Kościół pw. św. Bartłomieja w Jezioranach

Fot. Mieczysław Kalski

Zabytek architektury sakralnej wzniesiony w drugiej połowie XIV wieku.

Lokalizacja

Kościół został wybudowany na terenie Jezioran (niem. Seeburg), w obrębie średniowiecznej zabudowy miasta. Znajduje się przy wschodnim boku obecnego placu Wolności Narodowej.

Historia

Pierwszy kościół w Jezioranach wybudowano już około 1345 roku. Uposażył go w dekrecie lokacyjnym z 5 lutego 1338 roku biskup Herman z Pragi. Obecna świątynia powstała w latach 1360-1390. W XV wieku korpus nakryto sklepieniem gwiaździstym. W 1912 roku budowlę przedłużono o dwa przęsła ku wschodowi, dobudowano także nową zakrystię i kruchtę od północy oraz podwyższono wieżę o dwie kondygnacje. W 1913 roku przeprowadzono gruntowny remont starszych części kościoła.

Opis

Jest to kościół gotycki, orientowany, murowany z cegły na niskiej podmurówce z kamieni polnych. Od strony północnej znajduje się piętrowa zakrystia, od południa – kruchta, natomiast od zachodu – kwadratowa, czterokondygnacyjna wieża, prawie całkowicie wciągnięta w obręb korpusu. W dolnej części wieży znajduje się kruchta przykryta sklepieniem gwiaździstym, do której prowadzi portal ostrołukowy o profilowanych ościeżach (podobny portal prowadzi z nawy do zakrystii). Wyższe kondygnacje podzielone zostały ostrołukowymi blendami. Całość zwieńczono dachem dwuspadowym i szczytami schodkowymi. Nawę główną przykryto sklepieniem gwiaździstym, wspartym na ośmiobocznych filarach, w nawach bocznych zastosowano sklepienia sieciowe. Korpus trójnawowej hali od zewnątrz został oszkarpowany. Zdobią go ostrołukowe okna, gzyms, tynkowany fryz wieńczący, a także szczyty sterczynowe i tynkowane blendy ostrołukowe. W zakrystii i kruchcie zastosowano szczyty uskokowe, ze sterczynami na zakończeniach stopni, dekorowane ostrołukowymi blendami. W fasadzie kruchty znajduje się metalowa płaskorzeźba z popiersiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem i napisem dotyczącym pożaru z 1873 roku.

Wyposażenie

Wystrój i wyposażenie wnętrze są niejednolite i pochodzą z XVIII i XIX wieku. Barokowy ołtarz główny został wykonany w 1734 roku w warsztacie Jana Chrystiana Schmidta w Reszlu. Umieszczono w nim obraz Ostatniej Wieczerzy oraz rzeźby św. Walentego, Burcharda, Iwona, Albana, Konstantyna, Krzysztofa, Antoniego, Jana Nepomucena, Floriana i jednego nie rozpoznanego. W kościele znajduje się sześć ołtarzy bocznych:

• ołtarz boczny barokowo-klasycystyczny z końca XVIII wieku, ustawiony przy trzecim filarze północnym i wyposażony w obraz św. Barbary z XVIII wieku i alegoryczne rzeźbione postacie kobiece,
• ołtarz boczny klasycystyczny z pierwszej połowy XIX wieku, ustawiony przy trzecim filarze południowym, z rzeźbionymi postaciami św. Piotra i św. Pawła oraz obrazem Ukrzyżowania namalowanym przez Kabath'a w 1864 roku,
• ołtarz boczny klasycystyczny, wykonany przez stolarza Kleina w pierwszej połowie XIX wieku, ustawiony przy czwartym filarze północnym, z obrazem przedstawiającym Modlitwę w Ogrójcu z końca XVIII wieku, obrazem Matki Boskiej Bolesnej z 1893 roku oraz dwoma alegorycznymi postaciami kobiecymi z drugiej połowy XVIII wieku,
• ołtarz boczny klasycystyczny, wykonany przez stolarza Kleina w pierwszej połowie XIX wieku, ustawiony przy czwartym filarze południowym, z obrazem, św. Anny uczącej Matkę Boską oraz figurami archaniołów: Rafała i Gabriela,
• ołtarz boczny klasycystyczny z około 1850 roku, ustawiony w nawie północnej, z obrazem św. Jana Nepomucena, namalowanym przez Kabath'a w 1866 roku oraz figurami św. Mikołaja, św. Augustyna oraz Biskupów,
• ołtarz boczny barokowy (różańcowy) z początku XVIII wieku, ustawiony w nawie południowej, z obrazem Matki Boskiej Różańcowej ze św. Dominikiem i Katarzyną Sieneńską oraz z figurami: Madonny, św. Dominika, św. Katarzyny. Wykonany ok. 1710 r. w warsztacie reszelskiego rzeźbiarza Krzysztofa Peuckera,

Tabernakulum oraz figury aniołów pochodzą z warsztatu rzeźbiarskiego Chrystiana Bernarda Schmidta z Reszla. Ambona z herbem fundatora i inicjałami G.B.E.C. pochodzi z pierwszej połowy XIX wieku. Z tego samego okresu pochodzi barokowo-klasycystyczna kaplica chrzcielna. W kościele znajdują się także trzy rzeźbione anioły z XVIII wieku, późnobarokowy krucyfiks, epitafium burmistrza jeziorańskiego Szymona Rogalli z 1763 roku. Są tam również cenne zabytki sztuki złotniczej, w tym m.in.:

• kielichy: z 1790 roku – wykonany prawdopodobnie przez złotnika z Braniewa, Thomasa Stefana, z 1690 roku – wykonany przez Jana Bartolomowicza, złotnika z Lidzbarka Warmińskiego, z 1655 roku i 1661 roku – wykonane przez Michaela Ruhnaua, złotnika z Jezioran,
• monstrancja z 1743 roku i pacyfikał rokokowy, wykonane przez złotnika z Dobrego Miasta, Antoniego Kriegera,
• tacka trybowana i kadzielnica z około 1700 roku,
• puszka do przechowywania komunikantów (cyborium), wykonana przez Jana Geese, złotnika z Olsztyna.

Zobacz też

• Parafia pw. św. Bartłomieja w Jezioranach
• Kaplica pw. św. Krzyża w Jezioranach
• Jan Chrystian Schmidt
• Jan Bartolomowicz
• Michael Ruhnau
• Jan Geese
• Chrystian Bernard Schmidt

Bibliografia

1. Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej. Tom 1 / red. Bronisław Magdziarz. – Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999. – S. 170-171.
2. Piskorska, Józefa: Złotnictwo sakralne na Warmii w okresie baroku. Cz. II, Ilustrowany katalog zachowanych dzieł / Józefa Piskorska. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 2007. – S. 50-51.
3. Przewodnik po zabytkowych kościołach Południowej Warmii. – Olsztyn : Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1973. – S. 34-38.
4. Rzempołuch, Andrzej: Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich / Andrzej Rzempołuch. – Olsztyn : Remix, 1992. – S. 16
5. Skurzyński, Piotr: Warmia i polskie Dolne Prusy: przewodnik turystyczny / Piotr Skurzyński. - Gdynia : Wydawnictwo Region, 2012. – S. 70-71.

Dodatkowa literatura

• Historia parafii, materiał zamieszczony na stronie internetowej www.parafia-jeziorany.vot.pl [dostęp 09.12.2013 r.]