Gmach sądów w Olsztynie

Źródło: www.fotopolska.eu/zdjecia

Fot. lata 30-te XX wieku.
Źródło: S. Achremczyk, Olsztyn: dzieje miasta, Wrocław 2004, s. 100.

Fot. lata 30-te XX wieku.
Źródło: C. Grabowska, Olsztyn na starych pocztówkach, Olsztyn 2003, s. 209.

Zabytek architektury wzniesiony pod koniec XIX wieku.

Lokalizacja

Budynek przeznaczony na siedzibę sądów, wybudowano na terenie Olsztyna, u zbiegu Szosy Klebarskiej (niem. Kleebergerstraβe, obecnie aleja Marszałka Józefa Piłsudskiego) z ulicą Wartemborską (niem. Wartenburgerstraβe, późniejsza Cesarska – Kaiserstraβe, obecnie ul. Dąbrowszczaków), na gruncie należącym wcześniej do właściciela cegielni Floriana Materna.

Historia

W pierwszych planach zamierzano ulokować nową siedzibę sądów na Dolnym Przedmieściu. Pojawił się także projekt zaadaptowania na ten cel olsztyńskiego zamku (w 1872 roku). Ostatecznie, podjęto decyzję o budowie nowego gmachu przy ulicy Klebarskiej. Projekt budynku powstał w ministerstwie robót publicznych w Berlinie, jednakże w znacznym stopniu został przerobiony przez architekta powiatowego z Olsztyna Schütte. Schütte był również głównym kierownikiem budowy. Pierwsze prace podjęto wiosną 1878 roku. Roboty murarskie i ciesielskie wykonała olsztyńska firma Matthiasa Toffla. Przejęcie całkowicie ukończonego gmachu przez użytkowników nastąpiło l października 1880 roku. Wówczas stał się on siedzibą zreformowanych sądów: ziemskiego dla powiatów olsztyńskiego, ostródzkiego, nidzickiego, szczycieńskiego oraz sądu okręgowego. W 1898 roku dostawiono do korpusu boczne piętrowe oficyny mieszczące salę ławników z niezbędnym zapleczem oraz dodatkowe pokoje do pracy, zaś w głębi posesji (od strony ul. Cesarskiej, obecnie Dąbrowszczaków) stanął niewielki dom mieszkalny dla urzędników. Dziedziniec przed sądem, początkowo gęsto zadrzewiony, w 1926 roku odgrodzono poprzez wybudowanie dwóch małych pawilonów, które zostały wynajęte na biuro podróży i księgarnię turystyczną. Po II wojnie światowej w gmachu ulokowano siedzibę Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, a w piwnicach obiektu urządzono cele więzienne. Dotychczasowe parterowe pawilony placu przed budynkiem adaptowano na wartownię, biuro przepustek i biuro ewidencji broni. Wkrótce jednakże jeden z budynków spłonął i został rozebrany, drugi wyburzono pod nowe skrzyżowanie ulic Dąbrowszczaków i Piłsudskiego. W latach 60-tych gmach ponownie stał się siedzibą sądów. Znalazły w nim miejsce: Sąd Wojewódzki i Sąd Powiatowy, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, a także Okręgowa Komisja Arbitrażowa, Państwowe Biuro Notarialne. Na skutek przebudowy po pożarze w 1976 roku budynek stracił jednakże swój dotychczasowy charakter.

Opis

Bryłę budynku w stylu neogotyckim wzniesiono na rzucie odwróconej litery T. Wzbogacono ją także o płytkie ryzality na osi korpusu i po obu stronach poprzecznego skrzydła. Środkowy ryzalit został ukształtowany na podobieństwo zamkowej wieży. Gmach został zaprojektowany jako obiekt 3-kondygnacyjny z użytkowym poddaszem i mansardami w części dachowej. Wzniesiono go z nieotynkowanej cegły licowej ceramicznej i glazurowanej, tworzącej od frontu mury o dekoracji przypominającej ornament. Wielospadowe, łamane dachy kryte były czerwoną dachówką ceramiczną. Zewnętrzne ściany gmachu zdobiły, usunięte po II wojnie światowej, elementy sztukatorskie w postaci umieszczonych na tarczach herbowych emblematów heraldycznych związanych z Prusami Wschodnimi. Dekoracje te zastąpiono później białym emblematem założonym na frontowym ryzalicie, nad drugą kondygnacją, pod oknami, największej wtedy w budynku, sali rozpraw. Czarny napis na białym tle głosił: „Sprawiedliwość ostoją PRL”. W 1976 roku, w trakcie remontu budynku, zlikwidowano wszelkie elementy wpływające na jego niepowtarzalny, zabytkowy charakter. Gmach został otynkowany, przebudowano klatki schodowe, na nowo podzielono pomieszczenia, zmniejszono też wymiary drzwi i okien.

Bibliografia

1. Piechocki, Stanisław: Dzieje olsztyńskich ulic / Stanisław Piechocki. - Olsztyn : Remix, 1998. – S. 88-90.
2. Piechocki, Stanisław: Olsztyn magiczny / Stanisław Piechocki. - Olsztyn : Remix, 2002. – S. 85-93.
3. Rzempołuch, Andrzej: Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953: od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych / Andrzej Rzempołuch. - Olsztyn : Urząd Miasta: Remix, 2005. – S. 68-69.

Zobacz też

• Rok 1976. Ogień w sądzie w Olsztynie. 1978. Płonie „Ludwik” , materiał na stronie olsztyn.gazeta.pl