Jan Dantyszek

Jan Dantyszek.Rysunek Aleksandra Lessera według dawnego drzeworytu, Muzeum Narodowe w Warszawie.
Źródło:http://www.zwoje-scrolls.com/

Jan Dantyszek (1485 -1548) - Johann(es) von Hoefen herbu Dantyszek - poeta polsko-łaciński okresu renesansu, podróżnik, ambasador, dyplomata, biskup chełmiński i warmiński

Rodzina

Herb Jana Dantyszka
Źródło:http://pl.wikipedia.org/wiki/

Jego ród był rzekomo szlacheckiego i rzekomo niemieckiego pochodzenia. Taki przynajmniej utrzymywał się mit w rodzinie. Ale już dziada poety nie nazywano owym szlacheckim nazwiskiem von Hoeffen, lecz wprost do jego zawodu – powroźnikiem (niem. Flaschbinder). Ojciec Dantyszka - Jan zajmował się piwowarstwem , handlem zbożem oraz powroźnictwem. Po wojnie trzydziestoletniej przybył do Gdańska z Warmii i osiadł tu na stałe. Matka Krystyna z Schulzów, pochodziła z Pucka. Dantyszek urodził się jako najstarszy z licznego potomstwa Jana i Krystyny, w dniu 1 listopada 1485 r. w Gdańsku, od którego wywodzone jest nazwisko herbowe rodziny (łac. Dantiscus - Dantyszek),podpisywał się też Ioannes Dantiscus czyli Jan Gdańszczanin.

Wykształcenie

Po ukończeniu szkoły parafialnej w Grudziądzu, w 1499 r. podjął studia na Uniwersytecie w Greifswaldzie, skąd rok później przeniósł się na Uniwersytet Krakowski. Studia jednak przerwał, decydując się na służbę w charakterze pomocnika pisarza u króla Jana Olbrachta. W 1501 r. przeszedł na służbę do kanclerza Jana Łaskiego, z którym w 1502 r. uczestniczył w wyprawie na Wołochów i Tatarów.

Kariera dworska

W 1503 r. powrócił na dwór , zostając pisarzem królewskim. W latach 1504-1505 reprezentował dwór królewski na zjazdach stanów Prus Królewskich. Dzięki pomocy królewskiej odbył wielką podróż przez Danię, Niemy i Włochy, a potem Morzem Śródziemnym aż do Palestyny i Arabii, podczas której nabrał ogłady i podszlifował znajomość języków obcych. Następnie powrócił do Prus, gdzie aż do 1513 r. kontynuował pracę na rzecz dworu na czele z nowym królem - Zygmuntem Starym. Został sekretarzem koronnym i referentem spraw pruskich w kancelarii królewskiej. Z panowaniem tego władcy związała się cała kariera dyplomatyczna Dantyszka. Na Prusach realizował on jego politykę zwiększania kontroli nad tymi terenami i zmniejszania roli Gdańska.

W 1515 r. był członkiem orszaku królewskiego na zjazd wiedeński. Uczestnictwo w spotkaniu na szczycie trzech monarchów - Zygmunta I Starego, Władysława II Jagiellończyka i Maksymiliana I Habsburga oznaczało dla młodego dyplomaty wielki prestiż, ale i świadczyło o jego dużym już znaczeniu. Po zakończeniu zjazdu pozostał on do 1517 r. jako poseł króla polskiego przy cesarzu, przy okazji kilkukrotnie posłując też w imieniu Korony w Republice Weneckiej.

Pierwszy polski ambasador

W latach 1522-1523 odbył wielką wyprawę dyplomatyczną po Europie, wizytując m.in. króla Anglii Henryka VIII i cesarza niemieckiego, z którym omawiał m.in. kwestię egzekwowania postanowień II pokoju toruńskiego. Dziesięć lat przed przyjęciem święceń biskupich, został w roku 1523 r. proboszczem kościoła Mariackiego w Gdańsku. W roku 1524 Jan Dantyszek rozpoczął zakończoną sukcesem misję dyplomatyczną, podczas której zajął w imieniu królowej Bony majątek i księstwo Bari po zmarłej Izabelli Aragońskiej. Następnie powrócił do roli posła króla przy cesarzu.

13 marca 1525 r. Zygmunt Stary docenił jego dokonania, podnosząc go do rangi stałego ambasadora polskiego na dworze cesarskim. Był to pierwszy taki tytuł w historii Polski. Godność tą sprawował przez kolejnych siedem lat, finalizując z powodzeniem m.in. wszystkie formalności związane z przejęciem spadku po Izabelli, czy broniąc polskiej racji stanu w kwestii pruskiej.Podczas służby wyróżniał się wysoką skutecznością, spowodowaną znakomitym przyswojeniem reguł panujących na dworze oraz zdobywaniem informacji drogą znajomości prywatnych, czy przez przekupstwo. Był też jednym z pierwszych Polaków stosujących szyfry w korespondencji dyplomatycznej.

Poseł królewski

Dantyszek brał udział w zjazdach króla z monarchami, przyczynił się do skojarzenia małżeństwa króla z Boną, jeździł w misjach politycznych do Rzeszy, Włoch, Anglii, Niderlandów, Hiszpanii i Francji. Był przyjmowany na audiencjach przez Henryka VIII i Franciszka I, a do cesarzy Maksymiliana i Karola V miał wolny wstęp. Zadaniem tych misji było pokrzyżowanie prób przymierza Habsburgów z Moskwą oraz przeciwdziałanie regeneracji zakonu krzyżackiego. Zadaniom tym sprostał świetnie.

Jak stwierdzano, dzięki poselstwom Dantyszka znaczenie Polski w świecie politycznym podniosło się znacznie. W latach 1524-1531 Dantyszek bawił w Hiszpanii na dworze Karola V.Słusznie uchodzi Dantyszek za ojca dyplomacji polskiej. Sukcesy, jakie na tej drodze osiągnął dla Polski i dla siebie, były niebywałe i długo jeszcze miały procentować. Lecz on sam karierę polityczną traktował jako zło konieczne. Jako syn mieszczanina, nie mógłby się wybić. Z placówki odwołany został na własną prośbę, powracając w 1532 r. do Polski.

Działalność duszpasterska

Jan Dantyszek jako biskup wamiński.
Źródło:http://www.jerzyschroeder.bloog.pl

Wróciwszy do Polski, skupił się na działalności duszpasterskiej. Do jego obowiązków należała przede wszystkim walka z szerzącym się protestantyzmem (sam był zwolennikiem reformacji katolickiej, ale w koncepcji Erazma z Rotterdamu). Dotąd - przez cały czas pełnił obowiązki proboszcza gdańskiej parafii mariackiej, a później od 1530 r. biskupa chełmińskiego i od 1537 r. biskupa warmińskiego.

Biskup warmiński

Powitanie nowego biskupa, połączone z hołdem stanów warmińskich, odbyło się 17 grudnia 1538 r. w Olsztynie. Następnego dnia Dantyszek był już w Lidzbarku Warmińskim, na swoim dworze. Jako biskup prowadził intensywną działalność na polu kulturalnym - był mecenasem sztuki. W Lidzbarku stworzył ważny ośrodek nauki i sztuki. Posiadał wielką galerię malarstwa renesansowego. Gościł u siebie wielu humanistów. Ponadto fundował studia zagraniczne miejscowej młodzieży. Dzięki jego pomocy materialnej ukończyło je wiele ówczesnych młodych ludzi z Warmii.

Dantyszek i Kopernik

Kopernik był lekarzem Dantyszka. Incydent z Anną Szyling, jeśli popsuł stosunki między nimi, to nie na długo. Dantyszek aprobował teorie Kopernika.W dziełku astronoma o trygonometrii płaskiej i sferycznej, wydanym w 1542 r.-"De lateribus et angelis triangulorum" zamiast przedmowy, znajduje się wiersz Dantyszka, w którym autor zachęca młodzież do przestudiowania tej pracy jako wstępu niezbędnego dla zrozumienia astronomicznego dzieła uczonego z Fromborka.

Był humanistą o szerokich kontaktach europejskich, korespondował m.in. z Erazmem z Rotterdamu i Georgiusem Sabinusem. Przebywając w Wittenberdze, spotkał się również z Marcinem Lutrem. Był przyjacielem Hernána Cortésa. Przyjaźnił się z Andrzejem Krzyskim – późniejszym arcybiskupem gnieźnieńskim i prymasem Polski oraz głośnym poetą. Utrzymywał też kontakty z Tomaszem Morusem i Filipem Melanchtonem czy Janem van der Campenem. Znał osobiście Marcina Lutra. Jedynie służba Muzom jest w życiu coś warta, on zaś zbyt wiele hołdował Rozkoszy i Fortunie. Zmarł w Lidzbarku Warmińskim 27 października 1548 . Pochowano go we Fromborku.

Poeta

Herb nadany Janowi Dantyszkowi przez cesarza Maksymiliana
Źródło:http://pl.wikipedia.org/wiki/

Poezję uprawiano w Polsce już co najmniej wiek przed Dantyszkiem, ale on był pierwszym poetą polskim, który zdobył rozgłos w całej Europie. Dantyszek uważał sztukę za powołanie swojego życia. Marzył o tym, by imię jego jako poety pozostało nieśmiertelne. Sukces zawdzięczał nie tylko niewątpliwie doskonałeniu opanowaniu formy wiersza. Zdecydował o tym głównie sposób wyrażania swoich idei.Potrafił świetnie dostroić do mody wprowadzonej świeżo przez humanistów.Ponadto popularność zawdzięczał także temu,że jej treścią były przeważnie aktualne problemy polityczne i moralne.Pisana po łacinie, w języku międzynarodowym, poezja ta szybko, bo bez pośrednictwa tłumaczy, trafiała do czytelników od jednego do drugiego krańca Europy. Za swoją twórczość otrzymał z rąk cesarza Maksymiliana I wieniec laurowy, najwyższą nagrodę literacką dawnych czasów. Ponadto cesarz nadał mu także m.in. tytuł doktora obojga praw, zaś jego następca Karol V wybił medal na jego cześć. Z nominacji cesarskiej otrzymał również hiszpańskie szlachectwo. Twórczość zaczął od wierszy okolicznościowych; nie zrezygnował z nich także w późniejszych latach. Pisał epitalamia z okazji ślubu Zygmunta I z Barbarą Zapolyą, później z Boną.Równolegle uprawiał poezję parenetyczną, moralizatorską. Przykładem tego jest elegia Jonas propheta de interitu civitatis Gedanensis (Jonasz Prorok o zagładzie miasta Gdańska), napisana w roku 1535 w związku z nasilaniem się wpływów reformacji w Gdańsku. Szerszymi zagadnieniami zajął się Dantyszek w poemacie De nostrorum temporum calamitatibus silva (O klęskach naszych czasów), opublikowanym w roku 1530 w Antwerpii, Bolonii, Kolonii i w Krakowie. Autor podjął tu problem niebezpieczeństwa tureckiego i naszkicował wizję Europy od niego już uwolnionej.Wyjątkowe miejsce w dorobku poetyckim Dantyszka zajęła Elegia amatoria. Erotyk ten, znany także pod tytułem Ad Grinaeam (Do Grynei, 1518), odwołuje się do mitologii, ale także wypowiedzi o charakterze osobistym, wyraźnie autobiograficznym. Do osobistych wyznań należy również Vita Joannis de Curiis Dantisci (Życie Jana von Höfen Dantyszka), utwór opublikowany dopiero u schyłku XVII wieku. Do osobistych wyznań należy również Vita Joannis de Curiis Dantisci (Życie Jana von Höfen Dantyszka), utwór opublikowany dopiero u schyłku XVII wieku. W roku śmierci poety ukazał się zbiór Hymni aliquot ecclesiastici (Księga hymnów, 1548),nawiązujący do tradycji hymnów i pieśni średniowiecznych.Najbardziej znany utwór Dantyszka to metafizyczny Nagrobek sobie samemu.

Upamiętnienie

Dantyszek zmarł w Lidzbarku Warmińskim 27 października 1548 . Pochowano go we Fromborku. W Kościele św. Piotra i Pawła w Lidzbarku Warmińskim na ścianach świątyni i na posadzce znajduje się wiele płyt nagrobnych. Na ścianie północnej znajduje się cenna płyta nagrobna matki biskupa Jana Dantyszka (1537 – 1548) Krystyny Flachsbinder, zmarłej w 1539 roku. Płyta składa się z trzech części i jest wykonana w stylu renesansowym.

Warmiński Kiermas

III Warmiński Kiermas w Bałdach
Źródło:http://www.olsztyn24.com/

Inscenizacja powitania jednego z biskupów warmińskich jest stałym elementem organizowanych od 2007 r. w Bałdach gm. Purda Warmińskich Kiermasów Tradycji, Dialogu i Zabawy. Kiermasy organizowane są w weekend przypadający w pobliżu Święta Warmii, które obchodzone jest 5 lipca. Rozpoczynają się uroczystą mszą świętą w kościele w Butrynach, gdzie przez wieki odprawiane były msze na powitanie kolejnych zwierzchników Kościoła na Warmii. Przez rok 2010 symboliczną władzę duchową nad Warmią sprawował biskup Jan Dantyszek. Scenę wjazdu biskupa na Warmię w 1250 roku odtworzyli 3 lipca 2010 r. w Bałdach, aktorzy olsztyńskiego Teatru im. Jaracza. Biskupa Dantyszka (Marian Czarkowski) na Warmię przywiózł konną bryczką Mikołaj Kopernik (Jarosław Borodziuk), a obu zacnych obywateli Warmii powitali: Jerzy Laskowski - wójt Gminy Purda, Mirosław Pampuch - starosta olsztyński i Urszula Pasławska - wicemarszałek województwa.

Źródła

1.Achremczyk S., Marchwiński R., Przeracki J., Poczet biskupów Warmińskich, Olsztyn 1984.
2. Borawska T., Borzykowski M., Kopiczko A., Wojtkowski J., Słownik biograficzny kapituły warmińskiej, Olsztyn 1996.
3.http://www.pomorskie.eu/pl/
4.http://historiaolsztyna.bloog.pl/
5. http://literat.ug.edu.pl/
6.http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Dantyszek
7. http://jerzyschroeder.bloog.pl/
8. http://www.zabytki.mazury.pl/