Kościół pw. św. Rocha w Tłokowie

Kościół pw. św. Rocha między Tłokowem a Kramarzewem
Fot. Janusz Gerszberg

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w połowie XVII wieku.

Lokalizacja

Kościół św. Rocha położony jest wśród pól, między Tłokowem a Kramarzewem. Kaplica, a następnie kościół, powstał na kolonii wsi Tłokowo (niem Lokau). Wieś znajduje się w gminie Jeziorany, w powiecie olsztyńskim.

Historia

Powstanie kościoła w tym miejscu wiąże się z miejscową legendą o znalezieniu w 1652 roku puszki z Najświętszym Sakramentem. W związku z tym wydarzeniem mieszkańcy Jezioran wybudowali w 1665 roku pierwotnie kaplicę ku czci Najświętszego Sakramentu, którą po epidemii dżumy na Warmii na pocz. XVIII wieku poświęcono św. Rochowi (patronowi chroniącemu od zarazy). W tym miejscu najpierw została wybudowana kaplica pielgrzymkowa ku czci Najświętszego Sakramentu i św. Rocha. Wznieśli ją mieszkańcy Jezioran w 1665 roku. W 1750 roku została ona przebudowana i powiększona o wieżę. W dniu 20 września 1790 roku konsekracji kaplicy dokonał biskup warmiński Ignacy Krasicki. W 1866 roku rozbudowano budowlę od strony zachodniej. Sanktuarium św. Rocha stało się miejscem licznych pielgrzymek, dołączając tym samym do grupy nowożytnych kościołów pielgrzymkowych na Warmii (obok Tłokowa były to jeszcze m.in. Święta Lipka, Krosno, Stoczek Klasztorny, Głotowo, Chwalęcin, Międzylesie). W 1750 roku do kościoła dostawiono wieżę (dziś już nieistniejącą). W 1790 roku kościół konsekrował biskup warmiński Ignacy Krasicki, a w 1877 roku miała miejsce przebudowa kościoła, w czasie której korpus nawowy został przedłużony w kierunku zachodnim (w miejscu wieży).

Opis

Kościół św. Rocha – orientowany, założony na rzucie wydłużonego prostokąta, jednoprzestrzenny, z małą, kwadratową kruchtą od zachodu oraz prostokątną, trójbocznie zamkniętą zakrystią na osi ściany wschodniej. Budowla jest murowana z cegły, na kamiennym, odcinkami tynkowanym cokole, z detalem architektonicznym opracowanym w tynku (w postaci blend, lizen, obramień okiennych), uzupełnionym detalem ceglanym (gzyms kroksztynowy na ścianie zachodniej). Wykończone w tynku są dodatkowo elewacje zakrystii oraz szczyt wschodni korpusu nawowego. Ceglane ściany kościoła pokryte są dodatkowo zabarwionym na czerwono laserunkiem. Bryła kościoła jest nakryta dachem dwuspadowym z dachówką ceramiczną esówką; osobne zadaszenia mają kruchta (dach dwuspadowy) oraz zakrystia (dach pięciopołaciowy). Ściany podłużne kościoła są rytmicznie przeprute prostokątnymi oknami (po siedem otworów po stronie północnej i południowej); w ścianie wschodniej oraz szczycie wschodnim kościoła – niewielkie okienka o łuku odcinkowym; w ścianie zachodniej korpusu – dwa półkoliste okna w skrajnych osiach. Dodatkowe wejście do kościoła – poza kruchtą – znajduje się w ścianie południowej. Elewacje kościoła są rozczłonkowane zdwojonymi lizeny na cokołach, umieszczonymi pomiędzy oknami, połączonymi od góry formą mocno uproszczonego, płaskiego belkowania. Podobna artykulacja jest na ścianie zachodniej kościoła, którą dodatkowo urozmaica ceglany gzyms kroksztynowy, powtórzony też w szczycie. Szczyt zachodni – o formie schodkowej, zwieńczony trójkątnym, ceglano-tynkowanym tympanonem, ozdobiony prostymi słupkami, przechodzącymi w sterczyny nakryte czterospadowymi daszkami, pomiędzy którymi znajdują się półkoliste blendy i biforyjne okna na osi środkowej. Kruchta wejściowa flankowana jest w narożnikach parą wysokich słupków (nawiązujących formą do sterczyn) i zwieńczona podobnie ceglano-tynkowanym tympanonem. Wnętrze kościoła nakryte jest drewnianym stropem, wspartym na ażurowych kroksztynach. Na cmentarzu kościelnym znajduje się kamienny krucyfiks z widniejącą na cokole datą 1777.

Wyposażenie

W kościele znajduje się rokokowy ołtarz główny sprzed 1790 roku, który pochodzi z warsztatu rzeźbiarskiego Chrystiana Bernarda Schmidta z Reszla. Umieszczono w nim obraz św. Rocha, a także figury dwóch aniołów i dwóch alegorycznych postaci kobiecych. W rokokowych ołtarzach bocznych znajdują się obrazy: Chrystusa Ukrzyżowanego (w lewym) i św. Jana Chrzciciela (w prawym). Są tutaj także: chór muzyczny z końca XVIII wieku, klasycystyczna ambona, granitowa kropielnica, barokowy krucyfiks, fragmenty ołtarzy, grupa pasyjna, św. Jan Chrzciciel, dwa krzyże ołtarzowe rokokowe, tablica pamiątkowa konsekracji kościoła z 1790 roku, a także obraz Ukrzyżowania z pierwszej połowy XIX wieku.

Ciekawostki

• Powstanie kaplicy pod wezwaniem św. Rocha łączy się z legendą o znalezieniu w lesie przez pasterzy w 1652 roku bursy i puszki z Najświętszym Sakramentem. Scenę taką przedstawiono na kamiennym reliefie cokołu krzyża na cmentarzu kościelnym.
• Do kaplicy przybywały liczne pielgrzymki. W efekcie, niewielka budowla stała się największym sanktuarium św. Rocha na Warmii.

Zobacz też

• Ignacy Krasicki
• Chrystian Bernard Schmidt

Bibliografia

1. Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1973. – S. 104-106.

Linki

• Kościół filialny p.w. św. Rocha, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.parafia-jeziorany.vot.p [dostęp 17.12.2013 r.]
• Plan odnowy miejscowości Tłokowo: Gmina Jeziorany, Powiat Olsztyński, Województwo Warmińsko – Mazurskie, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.jeziorany.nowoczesnagmina.pl, dokument w formacie pdf, s. 7, [dostęp 17.12.2013 r.].