Zbigniew Brzoza

(1957 - ) - reżyser teatralny i telewizyjny, wykładowca łódzkiej PWSFTviT, w latach 1997-2007 szef artystyczny warszawskiego Teatru Studio, zaliczany do grona najzdolniejszych twórców młodszego pokolenia, od 2018 r. dyrektor Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie.

Biografia i działalność

Urodził się w 1957 r. w Warszawie.

Ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim i podyplomowe studia na Wydziale Reżyserii w warszawskiej PWST. W latach 80. reżyserował i grał w założonym przez siebie teatrze "Nieprasować". Jeszcze na studiach asystował Andrzejowi Wajdzie w realizacji Lekcji polskiego w Teatrze Powszechnym w Warszawie. Studia reżyserskie zamknął warsztatem - Kartoteką Różewicza z udziałem Tadeusza Łomnickiego. Był stypendystą POL-KUL-u (1986), Reutersa (1995) oraz Departamentu Stanu USA (2002). Dotychczas stworzył ponad czterdzieści spektakli, które prezentowane były na licznych przeglądach w Polsce i na świecie, w tym: w Niemczech, Szwecji, Rosji, Włoszech, Francji, Brazylii oraz na Litwie i na Węgrzech.

Oficjalnie Brzoza zadebiutował Trawestacjami Toma Stopparda w Teatrze Studyjnym w Łodzi (1991). Tuż po Trawestacjach powstał Hess nie żyje Brentona Howarda w Teatrze im. Kochanowskiego w Opolu (1991) oraz Faust i Małgorzata wg Johanna Wolfganga Goethego w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu (1992). W roku 1992 Brzoza wyjechał do Paryża na staż u Petera Brooka.

Po powrocie ze stażu w 1993 roku stworzył w łódzkim Teatrze Studyjnym swoje pierwsze głośne, nagradzane przedstawienie - Przemianę według Franza Kafki. Niedługo potem wyreżyserował przyjęte przychylnie przez krytykę Zbrodnię z premedytacją Witolda Gombrowicza (Teatr Powszechny im. Jana Kochanowskiego w Radomiu, 1993) i Bizona Davida Mameta (Teatr im. Stefana Jaracza w Łodzi, 1995). Z powodzeniem ponownie inscenizował Zbrodnię z premedytacją Gombrowicza, tym razem na scenie łódzkiego Teatru im. Jaracza (1996, spektakl został też rok później przeniesiony do Teatru Telewizji). Z kolei sukces wyreżyserowanej w Teatrze Studio w 1996 roku Godziny, w której nie wiedzieliśmy nic o sobie nawzajem Petera Handke sprawił, że w roku 1997 Brzoza objął stanowisko dyrektora artystycznego warszawskiej sceny po odchodzącym do Teatru Narodowego Jerzym Grzegorzewskim. Zamiarem Brzozy było stworzenie teatru, w którym wypowiedzieć mogłoby się jego pokolenie - do współpracy zaprosił m.in. Krzysztofa Warlikowskiego i Grzegorza Jarzynę. Następnie w latach 1998 – 2007 piastował stanowisko zastępcy dyrektora artystycznego w Teatrze Studio.

Na scenie Studio Brzoza wyreżyserował dwa dramaty Petera Turriniego Nareszcie koniec z Janem Peszkiem (1998) i Miłość na Madagaskarze (2000). Na scenę warszawskiego Teatru Powszechnego przeniósł Noc Helvera Ingmara Villqista (2000). Była to pierwsza realizacja tego dramatu w teatrze instytucjonalnym.

Po świetnie wyreżyserowanym dramacie Petera Handkego - dramacie bez słów, Zbigniew Brzoza, w nieco zmienionej postaci, powrócił do tej formuły scenicznej wypowiedzi. Wyreżyserował Bal pod Orłem (2003) - przedstawienie opowiadające o czasach PRL-u, oparte na pomyśle Ettore Scoli, który w 1983 roku nakręcił film rozgrywający się w sali tanecznej, prezentujący trzydzieści lat z dziejów Francji. Najnowsza historia Polski została przez aktorów odtańczona. Brzozie udało się zrealizować spektakl niesentymentalny, za to z silnymi historycznymi reminiscencjami, opowiadający o zniewoleniu. W 2003 roku w Teatrze Studio Brzoza wystawił jeszcze Mewę Antoniego Czechowa, rok później powrócił do dramatu współczesnego realizując Merylin Mongoł Nikołaja Kolady (Teatr Polski im. Zygmunta Konieczki w Bydgoszczy, 2004), a na swojej scenie Więź (wersja telewizyjna - 2006) brytyjskiej pisarki Rony Munro - intymną historię kobiety skazanej na dożywocie za zabójstwo męża. W 2005 roku po raz trzeci sięgnął po dramat współczesnego węgierskiego dramatopisarza Jánosa Háya. Gézę-dzieciaka - metaforyczną opowieść o autystycznym chłopaku z prowincjonalnego, węgierskiego miasteczka przygotował wcześniej ze studentami łódzkiej szkoły teatralnej (2004) i w Teatrze Telewizji (2004). Było to drugie spotkanie z młodą dramaturgią węgierską. Wcześniej, w 2001 roku w Teatrze Telewizji Brzoza pokazał Portugalię Zoltana Egressy. Na warszawskiej scenie snuł opowieść z życia prowincji, bez publicystyki, za to z refleksją o naturze świata.

Wkrótce Brzoza powrócił do już wcześniej frapujących go autorów - w Teatrze Studio pokazał Pasję Petera Turriniego (2007), a w łódzkim Teatrze im. Stefana Jaracza wystawił Edmonda Davida Mameta (2007). Reżyser dwukrotnie inscenizował Szekspira, w 1999 roku w Teatrze im. Jaracza w Łodzi przygotował Burzę, a na deskach gdańskiego Teatru Wybrzeże pokazał odartą z farsowej konwencji, skupioną, dotykającą problemów tożsamości Komedię omyłek (2007).

W roku 2010 zrealizował Kamienie w kieszeniach Marie Jones w Teatrze Miejskim im. Witolda Gombrowicza w Gdańsku, następnie poruszającą Sprawę operacyjnego rozpoznania Stanisława Brzozowskiego w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku. Katarzyna Korczak pisała:

W latach 2008-2009 Brzoza przeniosł się do Łodzi, gdzie został zastępcą dyrektora artystycznego w Teatrze Nowym im. Kazimierza Dejmka. W tym czasie na łódzkiej scenie odbyły się premiery, m.in.: Remigiusza Brzyka Brygada szlifierza Karhana, Łukasza Kosa Król_Duch czy Piotra Cieplaka Przed południem, przed zmierzchem. Brzoza został również wykładowcą Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi, na początku prowadził zajęcia na Wydziale Aktorskim, aktualnie wykłada na Wydziale Reżyserii, a przedstawienia dyplomowe, powstałe pod jego opieką, dwukrotnie nagradzane były Grand Prix Festiwalu Szkół Teatralnych.

W latach 2012-2016 Zbigniew Brzoza był dyrektorem artystycznym Festiwalu Łódź Czterech Kultur, łączącym projekty artystyczno-społeczne skierowane do dzieci i młodzieży ze środowisk wykluczonych społecznie ze spektaklami plenerowymi, koncertami oraz instalacjami plastycznymi (np. słynny „Pasaż Róży” Joanny Rajkowskiej).

22 listopada 2018 r. objął stanowisko dyrektora Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie.

Wybrane nagrody

• 1993 - łódzka Złota Maska za najlepszą reżyserię dla spektaklu Przemiana Franza Kafki z Teatru Studyjnego w Łodzi;
• 1996 - Grand Prix dla spektaklu Zbrodnia z premedytacją Witolda Gombrowicza z Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi na 36. Kaliskich Spotkaniach Teatralnych; Złota Maska za najlepszą reżyserię dla spektaklu Zbrodnia z premedytacją Witolda Gombrowicza z Teatru im. Jaracza w Łodzi;
• 1997 - nagroda "Złamanego szlabanu" za reżyserię Zbrodni z premedytacją Witolda Gombrowicza w Teatrze im. Stefana Jaracza w Łodzi na 8. Międzynarodowym Festiwalu Teatralnym "Na granicy" w Cieszynie;
• 2006 - nagroda za reżyserię przedstawienia Géza-dzieciak Jánosa Háya w Teatrze Studio w Warszawie oraz Medal im. Stanisława Bieniasza na 6. Festiwalu Dramaturgii Współczesnej "Rzeczywistość przedstawiona" w Zabrzu;
• 2012 - Złota Maska za reżyserię przedstawienia Z Różewicza dyplom w Państwowej Wyższej Szkole Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej w Łodzi; Nagroda Marszałka Województwa Pomorskiego za ideę i scenariusz spektaklu Sprawa operacyjnego rozpoznania w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku;
• 2015 - Nagroda im. Zygmunta Duczyńskiego dla Indywidualności Artystycznej Festiwalu Kontrapunkt oraz nagroda dziennikarzy za scenariusz przedstawienia Obwód głowy Teatru Nowego w Poznaniu; nagroda na festiwalu Rzeczywistość Przedstawiona w Zabrzu za spektakl Obwód głowy;
• 2016 - Nagroda im. Krzysztofa Zaleskiego za spektakl Obwód głowy; Nagroda za Oryginalny Tekst Dramatyczny na festiwalu Dwa Teatry w Sopocie za spektakl Obwód głowy.

Bibliografia

1. https://culture.pl/pl/tworca/zbigniew-brzoza
2. https://pl.wikipedia.org/wiki/Zbigniew_Brzoza