Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Iławie

Źródło: Wikimedia Commons

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w pierwsze połowie XIV wieku.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany w najwyższym punkcie wzniesienia, na którym ulokowano średniowieczne założenie obronne Iławy (niem. Deutsch Eylau). Usytuowano go w południowo-wschodnim narożniku murów miejskich obok strażnicy, przebudowanej później na kościelna wieżę dzwonniczą (obecnie ulica Kościelna).

Historia

Świątynia ta powstała najprawdopodobniej w latach 1318-1328. Pierwotnie pełniła funkcję kościoła zakonnego, a jej patronem był św. Mikołaj. Pierwsza wzmianka na temat tutejszego proboszcza, Andreasa, pochodzi z 1324 roku. W 1550 roku przy prezbiterium wzniesiono wieżę dzwonniczą, natomiast w 1624 roku kruchtę od strony północnej. W 1800 roku zamurowane zostały kościelne podziemia i zaprzestano dokonywać w nich pochówku osób ważnych. Kościół był kilkakrotnie modernizowany i przebudowywany, m.in. w pierwszej (1642-1643) i drugiej połowie wieku XVII, w wieku XVIII (po pożarze z lat 1706 i 1753) i pod koniec wieku XIX. Ostatnia poważna przebudowa miała miejsce w latach 1903-1905.Z tego okresu pochodzi neogotycka plebania, wzniesiona w miejsce poprzedniej z 1704 roku. Od 1525 do 1945 roku kościołem dysponowała gmina ewangelicka. Po II wojnie światowej przejęła go ludność napływowa wyznania katolickiego. W 1952 roku opiekę nad świątynią przejęło Zgromadzenie Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej. Obecnie świątynia pełni rolę głównego kościoła parafialnego w mieście.

Opis

Jest to kościół gotycki, orientowany, jednonawowy, murowany z cegły i posadowiony na cokole z granitowych głazów. Wzniesiono go na planie prostokąta z korpusem nawowym (o wymiarach 14,80 m na 20,20 m) oraz węższym i niższym od nawy prezbiterium (o wymiarach 8 m x 11,70 m). Przy prezbiterium od strony północnej dostawiono kwadratową wieżę (wysokość 27 m). Ozdobiono ją tynkowanymi wnękami, płyciznami i oknami różnej wielkości, a zwieńczono szczytem schodkowym. Całość przykryto dachem dwuspadowym. Podobnymi, stromymi dachami dwuspadowymi, pokrytymi dachówką, zamknięto nawę i prezbiterium. Korpus budowli został oszkarpowany, a jego ściany podzielono smukłymi oknami witrażowymi o kształcie ostrołukowym. Ściany udekorowano tynkowanymi wnękami, pasami blend, gzymsem podokapowym, a także szczytami sterczynowymi. Do wnętrza prowadzą dwa gotyckie, bogato profilowane portale ostrołukowe z XIV wieku, od północy czterouskokowy, od zachodu trójuskokowy. Prezbiterium oddzielone zostało od nawy ostrołukowym łukiem tęczowym. Wnętrza przykryto stropami płaskimi.

Wyposażenie

Rokokowy ołtarz główny, umieszczony na gotyckiej mensie, wykonał w 1741 roku Jan Henryk Selcke z Prabut. Umieszczono w nim późnobarokowy obraz przedstawiający scenę Modlitwy Chrystusa w Ogrójcu, wykonany w 1786 roku przez Christiana Bernarda Rode z Gdańska. Neogotycka, kamienna, kielichowa chrzcielnica pochodzi z XIX wieku. W 1899 roku wykonano neogotyckie witraże figuralne przedstawiające Jezusa Chrystusa oraz Apostołów Piotra i Pawła. Organy zostały zbudowano w 1911 roku przez Eduarda Wittecka z Elbląga. W kościele są także płyty nagrobne z XV i XVIII wieku, m.in. Jakuba Mucka – burmistrza Iławy i jego żony Zuzanny z domu Werner, a także srebrne epitafia Wilhelma Albrechta i Jadwigi Elżbiety von Finckenstein z herbami rodów Finckenstein i Rippin. Na wieży znajduje się gotycki dzwon spiżowy z przełomu XIV i XV wieku z łacińskim napisem: o rex gloria criste veni cum + pace (O Królu chwały Chryste przybywaj z pokojem). Między napisem umieszczono motyw głowy Chrystusa w mandorli z krzyżem oraz herb Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego. Drugi dzwon odlano w 1740 roku. Wieżę wieńczy żelazny krzyż teutoński z XIV wieku.

Ciekawostki

• Początkowo znajdująca się tu parafia była pod patronatem krzyżackim i dlatego Zakon zastrzegł sobie prawo obsadzenia jej własnymi księżmi, stąd plebani iławscy byli z reguły duchownymi Zakonu.

Zobacz też

• Parafia pw. Przemienienia Pańskiego w Iławie
• Jan Henryk Selcke
• Christian Bernard Rode
• Eduard Witteck
• Jakub Muck
• Ród Finckensteinów

Bibliografia

1. Iława 1305-2005 : siedemset lat dziejów / pod red. Stanisława Achremczyka. – Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 2006.
2. Koprowiak, Iza: Czerwony Kościół : XIV-wieczny zabytek / Iza Koprowiak // „Gazeta Olsztyńska”. - 2003, nr 172, dod. „Gazeta Iławska”, nr 29, s. 12.
3. Niesiobędzki, Wiesław: Zamki, pałace, dwory i inne zabytki powiatu iławskiego : przewodnik historyczno-krajoznawczy / Wiesław Niesiobędzki. - Iława : Wydawnictwo Tekst 2003. – S. 15-18.
4. Ruszel. Edward: Dzieje kościoła gotyckiego w Iławie : 700-lecie założenia parafii :50-lecie Misjonarzy Oblatów M.N. / Edward Ruszel, Wiesław Niesiobędzki. – Iława : Text - Wiesław Niesiobędzki, 2001.

Linki

• Zabytki Iławy, materiał zmieszczony na stronie internetowej www.dziejeilawy.friko.pl [dostęp 25.02.2014 r.]