Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Klasztornym

Bazylika Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Stoczku Klasztornym (1639 – 1641) - sanktuarium Matki Bożej Królowej Pokoju, jedno z sześciu pięknych sanktuariów na szlaku pielgrzymkowym „Świętej Warmii”, w latach 1953 – 1954 miejsce przetrzymywania przez komunistów prymasa Polski, kardynała Stefana Wyszyńskiego

„Święta Warmia”

Do dziś możemy podziwiać bogate dziedzictwo kultury chrześcijańskiej naszego regionu. Niezliczone obiekty sakralne – kościoły, maleńkie kapliczki, pobożność ludności stanowią wyróżnik szczególnie tej części regionu, którą zwiemy „ Świętą Warmią”. Tam od wielu stuleci Matka Boża odbierała i odbiera cześć w słynących cudami sanktuariach Jej poświęconych. Wpisane w krajobraz „Świętej Warmii” sanktuaria tworzą ciekawy szlak pątniczy i turystyczny szlak godny przekazywania przyszłym pokoleniom. Najbardziej znane obiekty na tym szlaku to : Gietrzwałd, Święta Lipka, Stoczek Klasztorny, Głotowo, Krosno, Chwalęcin . Jest to szlak cennych architektonicznie obiektów sakralnych wpisujących się na stałe w historię regionu, stanowiący jego niewątpliwy wyróżnik i atut.

Dzieje sanktuarium

Początki sanktuarium są podobne do innych tego typu miejsc na Warmii. Znaleziono figurkę Matki Boskiej, która zasłynęła cudami i na jej cześć wzniesiono kaplicę. W czasie reformacji kaplica została sprofanowana a figurka zaginęła. Podczas wieloletniej okupacji szwedzkiej biskup warmiński Mikołaj Szyszkowski złożył ślub, że jeśli Warmia zazna wreszcie pokoju wybuduje kościół. Wybrał Stoczek jako miejsce dopełnienia ślubu. W latach 1639 – 1641 wybudował tam kościół w stylu barokowym, w formie rotundy. Opiekę nad sanktuarium biskup powierzył zakonowi ojców bernardynów, których sprowadził z Barczewa. W 1666 r. biskup Jan Wydźga wzniósł dla nich klasztor. W latach 1708 – 1711 kościół powiększono o krużganki, narożne kaplice, dobudowano prezbiterium i postawiono wieżę. W latach 1716 – 1717 za przyczyną biskupa Teodora Andrzej Potockiego zabudowie klasztornej nadano nową formę w kształcie podkowy. W 1736 r. Maciej Meyer na sklepieniach krużganków namalował sceny ze Starego Testamentu, a Krzysztof Perwanger, rzeźbiarz tyrolski, wykonał w 1734 r. do krużganków - stacje Drogi Krzyżowej w formie płaskorzeźb. Świątynia została ozdobiona figurami drewnianymi – św. Franciszka z Asyżu i św. Piotra z Alkantary. W 1810 r. na skutek kasaty zakonów w Prusach, zespół klasztorny przejęły władze pruskie, a po 15 latach oddały w administrowanie diecezji ( 1841). Po II wojnie światowej , w 1957 roku, w Stoczku osiedlili się księża marianie, wysiedleni przez władze komunistyczne z Bielan w Warszawie w 1954 r., przebywający w latach 1954-1957 w Gietrzwałdzie w Domu NMP. Księża marianie podjęli się wielu prac, doprowadzając świątynię do świetności. Odzyskała ona dawny charakter oraz splendor barokowy. Jednak dopiero 30 marca 1972 r. przekazano im na własność klasztor i świątynię.

Stoczek Klasztorny samodzielną placówką parafialną stał się 4 marca 1981 roku. Papież Jan Paweł II kościół Najświętszej Maryi Panny Matki Pokoju w Stoczku Klasztornym włączył w poczet Bazylik Mniejszych 19 maja 1987 roku.

Smutna karta Stoczka to fakt, iż władze polskie w latach 1953-1956 zajmowały klasztor, w którym od 12 października 1954 roku więziły Prymasa Polski Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Matka Boża Pokoju

Po wybudowaniu świątyni w 1641 r. do kościoła sprowadzono kopię obrazu Matki Boskiej Salus Populi Romani(Zbawienie Ludu Rzymskiego),pochodzącego z kościoła Santa Maria Maggiore (Bazyliki Matki Bożej Większej) w Rzymie. Wizerunek stał się sławny w świecie chrześcijańskim od czasów zwycięstwa wojsk chrześcijańskich nad tureckimi w bitwie pod Lepanto w 1571 roku. Obraz stoczkowski został namalowany przez nieznanego artystę na płótnie, wysokość obrazu wynosi 2, 30 m, a szerokość 1, 60 m. Na obrazie przedstawiona jest frontalnie postać Maryi z Dzieciątkiem na ręku. Obie postacie mają większą niż naturalna wielkość. W 1670 r. obraz przyozdobiono dwiema koronami, a w 1687 r. udekorowano srebrną sukienką ze złotymi kwiatami. Koronacji obrazu dokonał Jan Paweł II na wałach Jasnej Góry dnia 19 czerwca 1983 roku.

Architektura

Zgodnie z rozbudowanym myśleniem symbolicznym ludzi baroku kształt architektoniczny kościoła odpowiadał jego treściom ideologicznym. Koło symbolizowało jedność, pokój oraz miłość Bożą. Dopełnieniem tego myślenia stała się sprowadzona kopia obrazu Matki Boskiej Zwycięskiej. Forma idealna stoczkowskiej rotundy nie wytrzymała konfrontacji z wymogami liturgii klasztornej i zaspokojeniem potrzeb pątniczych. Kilkadziesiąt lat po wzniesieniu dobudowano wydłużone prezbiterium mieszczące wszystkich zakonników konwentu oraz otaczające kościół ze wszystkich stron krużganki dla coraz liczniej przybywających pielgrzymów. Pierwotna rotunda stanowi dziś nawę, którą poprzedza kruchta.

Na tle innych założeń krużgankowych w Stoczku występuje nieczęsto spotykana wersja maksymalnie rozbudowana – obwód krużganków z czterema narożnymi kaplicami otaczającymi świątynię ze wszystkich stron. Kościół w Stoczku wyprzedził tendencje rozkwitu budownictwa pielgrzymkowego na Warmii o około 40 lat. Założenie w Stoczku, początkowo w skromnej, lecz unikatowej i pełnej znaczeń symbolicznych - formie rotundy, a następnie rozbudowany o kolejne części składowe: krużganki, prezbiterium, wieżę, klasztor mógł się stać inspiracją dla kolejnych późniejszych pielgrzymkowych założeń klasztornych.

Barokowy ogród klasztorny

Dodatkowym walorem, podkreślającym wyjątkowość tego sanktuarium jest odrestaurowany w stylu barokowym ogród o pow. ok. 1,6 ha położony po stronie zespołu klasztornego a założony przez biskupa Teodora Andrzeja Potockiego. Jest to jedyny tego typu obiekt na Warmii, w którym z tak dużą precyzją odtworzono osiemnastowieczne założenia stylu barokowego. Ogród zakomponowany został w 1996 r. według projektu Marzeny Zwierowicz, w historycznych granicach, wyznaczonych z trzech stron przez wysoki mur z cegły i kamienia polnego pochodzący prawdopodobnie z czasów budowy klasztoru (lata 1666 i 1708 -1717) a od strony południowej przez zespół budynków klasztornych. Nad przebiegiem prac czuwał ks. Grzegorz Deryngowski MIC.

Niezwykle interesujące ze względów architektoniczno-kompozycyjnych jest „okno widokowe” czyli obniżenie muru od strony zachodniej, dzięki któremu uzyskano otwarcie widokowe na otaczający krajobraz. W części północno-wschodniej istnieje kwaterowy ogród ozdobny, którego główną osią symetrii jest aleja obsadzona formowanymi tujami, stanowiąca przedłużenie wewnętrznej drogi klasztornej. Po obydwu stronach tej alei utworzono kompozycję symetryczną składającą się z ośmiu kwater (po cztery z każdej strony alei), które wyznaczają dwie krzyżujące się aleje obsadzone koliście formowanymi krzewami. W części północno - zachodniej znajduje się ogród użytkowy: sad i warzywnik utrzymany również w regularnym układzie kwaterowym. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Kazimierz Ujazdowski przyznał Księżom Marianom w 2000 roku srebrny medal za najlepsze prace z zakresu ochrony zabytkowych założeń ogrodowych.

Bibliografia

1. A. Kowalska, Kościół wotywny w Stoczku Klasztornym,w: Rocznik Olsztyński,t. XVI,1985, s. 351-363.
2.A. Rzempołuch,Architektura warmińska XVII wieku,w:Rocznik Olsztyński XVII,s.13-42.
3.S.Mossakowski, Tylman z Gameren - architekt polskiego baroku, Warszawa 1973, s. 235.
4.Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, Tom I Święta Warmia, praca zbiorowa pod red.ks.Bronisława Magdziarza,Olsztyn 1999.
5.J.Chłosta, Słownik Warmii (historyczno-geograficzny), Olsztyn 2002.
6.http://www.mazury.travel
7.http://www.stoczek.pl/