Erich Mendelsohn: Różnice pomiędzy wersjami
Z LEKSYKON KULTURY WARMII I MAZUR
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
| Linia 15: | Linia 15: | ||
==Twórczość== | ==Twórczość== | ||
| − | Już jako student ekonomii zajmował się działalnością artystyczną. Uprawiał malarstwo olejne i grafikę. W 1911 r., na życzenie olsztyńskiej gminy żydowskiej zaprojektował [[Bet Tahara w Olsztynie|dom przedpogrzebowy]] przy kirkucie (Bet-Tahara) i stróżówkę na cmentarzu żydowskim w Olsztynie (przy obecnej ul. Zyndrama z Maszkowic).<ref> Paulina Żukowska, ''Dom | + | Już jako student ekonomii zajmował się działalnością artystyczną. Uprawiał malarstwo olejne i grafikę. W 1911 r., na życzenie olsztyńskiej gminy żydowskiej zaprojektował [[Bet Tahara w Olsztynie|dom przedpogrzebowy]] przy kirkucie (Bet-Tahara) i stróżówkę na cmentarzu żydowskim w Olsztynie (przy obecnej ul. Zyndrama z Maszkowic).<ref> Paulina Żukowska, ''Dom Mendelsohna'', „Spotkania z Zabytkami”, 2006, nr 11, s. 37-38.</ref> Ten pierwszy, studencki projekt Mendelsohna został zrealizowany w 1913 r. |
Architekt dorabiał jako projektant, scenograf i kostiumolog. Już wówczas tworzył w duchu ekspresjonistycznym. W Monachium zetknął się z członkami grup ekspresjonistycznych Błękitny Jeździec (niem. Der Blaue Reiter) i Die Brücke. W 1919 r. odbyła się pierwsza z wystaw (w galerii Paula Cassirer w Berlinie), na której zaprezentował szkice powstałe w okopach pt. Architektura w żelazie i betonie. Od początku lat 20-tych nawiązywał liczne znajomości z architektami i artystami w Europie. W 1924 r. wraz z Miesem van der Rohe i Gropiusem założył grupę artystyczną Der Ring, skupiającą architektów nowoczesnych. Jeździł też z odczytami (Holandia, Francja, Hiszpania, Anglia, Szwajcaria) i projektował budynki mieszkalne i biurowce oraz przemysłowe na całym świecie (fabryki, elektrownie, wieże, wydawnictwa). Rozgłos przyniosły mu projekty Wieży Einsteina w Poczdamie i fabryki kapeluszy w Luckenwalde. W latach 1927-1928 w jego znanym i cenionym biurze architektonicznym opracowano m.in. projekt cmentarza żydowskiego w Królewcu. Po zamieszkaniu w Stanach Zjednoczonych kontynuował prace projektanta i wykładowcy. Miał utrudnione warunki wykonywania zawodu ze względu na status imigranta. Stan ten zmienił się po zakończeniu II wojny światowej. Został nawet doradcą rządu Stanów Zjednoczonych. Pracował również nad książką „Historia architektury współczesnej” (niedokończona). W latach 50-tych rozpoczął zbieranie materiałów do autobiografii „Moje życie w szkicach”, która nigdy nie została napisana. | Architekt dorabiał jako projektant, scenograf i kostiumolog. Już wówczas tworzył w duchu ekspresjonistycznym. W Monachium zetknął się z członkami grup ekspresjonistycznych Błękitny Jeździec (niem. Der Blaue Reiter) i Die Brücke. W 1919 r. odbyła się pierwsza z wystaw (w galerii Paula Cassirer w Berlinie), na której zaprezentował szkice powstałe w okopach pt. Architektura w żelazie i betonie. Od początku lat 20-tych nawiązywał liczne znajomości z architektami i artystami w Europie. W 1924 r. wraz z Miesem van der Rohe i Gropiusem założył grupę artystyczną Der Ring, skupiającą architektów nowoczesnych. Jeździł też z odczytami (Holandia, Francja, Hiszpania, Anglia, Szwajcaria) i projektował budynki mieszkalne i biurowce oraz przemysłowe na całym świecie (fabryki, elektrownie, wieże, wydawnictwa). Rozgłos przyniosły mu projekty Wieży Einsteina w Poczdamie i fabryki kapeluszy w Luckenwalde. W latach 1927-1928 w jego znanym i cenionym biurze architektonicznym opracowano m.in. projekt cmentarza żydowskiego w Królewcu. Po zamieszkaniu w Stanach Zjednoczonych kontynuował prace projektanta i wykładowcy. Miał utrudnione warunki wykonywania zawodu ze względu na status imigranta. Stan ten zmienił się po zakończeniu II wojny światowej. Został nawet doradcą rządu Stanów Zjednoczonych. Pracował również nad książką „Historia architektury współczesnej” (niedokończona). W latach 50-tych rozpoczął zbieranie materiałów do autobiografii „Moje życie w szkicach”, która nigdy nie została napisana. | ||
| Linia 27: | Linia 27: | ||
==Dziedzictwo i tradycja== | ==Dziedzictwo i tradycja== | ||
| − | Związki Ericha | + | Związki Ericha Mendelsohna z Olsztynem a także jego twórczość (zwłaszcza zachowany w Olsztynie budynek domu przedpogrzebowego) stanowią dziedzictwo regionalne, które objęte jest pamięcią i ochroną: |
*W 1997 r. z inicjatywy [[Towarzystwo Miłośników Olsztyna |Towarzystwa Miłośników Olsztyna]] na domu, w którym się urodził umieszczona została pamiątkowa tablica<ref>(Ed.Wil.), ''Tablice pamiątkowe Olsztyna'', „Tygodnik Warmiński”, 2002, nr 32, s. 11; (KIK), ''Architektowi z Olsztyna'', „Trybuna”, 1997, nr 110, s. 13; E.M., ''Toast za... Mendelsohna!'', „Dziennik Pojezierza”, 1997, nr 178, s. 9..</ref> | *W 1997 r. z inicjatywy [[Towarzystwo Miłośników Olsztyna |Towarzystwa Miłośników Olsztyna]] na domu, w którym się urodził umieszczona została pamiątkowa tablica<ref>(Ed.Wil.), ''Tablice pamiątkowe Olsztyna'', „Tygodnik Warmiński”, 2002, nr 32, s. 11; (KIK), ''Architektowi z Olsztyna'', „Trybuna”, 1997, nr 110, s. 13; E.M., ''Toast za... Mendelsohna!'', „Dziennik Pojezierza”, 1997, nr 178, s. 9..</ref> | ||
*[[Towarzystwo Miłośników Olsztyna]] przechowuje pamiątki po artyście<ref>(seb), ''Prezes z plakatem'', „Dziennik Pojezierza”, 1998, nr 187, s. 8.</ref> | *[[Towarzystwo Miłośników Olsztyna]] przechowuje pamiątki po artyście<ref>(seb), ''Prezes z plakatem'', „Dziennik Pojezierza”, 1998, nr 187, s. 8.</ref> | ||
| − | *Od 2008 r. Liceum Plastycznego w Olsztynie nosi imię Ericha | + | *Od 2008 r. Liceum Plastycznego w Olsztynie nosi imię Ericha Mendelsohna<ref>Marta Bełza, ''Architekt z Olsztyna patronem „plastyka”'', „Gazeta Wyborcza”, 2008, nr 279, dod. „Olsztyn”, s. 1.</ref> |
| − | *W 2003 r. Młodzież z Klubu Wolnej Myśli i Stowarzyszenia Vegan Active podjęła akcję ratowania zaniedbanego domu przedpogrzebowego<ref> Beata Waś, ''Problem zamknięty na kłódkę: dali przykład władzy'', „Gazeta Olsztyńska”, 2003, nr 113, s. 3.</ref> Pierwsze fundusze na renowację zabytku zaoferowała Fundacja Nissenbaumów. W 2005 r. trafił on pod opiekę olsztyńskiej [[Wspólnota Kulturowa „Borussia”|„Borussi”]], która w ramach projektu „Dom | + | *W 2003 r. Młodzież z Klubu Wolnej Myśli i Stowarzyszenia Vegan Active podjęła akcję ratowania zaniedbanego domu przedpogrzebowego<ref> Beata Waś, ''Problem zamknięty na kłódkę: dali przykład władzy'', „Gazeta Olsztyńska”, 2003, nr 113, s. 3.</ref> Pierwsze fundusze na renowację zabytku zaoferowała Fundacja Nissenbaumów. W 2005 r. trafił on pod opiekę olsztyńskiej [[Wspólnota Kulturowa „Borussia”|„Borussi”]], która w ramach projektu „Dom Mendelsohna”, zaplanowała utworzenie Centrum Dialogu Międzykulturowego w Olsztynie<ref>Grzegorz Szydłowski, ''Klucz porozumienia. „Borussia” przejęła niszczejący zabytek'', „Gazeta Olsztyńska”, 2005, nr 10, s. 4; Robert Traba, ''Dom Mendelsohna w Olsztynie'', „Borussia”, Nr 37 (2006), s. 184-185; Kornelia Kurowska, ''Centrum Dialogu Międzykulturowego DOM MENDELSOHNA'', „VariArt”. - 2009, nr 4, s. 22-23.</ref> i cyklu spotkań Salon Mendelsohna (inicjatywa Yvonne Meyer)<ref>Gabriela Kusajda, ''Der Mendelsohn Salon : ein neuer Zyklus der Kulturgemeinschaft "Borussia"'', „Mitteilungsblatt”, 2006, nr 10, s. 16; Ewa Mazgal, ''Yvonne zaprasza do salonu : co dalej z Domem Mendelsohna?'', „Gazeta Olsztyńska”, 2006, nr 248, dod. „Olsztyn Dzień po Dniu”, nr 954, s. 4.</ref> |
*W 2007 r. w Olsztynie został zrealizowany film dokumentalny poświęcony Erichowi Mendelsonowi. ''Letters of an Architekt'' to obraz nakręcony przez izraelską ekipę filmową, w reżyserii Duki Drora.<ref>Artur Sobiela, ''Zdjęcia na dawnym cmentarzu żydowskim i listy architekta'', „Gazeta Olsztyńska”, 2007, nr 139, s. 5.</ref> | *W 2007 r. w Olsztynie został zrealizowany film dokumentalny poświęcony Erichowi Mendelsonowi. ''Letters of an Architekt'' to obraz nakręcony przez izraelską ekipę filmową, w reżyserii Duki Drora.<ref>Artur Sobiela, ''Zdjęcia na dawnym cmentarzu żydowskim i listy architekta'', „Gazeta Olsztyńska”, 2007, nr 139, s. 5.</ref> | ||
| − | *Od 2003 r. w Olsztynie organizowane są wystawy popularyzujące osobę i dzieło | + | *Od 2003 r. w Olsztynie organizowane są wystawy popularyzujące osobę i dzieło Mendelsohna, m.in.: wystawa w rocznicę śmierci architekta, przygotowana przez [[Bolesław Wolski|Bolesława Wolskiego]] i [[Andrzej Sassyn|Andrzeja Sassyna]], ekspozycja w [[Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie]],<ref>Dariusz Bartoszewicz, ''Kosmopolitycznie i jubileuszowo'', „Gazeta Wyborcza”, 2003, nr 232, dod. „Olsztyn”, s. 4.</ref> w [[Centrum Polsko-Francuskie Côtes d’Armor – Warmia i Mazury|Centrum Polsko-Francuskim]]<ref>Ewa Mazgal, ''Jego dzieła nie straciły nic ze swego blasku: wystawa poświęcona Mendelsohnowi'', „Gazeta Olsztyńska”, 2007, nr 6, s. 11.</ref> |
| − | *Prace | + | *Prace Mendelsohna stanowią inspirację dla współczesnych twórców. W 2010 r. zaprezentowano instalację Carlo Crovato<ref>ma, ''Chanukowe światła na szlaku Mendelsohna'', „Gazeta Olsztyńska”, 2010, nr 280, s. 5.</ref> |
*Organizowane są również spotkania z członkami rodziny architekta: w 1998 r. z siostrzenicą Ilsą Goldenzweig, zaś w 2011 r. z prawnuczką Alexis Petty | *Organizowane są również spotkania z członkami rodziny architekta: w 1998 r. z siostrzenicą Ilsą Goldenzweig, zaś w 2011 r. z prawnuczką Alexis Petty | ||
| Linia 43: | Linia 43: | ||
==Multimedia== | ==Multimedia== | ||
| − | *''Ciekawe miejsca. Dom | + | *''Ciekawe miejsca. Dom Mendelsohna'', film na stronie Telewizji Internetowej Olsztyn [http://www.itvolsztyn.pl/?main=3&sub=59&item=105&pageID=&PHPSESSID=144bdfddbfbc305be89c363311d66415 www.itvolsztyn.pl] |
*O filmie - Duki Dror [http://www.erichmendelsohn.com/erich-mendelsohn.html www.erichmendelsohn.com] | *O filmie - Duki Dror [http://www.erichmendelsohn.com/erich-mendelsohn.html www.erichmendelsohn.com] | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
| − | *''Erich | + | *''Erich Mendelsohn'', materiał na stronie [http://www.answers.com/topic/mendelsohn-erich www.answers.com/] |
*''Erich Mendelsohn and Serge Chermayeff's 1935 British masterpiece restored'', materiał na stronie [http://www.hughpearman.com/articles5/bexhill.html www.hughpearman.com/] | *''Erich Mendelsohn and Serge Chermayeff's 1935 British masterpiece restored'', materiał na stronie [http://www.hughpearman.com/articles5/bexhill.html www.hughpearman.com/] | ||
*Sylwetka architekta na stronie [http://pl.wikipedia.org/wiki/Erich_Mendelsohn pl.wikipedia.org] | *Sylwetka architekta na stronie [http://pl.wikipedia.org/wiki/Erich_Mendelsohn pl.wikipedia.org] | ||
*Jerzy Pantak, ''Pod sklepieniem Bet Tahara'', materiał na stronie [http://www.olsztyn24.com/?m=1&i=1479 www.olsztyn24.com] | *Jerzy Pantak, ''Pod sklepieniem Bet Tahara'', materiał na stronie [http://www.olsztyn24.com/?m=1&i=1479 www.olsztyn24.com] | ||
| − | *''Dom | + | *''Dom Mendelsohna'', materiał na stronie [http://www.borussia.pl/strony/dom_mendelsohna/dom_mendelsohna.html www.borussia.pl] |
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
Wersja z 13:25, 14 gru 2015
Źródło: www.urbanismo.com
Plik:Mendelssohn alexis petty.jpg
Spotkanie z Alexis Petty w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Olsztynie w 2011 r.
Źródło: WBP w Olsztynie.
Źródło: WBP w Olsztynie.
(1887-1953) – architekt modernistyczny (także Eric Mendelsohn)
Spis treści
Biografia
Urodził się 21 marca 1887 r. w Olsztynie (Allenstein) w Prusach Wschodnich przy ówczesnej ul. Oberstrasse 21 (obecnie ul. Staromiejska; dom spłonął podczas pożaru miasta w 1945 r.). Był synem żydowskiego kupca Davida Mendelsohna oraz modystki Emmy Ester z domu Jaruslawsky. Urodził się jako piąte z sześciorga rodzeństwa. W latach 1893-1907 uczęszczał do szkoły podstawowej i gimnazjum humanistycznego w Olsztynie. Następnie podjął naukę na Uniwersytecie Ludwika-Maximiliana w Monachium na wydziale ekonomii, gdzie uczył się zawodu kupieckiego. Rok później przeniósł się jednak ma wydział architektoniczny na politechnice w Berlinie-Charlottenburgu. Wówczas został członkiem Związku Syjonistycznego w Niemczech. W 1910 r. podjął studia na politechnice w Monachium. Wtedy też w Królewcu poznał swoją przyszłą żonę Luizę Maas (ślub w październiku 1915 r.; ze związku urodziła się córka Marie Luise Esther).[1]
Dyplom architekta otrzymał w 1912 r. Dwa lata później przeniósł się do Berlina. W latach 1915-1917 odbywał służbę wojskową (na frontach rosyjskim i francuskim). Po powrocie do Berlina otworzył własne biuro architektoniczne, które zagwarantowało mu dostatnie życie. W latach 1921-1922 przeszedł jednak poważną chorobę nowotworową, która zakończyła się utratą lewego oka. Rok później odbył podróż do Palestyny, a później kilka do Związku Radzieckiego, na Korsykę i do Grecji oraz Norwegii. W 1933 r. ze względu na swoje żydowskie pochodzenie najpierw wyemigrował do Holandii, by wreszcie osiąść w Londynie. W 1934 r., korzystając z bliskiej znajomości z Chaimem Weizmannem, późniejszym prezydent Izraela, odbył podróż do Palestyny, która zaowocowała założeniem tam biura projektowego. W 1937 r. otrzymał obywatelstwo brytyjskie, jednak niedługo po tym wyemigrował do Jerozolimy. Na początku lat 40-tych rozpoczął podróż po Stanach Zjednoczonych. Kilka lat później podjął decyzję o zamieszkaniu w Nowym Jorku. W 1945 r. zamieszkał w San Francisco. Rok później otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Tam też zmarł na chorobę nowotworową 15 września 1953 r. Do śmierci pracował aktywnie jako oficjalny architekt stanu Kalifornia. Jego żona Louise zmarła 30 października 1980 r. w San Francisco.
Twórczość
Już jako student ekonomii zajmował się działalnością artystyczną. Uprawiał malarstwo olejne i grafikę. W 1911 r., na życzenie olsztyńskiej gminy żydowskiej zaprojektował dom przedpogrzebowy przy kirkucie (Bet-Tahara) i stróżówkę na cmentarzu żydowskim w Olsztynie (przy obecnej ul. Zyndrama z Maszkowic).[2] Ten pierwszy, studencki projekt Mendelsohna został zrealizowany w 1913 r.
Architekt dorabiał jako projektant, scenograf i kostiumolog. Już wówczas tworzył w duchu ekspresjonistycznym. W Monachium zetknął się z członkami grup ekspresjonistycznych Błękitny Jeździec (niem. Der Blaue Reiter) i Die Brücke. W 1919 r. odbyła się pierwsza z wystaw (w galerii Paula Cassirer w Berlinie), na której zaprezentował szkice powstałe w okopach pt. Architektura w żelazie i betonie. Od początku lat 20-tych nawiązywał liczne znajomości z architektami i artystami w Europie. W 1924 r. wraz z Miesem van der Rohe i Gropiusem założył grupę artystyczną Der Ring, skupiającą architektów nowoczesnych. Jeździł też z odczytami (Holandia, Francja, Hiszpania, Anglia, Szwajcaria) i projektował budynki mieszkalne i biurowce oraz przemysłowe na całym świecie (fabryki, elektrownie, wieże, wydawnictwa). Rozgłos przyniosły mu projekty Wieży Einsteina w Poczdamie i fabryki kapeluszy w Luckenwalde. W latach 1927-1928 w jego znanym i cenionym biurze architektonicznym opracowano m.in. projekt cmentarza żydowskiego w Królewcu. Po zamieszkaniu w Stanach Zjednoczonych kontynuował prace projektanta i wykładowcy. Miał utrudnione warunki wykonywania zawodu ze względu na status imigranta. Stan ten zmienił się po zakończeniu II wojny światowej. Został nawet doradcą rządu Stanów Zjednoczonych. Pracował również nad książką „Historia architektury współczesnej” (niedokończona). W latach 50-tych rozpoczął zbieranie materiałów do autobiografii „Moje życie w szkicach”, która nigdy nie została napisana.
Udział w organizacjach
W okresie międzywojennym został mianowany honorowym członkiem:
- Londyńskiego Arts-Clubu
- Pruskiej Akademii Sztuk (w 1933 r. po zajęciu majątku przez nazistów został wykreślony go z listy Związku Architektów Niemieckich i wydalony z Pruskiej Akademii Nauk).
- Royal Institute of British Architects
- American Institute of Architects
Dziedzictwo i tradycja
Związki Ericha Mendelsohna z Olsztynem a także jego twórczość (zwłaszcza zachowany w Olsztynie budynek domu przedpogrzebowego) stanowią dziedzictwo regionalne, które objęte jest pamięcią i ochroną:
- W 1997 r. z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Olsztyna na domu, w którym się urodził umieszczona została pamiątkowa tablica[3]
- Towarzystwo Miłośników Olsztyna przechowuje pamiątki po artyście[4]
- Od 2008 r. Liceum Plastycznego w Olsztynie nosi imię Ericha Mendelsohna[5]
- W 2003 r. Młodzież z Klubu Wolnej Myśli i Stowarzyszenia Vegan Active podjęła akcję ratowania zaniedbanego domu przedpogrzebowego[6] Pierwsze fundusze na renowację zabytku zaoferowała Fundacja Nissenbaumów. W 2005 r. trafił on pod opiekę olsztyńskiej „Borussi”, która w ramach projektu „Dom Mendelsohna”, zaplanowała utworzenie Centrum Dialogu Międzykulturowego w Olsztynie[7] i cyklu spotkań Salon Mendelsohna (inicjatywa Yvonne Meyer)[8]
- W 2007 r. w Olsztynie został zrealizowany film dokumentalny poświęcony Erichowi Mendelsonowi. Letters of an Architekt to obraz nakręcony przez izraelską ekipę filmową, w reżyserii Duki Drora.[9]
- Od 2003 r. w Olsztynie organizowane są wystawy popularyzujące osobę i dzieło Mendelsohna, m.in.: wystawa w rocznicę śmierci architekta, przygotowana przez Bolesława Wolskiego i Andrzeja Sassyna, ekspozycja w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie,[10] w Centrum Polsko-Francuskim[11]
- Prace Mendelsohna stanowią inspirację dla współczesnych twórców. W 2010 r. zaprezentowano instalację Carlo Crovato[12]
- Organizowane są również spotkania z członkami rodziny architekta: w 1998 r. z siostrzenicą Ilsą Goldenzweig, zaś w 2011 r. z prawnuczką Alexis Petty
Bibliografia
- Salvadori, Roberto: Poszukiwanie nowoczesności / Roberto Salvadori. - Gdańsk : Słowo/obraz terytoria, 2001.
- Heinze-Greenberg, Ita : "Często obawiam się zazdrości bogów" : sukces i dom / Ita Heinze-Greenberg // „Borussia”. - [Nr] 33/34 (2004), s. 125-131.
- Heinze-Greenberg, Ita: Erich Mendelsohn : Olsztyn-Jerozolima-San Francisco / Ita Heinze-Greenberg ; [seria pod red. Kazimierza Brakonieckiego, Basila Kerskiego i Roberta Traby ; tł. z niem. Justyna Górny ; oprac. graf. Janusz Pilecki]. - Olsztyn : Wspólnota Kulturowa "Borussia", 2006.
Multimedia
- Ciekawe miejsca. Dom Mendelsohna, film na stronie Telewizji Internetowej Olsztyn www.itvolsztyn.pl
- O filmie - Duki Dror www.erichmendelsohn.com
Zobacz też
- Erich Mendelsohn, materiał na stronie www.answers.com/
- Erich Mendelsohn and Serge Chermayeff's 1935 British masterpiece restored, materiał na stronie www.hughpearman.com/
- Sylwetka architekta na stronie pl.wikipedia.org
- Jerzy Pantak, Pod sklepieniem Bet Tahara, materiał na stronie www.olsztyn24.com
- Dom Mendelsohna, materiał na stronie www.borussia.pl
Przypisy
- ↑ Ewa Mazgal, Miłosne listy do żony Louise: śladami architekta z Olsztyna Ericha Mendelsohna, „Gazeta Olsztyńska”, 2002, nr 226, dod. „Magazyn”, s. 10.
- ↑ Paulina Żukowska, Dom Mendelsohna, „Spotkania z Zabytkami”, 2006, nr 11, s. 37-38.
- ↑ (Ed.Wil.), Tablice pamiątkowe Olsztyna, „Tygodnik Warmiński”, 2002, nr 32, s. 11; (KIK), Architektowi z Olsztyna, „Trybuna”, 1997, nr 110, s. 13; E.M., Toast za... Mendelsohna!, „Dziennik Pojezierza”, 1997, nr 178, s. 9..
- ↑ (seb), Prezes z plakatem, „Dziennik Pojezierza”, 1998, nr 187, s. 8.
- ↑ Marta Bełza, Architekt z Olsztyna patronem „plastyka”, „Gazeta Wyborcza”, 2008, nr 279, dod. „Olsztyn”, s. 1.
- ↑ Beata Waś, Problem zamknięty na kłódkę: dali przykład władzy, „Gazeta Olsztyńska”, 2003, nr 113, s. 3.
- ↑ Grzegorz Szydłowski, Klucz porozumienia. „Borussia” przejęła niszczejący zabytek, „Gazeta Olsztyńska”, 2005, nr 10, s. 4; Robert Traba, Dom Mendelsohna w Olsztynie, „Borussia”, Nr 37 (2006), s. 184-185; Kornelia Kurowska, Centrum Dialogu Międzykulturowego DOM MENDELSOHNA, „VariArt”. - 2009, nr 4, s. 22-23.
- ↑ Gabriela Kusajda, Der Mendelsohn Salon : ein neuer Zyklus der Kulturgemeinschaft "Borussia", „Mitteilungsblatt”, 2006, nr 10, s. 16; Ewa Mazgal, Yvonne zaprasza do salonu : co dalej z Domem Mendelsohna?, „Gazeta Olsztyńska”, 2006, nr 248, dod. „Olsztyn Dzień po Dniu”, nr 954, s. 4.
- ↑ Artur Sobiela, Zdjęcia na dawnym cmentarzu żydowskim i listy architekta, „Gazeta Olsztyńska”, 2007, nr 139, s. 5.
- ↑ Dariusz Bartoszewicz, Kosmopolitycznie i jubileuszowo, „Gazeta Wyborcza”, 2003, nr 232, dod. „Olsztyn”, s. 4.
- ↑ Ewa Mazgal, Jego dzieła nie straciły nic ze swego blasku: wystawa poświęcona Mendelsohnowi, „Gazeta Olsztyńska”, 2007, nr 6, s. 11.
- ↑ ma, Chanukowe światła na szlaku Mendelsohna, „Gazeta Olsztyńska”, 2010, nr 280, s. 5.
