Henryk Syska

1984 r. Źródło: S. Pajka: Koleinami życia i twórczości Henryka Syski, Ostrołęka, 1985.

(1920-2000) - pisarz, publicysta, redaktor, działacz oświatowy, badacz dziejów oraz kultury ludowej Kurpiowszczyzny, Mazowsza, Warmii i Mazur

Biografia

Urodził się 4 marca 1920 w Damiętach k. Ostrołęki. Już od 1935 roku był działaczem Związku Młodzieży Ludowej. Początkowo kształcił się w kierunkach rolniczych (kurs przysposobienia rolniczego dzięki stypendium Związku Młodzieży Ludowej, Średnia Szkoła Ogrodnicza jako stypendysta Państwowego Banku Rolnego). W czasie II wojny światowej pracował w zakładzie ogrodniczym w Radzyminie, Izbie Rolnej w Warszawie oraz gospodarstwie doświadczalnym w Tarczynie. Należał do Armii Krajowej. W 1945 r. rozpoczął studia polonistyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W l. 1945-1946 był naczelnikiem Wojewódzkiego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Lublinie. W 1947 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie kontynuował studia polonistyczne. Przez trzy lata pracował jako redaktor pisma społeczno–kulturalnego „Wici”. W l. 1951-1954 był redaktorem działu społeczno-politycznego LSW. W 1950 roku został odsunięty od polityki (zrehabilitowany w 1956 r.). Przez kolejne lata zajmował się wyłącznie twórczością literacką. W 1962 roku zamieszkał w Olsztynie. Zmarł 18 lutego 2000 roku w Olsztynie.

Działalność

Już od 1935 roku był działaczem Związku Młodzieży Ludowej. Po II wojnie światowej działał w Stronnictwie Ludowym oraz Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici”, gdzie zajmował wysokie stanowiska. Po przeprowadzce do Warszawy (1947) nadal był zaangażowany w działalność polityczną. W 1957 r. został radnym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie, członkiem władz ZSL (do 1959), przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. Od 1962 roku zajmował się głównie twórczością literacką. Był członkiem Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego im. Adama Chętnika oraz Związku Kurpiów.

Twórczość

Pierwsze próby literackie podejmował jako uczeń. Utwory wysyłał do „Płomyka” i „Przeglądu Łomżyńskiego”. W latach 1937-1939 współpracował z czasopismami ludowymi „Przysposobienie Rolnicze” i „Młoda Wieś”. W 1945 roku debiutował w pierwszym numerze pisma „Chłopski Zew” wierszem Rosną nasze sztandary oraz artykułem Wieś tworząca. W 1946 roku napisał wspólnie z Anną Kamieńską utwór dramatyczny Chata mazurska o Bogumile Labuszu i Michale Kajce. W latach 1945-1947 redagował czasopismo „Chłopski Zew”. Swoje wiersze i artykuły drukował w „Zdroju” (1945-1947), „Gazecie Lubelskiej” (1945-1957), „Wsi” (1946-1953), „Zielonym Sztandarze” (1948-1957), „Niedzieli na Wsi” (1946-1949) oraz „Wiciach” (1945-1958). W 1949 r. opublikował swoje pierwsze, popularne książki historyczne Od „Kmiotka” do „Zarania”. Z historii prasy ludowej, Przez walkę do zwycięstwa. Szkice publicystyczne z przeszłości ruchu ludowego oraz Tomasz Nocznicki, radykalny działacz ruchu ludowego . W latach 1950-1957 publikował w „Nowej Wsi”. Odsunięty od działalności w ruchu ludowym zajął się dziejami Kurpiowszczyzny, której poświęcił wiele książek. Powstały wówczas liczne utwory m. in. Nad błękitną moją Narwią (1952), Syn Mazowsza. Opowieść o Romanie Zmorskim (1952), Kurpik siedzi w lesie (1954), Od Pułtuska do Myszyńca (1954), Obleciałem Kurpie-Gocie (1955), A w Zielonej w Myszynieckiej (1956). W Olsztynie zajmował się przede wszystkim twórczością literacką. W swoich utworach często podejmował wątek warmińsko–mazurski, podkreślał problemy ludzi żyjących na pograniczu dwu kultur: Mazur i Kurpi. M. in. powstały wtedy książki: Mazurskie spotkania (1965), Sosny mazurskiej cień (1967), Okruchy zdarzeń (1968), Mówią cmentarze (1969), Mazurski generał (1971), Scalone pogranicze (1975), Rozmaitości znad Łyny (1978). Opublikował wspomnienia Ułomek rodzinnego chleba (1970), Skrzypią wrota (1974), Kęs rodzinnego zaścianka (1994). Henryk Syska jest autorem ponad 70 książek oraz wielu artykułów, a także opracowań redakcyjnych oraz edytorskich.

Nagrody i odznaczenia

• Odznaczony Krzyżem Kawalerskim (1957), Oficerskim (1970) i Komandorskim (1984) Orderu Odrodzenia Polski
• Nagroda Ziemi Mazowieckiej w dziedzinie literatury (1959)
• Nagroda Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie za wybitne osiągnięcia w upowszechnianiu kultury w woj. olsztyńskim (1969)
• Medal „600-lecia Ostrołęki” (1973)
• Nagroda „Warmii i Mazur” (1975)
• Wyróżnienie Polskiego Towarzystwa Historycznego za popularyzację historii (1978)
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki (1971 i 1985)
• Nagroda im. Zygmunta Glogera II st. (1983)
• Medal im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego (1983)
• Nagroda im. Tomasza Nocznickiego (1985)
• Nagroda imienia Biskupa Ignacego Krasickiego (1990)
• Wpisany do Księgi Zasłużonych dla miasta Olsztyna
• Tytuł Honorowego Obywatela gminy Goworowo (4.03.1995)

Filmy

• Film „Tropem rodzinnych wezwań” Tadeusza Śrutkowskiego wg scen. T. Śrutkowskiego, S. Połoma dla Ośrodka Telewizji w Gdańsku (1984)
• Wywiad Ośrodka Telewizji Gdańskiej dla „Panoramy” (1995)
• Wywiad Zbigniewa Chojnowskiego, realiz. Janusz Brojek dla Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie w serii Mówiące Portrety (1995)

Multimedia

Henryk Syska. Z cyklu Mówiące portrety (fragment).
Realizacja: Janusz Brojek ; Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Olsztynie, 1995. Prowadzenie wywiadu Zbigniew Chojnowski.
Źródło: Archiwum WBP w Olsztynie.

Bibliografia

1. Chłosta, Jan: Ludzie Olsztyna / Jan Chłosta. – Olsztyn : Urząd Miasta, 2003. – S. 112-113.
2. Olsztyńskie biografie literackie 1945-1988 : praca zbiorowa / pod red. Jana Chłosty. – Olsztyn : Towarzystwo Naukowe im. Wojciecha Kętrzyńskiego, 1991. – Bibliogr. przy hasłach.  – S. 95-98.
3. Pajka, Stanisław: Syska Henryk, pseud. Kazimierz Porębski (1920-2000), pisarz historyczny, publicysta, badacz i popularyzator kultury ludowej, działacz ruchu ludowego / Stanisław Pajka // W : Polski Słownik Biograficzny, T. 46, z. 2 [og. zb.] 189. – Warszawa : PAN ; Kraków : PAU, 2009. – Bibliogr. - S. 317-319.
4. Rojek Józef Jacek: Literaci & literatura Warmii i Mazur : przewodnik eseistyczny / Józef Jacek Rojek. – Olsztyn : Fundacja Środowisk Twórczych, 2008. – S. 69-70.