Zamek w Ostródzie

Zamek w Ostródzie
Źródło: http://skyscraperscity.com

Zamek w Ostródzie - (1349-1380) - zamek krzyżacki konwentualny, siedziba komturstwa zakonu nad Jeziorem Drwęckim

Historia

Około 1300 roku, w miejscu dawnej pruskiej osady, Krzyżacy postanowili utworzyć warownię stanowiącą punkt ochronny na południowych terenach ich nowoutworzonego państwa. Dwadzieścia dziewięć lat później pobliska osada otrzymała prawa miejskie od księcia brunszwickiego, komtura dzierzgońskiego Lutera. Miasto nazwano "Osterode" upamiętniając miejsce, z którego wyruszyli osadnicy z gór Harzu. W 1330 r. utworzono tu siedzibę prokuratora. Podlegał on administracyjnie pod komturstwo w Dzierzgoniu. Powołanie w 1341 r. samodzielnej komturii w Ostródzie było podyktowane ciągłym zagrożeniem ze strony Litwinów oraz trudnościami w prowadzeniu akcji osadniczej. Pod komturię podlegały zamki w Działdowie, Iławie, Nidzicy, Wielbarku, Olsztynku i Dąbrównie.

Drewniana warownia okazała się niewystarczająca dla zapewnienia ochrony - w 1349 r. rozpoczęto budowę zamku. Nadzorował ją Gunther von Hohenstein. Prace zakończono po trzydziestu latach. Już w rok po oddaniu budowli (1380 r.) książę litewski Kiejsut zaatakował Ostródę. Zamek uległ zniszczeniom, które naprawiano aż do 1397 r.

Ważny punkt na mapie państwa zakonnego, jakim była Ostróda niósł konsekwencje dla roli miejscowego zamku. Składowano tu znaczne ilości uzbrojenia i żywności. Stąd też wychodziły ataki Krzyżaków na polskie Mazowsze.

Zamek w Ostródzie
Źródło: http://arosiew.republika.pl

18 lipca 1410 r. zamek ostródzki zajęły wojska polskie. Po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem złożono tu tymczasowo ciała poległych dostojników krzyżackich: Wielkiego Mistrza Ulryka von Jungingena i komtura Ostródy Gamratha von Pinzenaua. Dwa miesiące później zamek wrócił w ręce zakonu.

Po zwycięstwie polskim w wojnie trzynastoletniej z Krzyżakami Ostróda znajdowała się w granicach Prus Zakonnych (lenna Polski od 1466 r.). Prusy poddano sekularyzacji w 1525 r. tworząc tu niedługo potem starostwo.

Zmierzch epoki średniowiecznej zmienił charakter zamku. Przekształcenia objęły usunięcie piętra obronnego i wieży. Siedzibę znalazły tu sąd, więzienie i magazyny. W latach 1633-1639 zamkiem zarządzał książę śląski na Legnicy i Brzegu, Jan Chrystian. Wielki pożar miasta w 1788 roku przyniósł poważne zniszczenia zamku - całe skrzydło wschodnie legło w gruzach po wybuchu zamkowej prochowni.

W 1807 r. pokój na piętrze w północnym skrzydle zamku zajmował cesarz Napoleon Bonaparte. Przebywał tu od 21. lutego do 1. kwietnia. Wygrana przez niego bitwa pod Pruską Iławą pozwoliła na powołanie tu głównej kwatery wojsk francuskich.

W czasie pierwszej wojny światowej w zamku urządzono miejsca mieszkalne.

W 1945 r. zamek spłonął doszczętnie wraz z prawie całym miastem. Dopiero w 1977 r. zaczęto odbudowywać zamek z ruin. Proces ten trwał aż piętnaście lat. W 2000 r. na zamku powołano do życia muzeum. Mieszczą się tutaj również placówki kulturalne, restauracja oraz Bractwo Rycerzy Gwiazdy Zarannej Zamku Ostródzkiego.

Architektura i wnętrza

Zamek usytuowany jest w północno-zachodnim rejonie miasta, zbudowano go na planie kwadratu 44,7 m. x 45,2 m. Otoczony był fosą, murem obronnym i parchamem. Brama znajduje się po zachodniej stronie. Używany był most zwodzony nad fosą. Zamek posiadał cztery skrzydła podpiwniczone. W piwnicach znaleźć możemy sklepienia krzyżowe na burtach, a przyziemie krzyżowo-żebrowe oparto na granitowych filarach. Reprezentacyjne skrzydła północne i południowe miały trzy kondygnacje, natomiast administracyjno-mieszkalne skrzydła wschodnie i zachodnie o jedną więcej. Wejście na piętro umożliwiał drewniany krużganek. Świadczą o tym pozostałe do dziś otwory w murze na gniazda belek.

Jedna z sal muzealnych wewnątrz ostródzkiego zamku
Źródło: http://michalko26.bloog.pl

Na przedzamczu funkcjonował browar, młyn i kuźnia. Obecnie obok murów zamkowych znajdują się fundamenty gdaniska. Przyziemie spełniało funkcje gospodarcze, piętro zaś miało miejsca mieszkalne i reprezentacyjne. W skrzydle północnym działała kuchnia i spiżarnia. Piętro wyżej nad nią umieszczono przestronny refektarz z przejściem do wieży danskerowej (zostały po niej jedynie fundamenty).

Najbardziej reprezentacyjna część - skrzydło południowe zawierało kapitularz i kaplicę. Do pomieszczeń tych wiodło przejście przez krużganek i bogato zdobione profilowane portale. Po przeciwnej, północnej stronie komnaty miał komtur. Po wschodniej stronie zamek posiadał nietypowo smukłą wieżę, po której zachowały się jedynie fundamenty.

Odbudowa zamku po drugiej wojnie światowej nie objęła ostatniego piętra obronno-magazynowego. W miejscu dawnego wschodniego skrzydła stanął mur kurtynowy. Zrekonstruowano za to portale, drewniany krużganek na skrzydle północnym i sklepienia przyziemia.

Bibliografia

1. http://www.naszaostroda.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1659:zamki-powiatu-ostrodzkiego&catid=107:historia&Itemid=493
2. http://www.zabytki.mazury.pl/index.php?page=monument&id=3
3. http://www.szlak.zamkigotyckie.org.pl/ostroda.htm
4. M. Jackiewicz-Graniec, M. Graniec, Zamki Państwa Krzyżackiego w dawnych Prusach, Wydanie I, Olsztyn 2006.
5. http://www.polska.travel/pl/nad-woda/ostroda/
6. M. Haftka: Zamki krzyżackie w Polsce, Malbork 1999.