Bet Tahara w Olsztynie

Bet Tahara przed renowacją.
Źródło: Z archiwum Wspólnoty Kulturowej "Borussia"

Bet Tahara po renowacji, 2013 r.
Fot. Tomasz Waszczuk

Wnętrze Domu, 2013 r.
Fot. Tomasz Waszczuk

Dom przedpogrzebowy gminy żydowskiej wybudowany w Olsztynie na początku XX wieku.

Lokalizacja

Budynek usytuowano na skraju cmentarza żydowskiego przy ówczesnej ulicy Jeziornej (niem. Seestrasse, obecnie ulica Zyndrama z Maszkowic 2).

Historia

Dom przedpogrzebowy (hebr. Bet Tahara - Dom Oczyszczenia, obecnie zwany również Domem Mendelsohna) został wzniesiony przez gminę żydowską w latach 1912-1913, według projektu architekta Ericha Mendelsohna. W czasie II wojny światowej, po zniszczeniu miejskiej synagogi, budynek najprawdopodobniej wykorzystywany był jako miejsce kultu. Tak też był traktowany przez Żydów przybyłych do Olsztyna po 1945 roku. W 1951 roku opuszczone budynki przeznaczono na magazyny archiwaliów i pracownie Archiwum Państwowego w Olsztynie. Wówczas też przeprowadzono w nich prace adaptacyjne (w 1951 roku i w 1971 roku). Pomieszczenia zostały zwolnione przez Archiwum w 1997 roku. Obecnie obiekt jest własnością Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, która w 2005 roku udostępniła go Stowarzyszeniu „Borussia” z przeznaczeniem na Centrum Dialogu Międzykulturowego oraz muzeum architekta. Stowarzyszenie, w ramach projektu „Dom Mendelsohna”, podjęło działania zmierzające do restauracji i rewitalizacji obiektu. Poświęcone temu prace zakończono 21 marca 2013 roku, w 126. rocznicę urodzin architekta.

Opis

Jest to wydłużony, parterowy budynek, murowany z cegły i otynkowany. Wzniesiono go na rzucie prostokąta o wymiarach 18,66 x 11,85 m. Wnętrze tak zostało zaprojektowane by poszczególne jego pomieszczenia odzwierciedlały pośmiertną wędrówkę człowieka. Tuż przy wejściu znajdowała się sala, w której myto zwłoki, dalej była sala pożegnań, gdzie modlono się i przemawiano przy zmarłym, na końcu pomieszczenie, przez które wynoszono ciało na przyległy cmentarz (kirkut). Drzwi wejściowe i wyjściowe z budynku były przeciwległe. Pomieszczenia od frontu zostały oświetlone niskimi okienkami poczwórnymi, a te od cmentarza - potrójnymi (i pojedynczymi w aneksach). Po przeprowadzeniu prac remontowych, a także konserwatorskich udało się nie tylko odtworzyć pierwotny układ pomieszczeń, ale też ich kolorystykę, zdobienia, polichromie i mozaiki. Na szczególną uwagę zasługuje odrestaurowana sala pożegnań. Ma ona kształt ostrosłupa o podstawie 7 x 7 m i wysokości 6 m, wspartego na 4 kolumnach. Wieńczy ją Gwiazda Dawida. Drewniana konstrukcja dachu, niepowiązana z drewnianą konstrukcją piramidy, jest jedyną tego typu w Polsce.

Ciekawostki

• Projekt tego budynku, jest pierwszym samodzielnym dziełem Ericha Mendelsohna i równocześnie jego pracą dyplomową.
• Dom przedpogrzebowy to jedyny ślad twórczości tego architekta w rodzinnym mieście.

Zobacz też

• Erich Mendelsohn
• Stowarzyszenie „Borussia”
• 3 Dni z Kulturą Żydowską „Mazel Tov!”

Bibliografia

1. Rzempołuch, Andrzej: Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953: od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Urząd Miasta: Remix, 2005. – S. 140-141.
2. Jasiński, Janusz: Olsztyńskie nekropolie // W: Olsztyn 1353-2003 / red. Stanisław Achremczyk, Władysław Ogrodziński. – Olsztyn : Ośrodek Badań Naukowych i Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, 2003. - S. 607.
3. tw: Mendelsohn-Haus wird Zentrum für den interkulturellen Dialog / tw // „Masurische Storchenpost“. - 2013, nr 4, s. 2, 10-11.
4. Martino, Julia: Dom przedpogrzebowy projektu Ericha Mendelsohna. Problematyka konserwatorska / Julia Martino // „Renowacje i Zabytki”. – 2013, nr 4, s. 87-90.

Zobacz też

• Bet Tahara, materiał zamieszczony na stronie internetowej Stowarzyszenia Wspólnota Kulturowa „Borussia” www.borussia.pl [dostęp 02.01.2014 r.]
• Bet Tahara, materiał zamieszczony na stronie internetowej Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie www.wbp.olsztyn.pl [dostęp 02.01.2014 r.]