Kościół pw. św. Katarzyny w Płoskini

Fot. Piotr.
Źródło: www.zabytki.ocalicodzapomnienia.eu

Fot. Adolf Bötticher. 1894 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 057816.

Fot. Anton Ulbrich. 1904/1909 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 057820.

Fot. Anton Ulbrich. Rzeźby barokowe z dawnego ołtarza głównego: św. Jan Chrzciciel, św. Małgorzata, św. Jan Ewangelista, na strychu kościelnym. 1904/1909 rok.
Źródło: Prusy Wschodnie - dokumentacja historycznej prowincji, Warszawa IS PAN, 2006, nr 057824.

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany na wzniesieniu, na północno-wschodnim krańcu wsi Płoskinia (niem. Plasswich). Wieś położona jest w powiecie braniewskim, przy drodze z Braniewa do Pieniężna.

Historia

Świątynię uposażono już w przywileju lokacyjnym wsi z 1305 roku, a wzniesiono w latach 1340-1360. W drugiej połowie XIV wieku dobudowano wieżę dzwonniczą, natomiast w 1654 roku – prezbiterium (być może na miejscu poprzedniego gotyckiego) W 1713 roku nastąpiła duża przebudowa kościoła. Z tego czasu pochodzi kruchta północna, brama zewnętrzna i strop nawy. W trakcie renowacji przeprowadzonej w latach 1881-1884 usunięto późniejsze naleciałości stylowe i przywrócono budowli gotycki wygląd. W 1945 roku kościół został nieznacznie uszkodzony i odnowiony w latach kolejnych.

Opis

Jest to kościół, orientowany, jednonawowy, murowany z cegły. Od zachodu przylega do niego wieża, od północy kruchta, a od wschodu węższe prezbiterium o wielobocznym zamknięciu. Przy prezbiterium znajduje się zakrystia, do której przylega cylindryczna neogotycka wieżyczka schodowa. Budowlę zdobią ostrołukowe i koliste blendy, a także ostrołukowe okna w ścianach nawy. Od strony zachodniej wieńczą ją szczyty sterczynowo-schodkowe. Wieża bez podziału na piętra, ma parzyste okna umieszczone w bardzo długich ostrołukowych blendach, zestawionych po trzy na każdej ze ścian. Wieżę i korpus budowli przykryto dwuspadowym dachem. Wieżę zwieńczono też szczytami sterczynowo-schodkowymi i chorągiewką z datą „1701”. Nawę przykryto stropem polichromowanym. Barokowe malowidła pochodzą z 1713 roku (odnowione w 1933 roku) i przedstawiają sceny: Zwiastowania, Trójcy Świętej, Zaślubin św. Katarzyny z Dzieciątkiem Jezus oraz postacie Apostołów i Ojców Kościoła. W prezbiterium znajduje się sklepienie kolebkowe z siecią dekoracyjnych żeber, natomiast w zakrystii sklepienie krzyżowo-żebrowe. Ścianę tęczową zdobi polichromia z około 1660 roku w stylu manierystycznym (również odnowiona w 1933 roku). Malowidło przedstawia scenę Sądu Ostatecznego. Przed kościołem, od strony zachodniej znajduje się barokowa brama prawdopodobnie z końca XVII wieku z przejazdem zamkniętym półkoliście i dwiema furtami po bokach. W bramie znajdują się szczyty z niszami. W środkowej umieszczono krucyfiks z XIX wieku. Od strony wewnętrznej znajdują się wota z blachy z krzyżami i Narzędziami Męki Pańskiej, utrzymane w stylistyce ludowej (też z XIX wieku).

Wyposażenie

Ołtarz główny, neogotycki pochodzi z około 1884 roku. Ołtarze boczne, późnobarokowe wykonano w 1721 roku w warsztacie Krzysztofa Peuckera. W lewym umieszczono rzeźby św. Ambrożego i Augustyna oraz obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem z pierwszej połowy XVII wieku i Zwiastowania. W prawym znajdują się rzeźby św. Jakuba Starszego, Kazimierza, Floriana, Jana Ewangelisty i Archanioła Gabriela oraz obrazy Zdjęcia z Krzyża i Chrystusa Upadającego pod Krzyżem. Barokowa ambona z płaskorzeźbioną i intarsjowaną dekoracją pochodzi z około 1680 roku. W kościele znajdują się także: granitowa chrzcielnica w kształcie kielicha z XIV wieku, stalle z XVII wieku, a także szereg barokowych obrazów z XVII i XVIII wieku. Są tam również cenne zabytkowe obiekty liturgiczne, w tym m.in.:

• monstrancja wieżyczkowa z elementami późnogotyckimi z początku XVI wieku,
• kielich barokowy wykonany prez złotnika Jana Zachariasza Krzyżewicza, działającego w Ornecie i Braniewie,
• krzyż ołtarzowy z 1789 roku,
• łódka srebrna do kadzidła z 1796 roku, wykonana przez złotnika Andrzeja Gerdena.

Ciekawostki

• Jest to jeden z lepiej zachowanych kościołów wiejskich na Warmii, odznaczający się wyjątkowymi proporcjami oraz detalami architektonicznymi.
• Cenna polichromia ściany tęczowej z drugiej połowy XVII wieku została położona na jeszcze wcześniejszych malowidłach gotyckich i renesansowych.
• Unikalnym elementem kruchty wieżowej są płytkie dwułuczne siedziska kamienne wkomponowane w boczne ściany (element rzadko spotykany, charakterystyczny dla budownictwa romańskiego).

Zobacz też

• Krzysztof Peucker
• Monstrancja z kościoła pw. św. Katarzyny w Płoskini
• Jan Zachariasz Krzyżewicz
• Andrzej Gerden

Bibliografia

1. Chrzanowski, Tadeusz: Przewodnik po zabytkowych kościołach Północnej Warmii / Tadeusz Chrzanowski. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1978. – S. 135-137.
2. Katalog zabytków sztuki. T. 2: Województwo elbląskie. Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Z. 1: tekst / pod red. Mariana Arszyńskiego i Mariana Kutznera. - Warszawa : Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1980. - S. 180-183.
3. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 1 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn : Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 164-165.
4. Piskorska, Józefa: Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku. Cz. II, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł / Józefa Piskorska. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 91.
5. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix, 1992. – S. 42.

Linki

• Kościół Świętej Katarzyny, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.mazuryaktywnie.pl [dostęp 11.12.2014 r.]