Kościół pw. Trzech Króli w Elblągu

Kościół przed przebudową, według starej ryciny.
Źródło: B. Myślińska, Elbląg i okolice wczoraj, Elbląg 1998, s. [19 k.]

Kościół neogotycki po odbudowie.
Źródło: B. Myślińska, Elbląg i okolice wczoraj, Elbląg 1998, s. [19 k.]

Zabytek architektury sakralnej istniejący od XIV wieku do 1945 roku.

Lokalizacja

Świątynia została wybudowana na terenie Elbląga (niem. Elbing), w kwadracie terenu nowomiejskiego, między dzisiejszymi ulicami Giermków, Szkolną, Janowską i Ślusarską.

Historia

Pierwsza wzmianka o istnieniu tego kościoła pochodzi z 1341 roku. W okresie reformacji stał się on miejscem kultu protestantów i tak zostało do 1945 roku. W XIX wieku wzrost zamożności miasta sprzyjał rozbudowie różnych obiektów użyteczności publicznej, w tym starych i małych kościołów. Tak też się stało i z kościołem pod wezwaniem Trzech Króli. Na początku czerwca 1881 roku. W starej świątyni odbyła się ostatnia msza, a już w kwietniu następnego roku położono kamień węgielny pod nowy budynek. Jego projekt wykonał inspektor budowlany Bohl z Berlina, a budowę nadzorował mistrz budowlany Ungetüm. Uroczyste poświęcenie kościoła odbyło się 17 marca 1885 roku. Kościół został zniszczony w trakcie walk o miasto w lutym 1945 roku. Pomimo starań elbląskich władz kościelnych o przekazanie budynku miejscowej parafii św. Mikołaja, władze miasta zdecydowały o jego rozbiórce i zabudowaniu terenu domami mieszkalnymi.

Opis

W pierwszej wersji, z XIV wieku, był to kościół jednobryłowy o nisko schodzącym do ziemi strzelistym dachu i wolno stojącej dzwonnicy. Ze względów finansowych budowy kościoła nigdy nie dokończono i stojąca oddzielnie wieża dzwonnicza nie była połączona z korpusem kościoła aż do ich rozebrania w 1881 roku. W liczącym 1022 miejsca kościele, swoje ołtarze miało wiele bractw, np. Bractwo Marii, Bractwo Katarzyny, Bractwo Doroty, Bractwo Ubogich i Cierpiących, Bractwo Świętych Ran, Bractwo Piwowarów i Strzeleckie. Blisko ołtarza głównego znajdowały się organy, zbudowane w roku 1587 przez Lorenza Hoffmanna, a także konfesjonał, krzesło kościelne sądu Nowego Miasta i krzesło Rady Miejskiej. Drewniany sufit, pomalowany w roku 1706, podtrzymywany był przez wiszące wiązania i trzy drewniane filary. Po przebudowie powstała świątynia w stylu neogotyckim, o trzech nawach i strzelistej wieży o wysokości 67 metrów. Na wieży zawieszono cztery dzwony. We wnętrzu budowli zastosowano sklepienia żebrowe, podtrzymywane dwoma rzędami korynckich kolumn W trzech nawach znajdowało się 1200 siedzeń, wyciętych z drewna dębowego. Kościół zachował swe dawne bogate wyposażenie, a przede wszystkim ołtarz główny Trzech Króli z około 1520 roku. Ozdobą kościoła były dwa duże mosiężne świeczniki, sporządzone według wzoru świeczników gotyckich o podstawie przedstawiającej lwa. Ambona została wykonana przez elbląskiego rzeźbiarza Heinricha Josefa Splietha. Organy wykonane w stylu neogotyckim pochodziły z elbląskiej firmy A. Terletzkiego. Po II wojnie światowej większość wyposażenia kościoła zaginęła. Uratowany został ołtarz, który znajduje się w dniu dzisiejszym w katedrze św. Mikołaja w Elblągu. Przeniesiono tak również obraz przedstawiający Złożenie Chrystusa do Grobu, ofiarowany kościołowi Trzech Króli w 1720 roku przez elbląskiego mieszczanina Gabriela Freymutha. Spośród czterech dzwonów, jeden znajduje się dzisiaj w kościele św. Leonarda w Stuttgarcie, a dwa mniejsze w kościele św. Wojciecha w Elblągu.

Ciekawostki

• Po 1772 roku znaleziono w kościele cenne naczynia liturgiczne. W 1775 roku sprzedano je za sumę 1005 talarów.

Zobacz też

• Chrzcielnica z kościoła pw. św. Mikołaja w Elblągu
• Kościół pw. Trzech Króli w Elblągu
• Kościół pw. Najświętszej Marii Panny w Elblągu
• Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu
• Katedra pw. św. Mikołaja w Elblągu

Gabriel Freymuth Heinrich Josef Splieth Lorenz Hoffmann

Bibliografia

1. Józefczyk, Mieczysław: Elbląg 1772-1850: kościoły chrześcijańskie na przełomie dwu epok / Mieczysław Józefczyk. – Pelplin : Bernardinum, 2000. – S. 206-210.
2. Józefczyk, Mieczysław: Elbląg i okolice 1937-1956: chrześcijaństwo w tyglu dwu totalitaryzmów / Mieczysław Józefczyk. – Elbląg : [Pelplin: Wydawnictwo Diecezjalne], 1998. – S. 52-53.
3. Tomczyk, Ryszard: Bedeker elbląski / Ryszard Tomczyk. – Gdańsk : Polnord-Oskar, 2000. – S. 98.

Dodatkowa literatura

• Dutkiewicz, Helena: Kościół Trzech Króli ( Drei-König-Kirche), materiał zamieszczony na stronie internetowej Biblioteki Elbląskiej im. C. Norwida www.historia.bibliotekaelblaska.pl [dostęp 09.10.2013 r.]
• Kościoły Elbląga: Kościół p.w. Trzech Króli, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.truso.republika.pl [dostęp 10.10.2013 r.]
• Kościół Trzech Króli, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.elblag-moje-miasto.pl [dostęp 10.10.2013 r.]