: www.mlynary.pl

Zabytek architektury z pierwszej połowy XIV wieku.

Lokalizacja

Młyn zbudowano na północno-wschodnim skraju Młynar (niem. Mühlhausen), na brzegu Stawu Młyńskiego (obecna ulica Młyńska).

Historia

Przypuszcza się, że młyn zakonny powstał wcześniej niż samo miasto. Potwierdzona jest bowiem jego działalność zaraz po założeniu Młynar około 1327 roku. Grunty, na których znajdował się młyn, należały wówczas do Zakonu Krzyżackiego. Młyn został zniszczony w 1414 roku, podczas wojny polsko-krzyżackiej. Po sekularyzacji państwa krzyżackiego w 1525 roku (przekształconego później w świeckie Prusy Książęce), młyn zyskał status książęcego (w 1529 roku). Zaczęto wówczas wydzierżawiać go kolejnym użytkownikom. Wśród nich był m.in. młynarz Fabian Klein, późniejszy burmistrz Młynar (w latach 1636-1663). Pierwszym właścicielem młyna został w 1752 roku młynarz Korn. Po 1945 roku, pomimo dobrego stanu technicznego, rozebrano przylegający do młyna budynek mieszkalny oraz duży dwukondygnacyjny budynek gospodarczy. Pierwszym powojennym młynarzem był w mieście Franciszek Strzałowski i to on w 1946 roku podjął pierwszą próbę uruchomienia młyna. Od 1948 roku kierownikiem młyna był Nikodem Łabicki. Pod jego nadzorem obiekt funkcjonował do 1966 roku. W dniu 19 czerwca 1978 roku wpisano go do rejestru zabytków.

Opis

Zbiornik, nad którym położony był młyn miał około 500 m długości i około 60 m szerokości. Wody tego zbiornika doprowadzone były do zabudowań kanałem. Po pokonaniu progu wodnego, spadały z kilkumetrowej wysokości na młyńskie koło wprawiając je w ruch, przenoszony na znajdujące się w środku żarna. Na początku XX wieku urządzenia zaczęto napędzać energią elektryczną Sam młyn był masywną trzykondygnacyjną budowlą z dwupoziomową częścią podziemną. Wzniesiono go z cegły, na rzucie wydłużo­nego prostokąta i przykryto dwuspadowym dachem wyłożonym cienkimi kwadratowymi płytami z łup­ka ilastego. Przy zachodnim szczycie budynku znajdowała się drewniana rampa, zadaszona jednospadowym dachem. Stamtąd do wnętrza prowadziły szerokie podwójne drzwi wejściowe. Na przedłużeniu zachodniej ściany szczytowej i prostopadle do południowej, znajdował się próg wodny o szerokości 5 m i wysokości około 5 m, a za nim – koło młyńskie. Wewnątrz młyn był wyposażony w kamienne żarna o średnicy tarcz około l,5 m. Całość młyńskich urządzeń oparto na niezależnej od murów zewnętrznych konstrukcji drewnianej. Również podłogi przedzielające poszczególne poziomy oraz schody były wykonane z drewna. Od strony północnej dobudowany był parterowy podpiwniczony budynek, posadowiony na planie prostokąta, wymiarami zbliżony do budynku młyna. Przybudówka posiadała wysoki dwuspadowy dach kryty dachówką.

Bibliografia

1. Białobrzeski, Jerzy: Młynary małe miasto 1327-2007 / Jerzy Białobrzeski. - Olsztyn : Adam Białobrzeski, 2008. – S. 670-675.